Dịp Tết Đoan Ngọ là lúc tiết trời nóng bức nhất. Đây là lúc chuyển mùa, sâu bọ, côn trùng cũng được dịp phát triển gây bệnh cho người, vật nuôi và cây cối. Vì vậy, người dân thực hiện các nghi lễ diệt sâu bọ và dâng hương cầu tai qua nạn khỏi, được mùa.
Người xưa quan niệm rằng: Trong cơ thể con người, nhất là bộ phận tiêu hoá thường có sâu bọ ẩn sống, nếu không diệt trừ thì sâu bọ ngày càng sinh sôi nảy nở gây nguy hại cho con người.
Những loài sâu bọ này chỉ lộ diện vào ngày 5/5 Âm lịch nên phải làm lễ trừ sâu bọ vào ngày này. Theo quan niệm cổ truyền, có thể giết sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp. Dưới đây là những món ăn "giết sâu bọ" không thể không có trong ngày Tết Đoan Ngọ:
Bánh gio
Bánh gio là món ăn truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ ở nhiều vùng miền của Việt Nam.
Bánh gio (còn được gọi là bánh tro, bánh ú tro) là món ăn truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ ở nhiều vùng miền của Việt Nam. Bánh gio được xem như là món ăn hội tụ tinh hoa của đất trời bởi khâu lựa chọn nguyên liệu và quy trình chế biến rất tỉ mỉ.
Nếp làm bánh phải lựa loại đều hạt, thơm và nhất định không được lẫn với gạo tẻ. Nước tro nấu bánh được gạn từ nước tro đốt từ những cây rơm nếp vàng óng.
Vì vậy bánh gio theo ông bà xưa là có sự hấp thụ các đặc tính của cây cỏ có tác dụng tiêu tan hết bệnh tật trong người đồng thời giải nhiệt trong tiết trời oi bức tháng 5.
Cơm rượu nếp
Theo dân gian, nhiều người tin rằng rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm để giết sâu bọ.
Rượu nếp hay cái rượu cũng là món ăn được nhiều người ưa thích trong Tết Đoan Ngọ. Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy sẽ rất hiệu nghiệm để giết sâu bọ.
Cơm rượu của miền Bắc hạt rời, cơm rượu miền Trung ép thành từng khối và cơm rượu miền Nam được vo thành viên tròn. Món này sẽ cho vị men rượu đượm hương, cay nhẹ và vị ngọt trên đầu lưỡi. Chỉ cần ăn 1, 2 thìa, không nên ăn nhiều bởi cơm rượu nếp có tính nóng và nếu ăn lúc đói, người ăn rất dễ bị say.
Ở một số vùng của miền Trung, người ta còn cắt một vài lát chanh mỏng, cho thêm đường cho bớt chua và nuốt chửng. Họ quan niệm rằng, sâu bọ trong người sẽ chết khi ăn trái cây chua vào buổi sáng.
Thịt vịt
Tại một số vùng miền, thịt vịt là món không thể thiếu vào dịp Tết Đoan Ngọ.
Với người dân ở một số vùng miền như miền Trung, miền Nam, thịt vịt là món ăn không thể thiếu trong Tết Đoan Ngọ. Kể cả khi người dân có quan niệm kiêng ăn thịt vịt vào đầu tháng vì sợ đen đủi thì vào ngày 5/5 âm lịch, vẫn có nhiều người ăn thịt vịt.
Theo quan niệm, vào ngày Tết Đoan Ngọ, dương khí mạnh nên ăn thịt vịt có tính hàn, giải nóng, làm mát cơ thể. Thực tế, từ tháng 5 trở đi, vịt bắt đầu vào mùa. Những con vịt béo hơn, thịt ngon và không có mùi hôi nữa. Vì thế, trong Tết Đoan Ngọ, ở hầu hết các gia đình, họ đều mua vịt và chế biến thành nhiều món ăn khác nhau.
Hoa quả đúng mùa
Tết Đoan Ngọ diễn ra đúng vào ngày hè nên những loại hoa quả trong mùa này thường dùng vừa để cúng và ăn như: vải, mận, dưa hấu, dứa...
Cùng với bánh tro, cơm rượu nếp và thịt vịt thì hoa quả đúng mùa cũng được xem là một phương thuốc diệt sâu bọ. Theo quan niệm của ông bà xưa, sau khi các loài sâu bọ trong cơ thể bị cơm rượu nếp “chuốc say”, chúng ta tiếp tục ăn các loại trái cây có vị chua sẽ khiến chúng chết nhanh hơn.
Các loại trái cây mùa hè như mận, đào, vải, chôm chôm, xoài, dưa hấu cũng là các thứ quả không thể thiếu trên ban thờ ngày Tết Đoan Ngọ.
