Theo các nhà nghiên cứu, phong tục thờ và cúng Táo Quân (Ông Công, Ông Táo) không phải là một hủ tục mê tín dị đoan mà là một tín ngưỡng văn hóa dân gian và có những mặt tích cực của nó. Sự tích và nguồn gốc của Lễ cúng Ông Công, Ông Táo được lưu truyền trong nhiều câu chuyện, nhưng nhìn chung được hiểu 23 tháng Chạp là ngày Táo Quân về Trời để bẩm báo với Ngọc Hoàng những việc làm của gia chủ trong một năm, cả việc tốt và việc xấu. Vì vậy, mỗi nhà đều làm cỗ cúng tiễn Táo Quân về Trời chu đáo với mong muốn Táo quân hài lòng sẽ nói tốt cho mình, như vậy sẽ được ban lộc và tránh bị Ngọc Hoàng quở trách. Vì vậy khi cúng, có nơi người ta hay cúng bánh mật để Táo Quân ăn, khi lên báo cáo Thiên đình sẽ nói những lời ngọt ngào về gia chủ.
Cũng theo quan niệm dân gian, Táo quân cưỡi cá chép lên chầu Trời, vì vậy trong bộ vàng mã bao giờ cũng có 3 con cá. Cũng có nhiều người, nhất là những năm gần đây, thường cúng cá chép thật thả trong chậu để Táo Quân cưỡi về Thượng giới, sau đó thả ra sông hồ. Đây cũng là một phong tục đẹp, mang kèm ý nghĩa phóng sinh và bảo vệ môi trường thiên nhiên.
Cúng ông Công ông Táo ở đâu cho đúng?
Có người quan niệm Táo Quân là thần Bếp núc nên tiến hành cúng dưới bếp. Tuy nhiên, đây là cách hiểu sai. Mặc dù gọi là cúng Táo Quân nhưng đây là cách nói tắt, chứ thực ra lễ cúng Táo Quân ngày 23 tháng chạp là cúng chung ba vị Thần Đất, Thần Nhà và Thần Bếp, dân gian thường gọi chung là Thần linh, Thổ địa, được thờ trên ban thờ. Vì vậy, việc hành lễ phải được tiến hành tại ban thờ chính, là nơi trang trọng nhất trong nhà chứ không thể thực hiện ở bếp. Hơn nữa, bếp là nơi nấu nướng, chế biến thực phẩm nên thường bị coi là nhếch nhác, nếu hành lễ ở đây sẽ thiếu trang trọng. Đó là chưa kể không gian bếp thường chật chội, ở thành phố càng chật chội hơn nên làm lễ sẽ rất khó khăn.
Chọn ngày tốt để cúng hay cúng đúng ngày 23?
Có người cho rằng, nên cúng Táo Quân vào ngày 22 tháng Chạp, trước khi Ông Công, Ông Táo về Thiên đình bẩm báo, với hàm ý để các vị Táo Quân có thời gian chuẩn bị chu đáo. Lại có người chọn ngày tốt trước ngày 23 tháng chạp để cúng. Tuy nhiên, theo phong tục truyền thống và theo các nhà nghiên cứu, lễ cúng Táo Quân nên tiến hành vào đúng ngày 23 tháng Chạp. Thông thường giờ cúng tốt nhất là vào trưa ngày 23, giờ Ngọ (từ 11 - 13h), vì đây là thời điểm các thần tập trung để chuẩn bị về Trời.
Năm nay, ngày 23 tháng Chạp âm lịch rơi vào thứ sáu, nhiều người vẫn phải đi làm, vì vậy không nhất thiết cứ phải cúng vào trưa 23 mà có thể cúng vào các giờ khác từ đêm 22 đến trước 13h ngày 23 đều được.
Lễ cúng Táo Quân gồm những gì?
Lễ vật cúng Ông Công, Ông Táo ngày 23 tháng Chạp cần phải có 3 bộ áo mũ Táo Quân, trong đó 2 bộ có cánh chuồn dành cho Táo Ông, 1 bộ không có cánh chuồn cho Táo Bà (cả 3 bộ đều kèm hia hài đầy đủ) và cá chép (có thể cá sống hoặc cá giấy). Những lễ vật này đều đã được người sản xuất đóng gói đầy đủ trong bộ đồ lễ, vì vậy nếu không mua cá chép sống thì cũng yên tâm vì đã có cá chép giấy trong bộ đồ lễ rồi.
Được biết từ hai năm nay, cơ sở “Vàng mã đẹp” có sản xuất bộ lễ vật cúng Táo Quân thu nhỏ, tinh xảo, vừa trang trọng, đầy đủ, vừa phù hợp với các gia đình ở chung cư ban thờ thường nhỏ, lại tiết kiệm và giảm ô nhiễm môi trường, khi hóa vàng thuận tiện, mọi người cũng nên tham khảo.
Mâm cỗ cúng Ông Công, Ông Táo thông thường có:
- Thịt luộc;
- Gà luộc;
- Xôi hoặc bánh chưng;
- Món xào thập cẩm;
- Canh măng (hoặc canh nấm, canh mọc, canh bóng);
- Hoa quả, bánh kẹo, trà rượu, trầu cau, vàng mã.
Hoặc đơn giản chỉ cần cơm canh, rượu, hoa quả và bộ vàng mã Táo Quân là được.
Thường vào sáng sớm hoặc trưa ngày 23 tháng Chạp, gia chủ làm lễ quan soái (lễ sửa bát hương). Với sự kính cẩn và thành tâm, bát hương được lau sạch sẽ, để lại ba chân hương đẹp nhất. Lễ sửa bát hương thường chỉ thực hiện một lần duy nhất trong năm vào ngày 23 tháng Chạp.
Sau đó, gia chủ ăn mặc chỉnh tề, bày lễ, lên hương và khấn (có văn khấn tham khảo cuối bài). Sau khi hết một hoặc hai tuần hương, gia chủ khấn vái thành tâm, tạ lễ, hóa vàng và nếu cúng cá thật thì mang cá chép đi phóng sinh. Việc phóng sinh cá chép sau khi cúng gần đây đã trở thành phong tục đẹp. Tuy nhiên cần chú ý khi phóng sinh nên chọn vùng nước sạch sẽ, đến sát mép nước để thả cá, tránh ném từ cầu cao xuống sông cá có thể bị chết. Sau khi thả cá phải bỏ túi nilon vào thùng rác để giữ gìn môi trường xanh sạch đẹp.
Tóm lại, theo phong tục dân gian, lễ cúng Ông Công, Ông Táo nên tiến hành ở ban thờ chính của mỗi gia đình; tùy theo điều kiện, phong tục mà sửa mâm cỗ cúng phù hợp, không cần quá cầu kỳ. Lễ vật bắt buộc phải có là bộ vàng mã riêng cho Táo Quân. Có thể tiến hành cúng đúng ngày hoặc trước ngày 23 nhưng không được cúng sau 13 giờ ngày 23 tháng chạp. Có thể cúng cá chép sống sau đó phóng sinh, nhưng tuyệt đối không thả cá từ mặt cầu cao làm chết cá và không vứt túi nilon bừa bãi gây ô nhiễm môi trường.
Văn khấn Táo quân
Sau đây, chúng tôi xin giới thiệu bài văn khấn cúng Ông Công, Ông Táo (theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Văn hóa Thông tin) để bạn đọc tham khảo:
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương!
Con kính lạy Ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ (chúng) con là: ……………
Ngụ tại:…………
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, kính dâng Tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.
Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
Nam mô A di đà Phật!
