Lời tòa soạn
Luật Đất đai đã ra đời hơn 30 năm, với 5 lần sửa đổi, gần nhất là vào năm 2013. Giới nghiên cứu và doanh nghiệp cho rằng, sau 7 năm, Luật Đất đai 2013 đã lộ rõ nhiều bất cập, chồng chéo dẫn đến việc mập mờ trách nhiệm quản lý, khó khăn trong quá trình tổ chức, thực hiện. Hệ quả là quá trình chuyển dịch đất đai để đầu tư phát triển trở nên phức tạp, gây phiền hà cho doanh nghiệp, cản bước phát triển của khu vực kinh tế tư nhân.
Quan trọng hơn, những kẽ hở đang tồn tại trong bộ luật này là mầm mống để tham nhũng, tiêu cực nảy nòi. Theo báo cáo của Thanh tra Chính phủ, năm 2019, số đơn khiếu nại về lĩnh vực đất đai tiếp tục chiếm đa số trong tổng số đơn khiếu nại (67,7% tăng 5,9% so với năm 2018), trong đó tập trung chủ yếu vào các vấn đề như: Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; khiếu nại, tranh chấp đất đai có nguồn gốc là đất do nông, lâm trường quản lý, liên quan đến sử dụng đất an ninh, quốc phòng, việc chuyển đổi mô hình chợ truyền thống, khiếu kiện, tranh chấp tại các dự án bất động sản, thu phí tại các trạm BOT…
Thậm chí, các vụ án hình sự rúng động dư luận, cán bộ vi phạm pháp luật gây thất thoát lãng phí lớn cho tài sản Quốc gia cũng đều “chạm” đến đất đai. Phải chăng, chính những kẽ hở trong Luật Đất đai hiện hành đã và đang, trực tiếp hay gián tiếp gây nên những bất ổn ấy của xã hội?
Vấn đề sửa đổi Luật Đất đai đã được đưa ra bàn bạc nhiều lần. Nhưng cũng là từng ấy lần trì hoãn. Liệu có hay không việc né tránh trách nhiệm của các cơ quan soạn thảo? Có hay không sự thờ ơ của các ngành chức năng khi mà doanh nghiệp đã “than trời” bao năm? Đặc biệt, trong bối cảnh của một nền kinh tế đầy những khó khăn, thách thức do tác động từ đại dịch lịch sử Covid-19, dường như đã đến lúc không thể chậm trễ hơn – cần bàn sâu rõ đến câu chuyện sửa đổi Luật Đất đai, bắt tay vào tháo gỡ những vướng mắc khốn cùng của doanh nghiệp, cũng như thẳng tay chặn đứng những kẽ hở tạo nên tham nhũng, tiêu cực, tạo động lực thúc đẩy và vực dậy nền kinh tế nước nhà.
Trên tinh thần nghiên cứu, phản biện, Reatimes khởi đăng tuyến bài: Doanh nghiệp “than trời” vì Luật Đất đai, cơ quan soạn thảo vẫn "bình chân như vại"?
Trân trọng giới thiệu với độc giả!
Sáng nay 21/4, tiếp tục phiên họp thứ 44, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2021, điều chỉnh chương trình năm 2020. Đáng chú ý, Chính phủ đề nghị đưa dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai ra khỏi chương trình năm 2020.
Đây không phải lần đầu tiên việc sửa đổi Luật Đất đai bị trì hoãn. Trước đó, Chương trình xây dựng luật năm 2019 của Quốc hội trong đó có nội dung sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai nhưng Chính phủ muốn rút dự án này. Tuy nhiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đồng ý lùi thời gian sang kỳ họp năm 2020.
Dự luận tỏ ra sốt ruột bởi đất đai là vấn đề bức xúc lớn trong đời sống của người dân. Khoảng trên 80% đơn thư khiếu nại, tố cáo có liên quan đến đất đai. Đây là vấn đề phức tạp, nóng bỏng hàng ngày, hàng giờ và quá trình chuẩn bị cho sự sửa đổi này cũng đã rất lâu. Rõ ràng, việc sửa Luật Đất đai có đủ các điều kiện để xúc tiến nhanh, cớ sao đến nay lại tiếp tục trì hoãn?
Ngay sau khi phiên họp thứ 44 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội kết thúc, trao đổi với Reatimes, GS. TSKH. Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết: “Đây là lần thứ 2 Luật Đất đai năm 2013 đã phải lùi lại chưa sửa đổi được. Thủ tướng đã đưa ra quyết định sửa từ đầu năm 2016 nhưng không hiểu sao việc sửa đổi này vẫn lùi mãi".
Theo GS. Đặng Hùng Võ, trên thực tế, chúng ta đã nhìn thấy rõ những bất cập từ Luật Đất đai sau nhiều năm không được sửa đổi. Trong khi Luật này đã có xung đột rất lớn với Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Lâm nghiệp... dẫn đến hệ quả trực tiếp là năm 2019, vướng đến mức các dự án tại Hà Nội và TP.HCM chậm được phê duyệt, chỉ bằng 20% của những năm trước.
GS. Đặng Hùng Võ cho rằng, chính sự bất cập, xung đột giữa Luật Đất đai và các luật khác nên đây là một trong những nguyên nhân chính giảm cung của thị trường bất động sản.
Hệ quả tiếp theo thiếu cung là sẽ sốt giá. Khi đó rất có thể có sự "nhúng tay" của đầu cơ và tiếp tục dẫn đến thảm kịch của thị trường bất động sản.
Vị giáo sư nhấn mạnh: “Tôi không hiểu tại sao Luật Đất Đai 2013 mãi vẫn chưa được sửa. Luật Đất đai là một trong những điều kiện phát triển kinh tế. Nếu không sửa càng dẫn đến những bất ổn không cần thiết tại các địa phương trong vấn đề khiếu kiện đất đai. Nếu không sửa sẽ càng dẫn đến sự bất ổn xã hội, do đó phải sửa luật ngay để ổn định xã hội - chính trị.”
Ngoài ra, ông khẳng định Luật Đất đai 2013 hiện nay còn 11 điểm xung đột pháp luật cần phải sửa ngay để tránh gây hậu quả nghiêm trọng.
Ví như, vấn đề đầu tư phát triển nông nghiệp quy mô lớn, công nghệ cao. Luật cho thấy không có "cửa" cho việc tiếp cận đất đai của các dự án phát triển nông nghiệp quy mô lớn, công nghệ cao. Luật còn mâu thuẫn trong quy định các trường hợp thu hồi đất để giao, cho thuê; liên quan đến dự án treo; dự án BT…
Còn theo Luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch Hội đồng tư vấn Công ty luật Basico: “Hiện nay, Luật của ta đụng đến chỗ nào cũng có vấn đề, bộ ngành nào cũng có những bộ luật riêng, không ai chịu ai, đất đai bám Luật Đất đai, đầu tư bám Luật Đầu tư để xử lý. Do đó, việc tranh cãi nhau có thể xảy ra cả đời”. Vì nhẽ ấy, nếu cứ tiếp tục trì hoãn thì không biết đến bao giờ mới xử lý được những bất cập một cách dứt điểm.
Ông Đức cho rằng, thẩm quyền của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội là cần đưa ra lời giải thích nếu xảy ra mâu thuẫn. Nhưng lịch sử hàng chục năm cho thấy Uỷ ban Thường vụ Quốc hội mới giải thích 2 lần trong khi đáng lẽ phải giải thích cả nghìn lần thì mới rõ vấn đề.
Với những mâu thuẫn đang tồn tại, Luật sư Đức nhấn mạnh: “Luật Đất đai phải sửa căn cơ. Đó mới là cội nguồn của vấn đề chứ không phải chỉ sửa theo Nghị định gì đó và sửa vài câu chữ. Cần soạn thảo lại Luật Đất đai, chứ không nên sửa chữa lặt vặt, trong khi lại bỏ qua vấn đề cốt yếu của quản lý đất đai”.
Cũng theo ông Đức, Việt Nam không đi theo quan điểm khi có vấn đề xảy ra, rất bức xúc thì phải sửa luật mà thường theo hướng khi xảy ra một vài điểm sai sót thì dùng luật khác áp đặt. Nếu mâu thuẫn thì cần ban hành văn bản hướng dẫn để giải quyết vấn đề sai sót.
Ví như với câu chuyện cấp sổ đỏ cho condotel, luật quy định rồi nhưng chính quyền vẫn không chịu cấp... Mặc dù đã có văn bản hướng dẫn mới nhất nhưng “vẫn chưa đâu vào đâu”.
Luật sư Đức nhấn mạnh: “Chốt lại là muốn rõ hơn thì sửa luật. Cứ quan điểm chờ luật là hỏng. Nguyên tắc nguyên lý quy định gốc có hết rồi thì các cơ quan chức năng phải làm, phải chấp nhận thực tế, phải thực thi pháp luật thay vì sợ trách nhiệm. Tuy nhiên, muốn sửa Luật Đất đai thì phải sửa “ra tấm ra miếng” bởi luật này đã sửa đến 4 - 5 lần rồi chứ không phải lần đầu sửa”.
Trả lời báo chí, PGS.TS Doãn Hồng Nhung, Giảng viên Cao cấp Khoa Luật, Đại học Quốc Gia Hà Nội cho hay: “Việc chậm ra đời Luật Đất đai sửa đổi cũng tạo ra sự hụt hẫng nhất định. Thời gian qua, chúng tôi cũng đã đặt ra nhiều quan điểm, ý kiến xoay quanh những vấn đề mà việc sửa đổi Luật Đất đai phải tính đến như lợi ích của các doanh nghiệp về đất nhà ở, đất tôn giáo hay đất cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Việt Nam cũng như đất trong quá trình bồi thường giải phóng mặt bằng…
Đây là những vấn đề đã gây ra không ít bức xúc trong xã hội thời gian qua, đặc biệt là vấn đề lợi ích nhóm, vấn đề địa tô chênh lệch khi chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp sang đất đô thị và đất xây dựng cũng như đất kinh doanh đầu tư dịch vụ thương mại”.
Theo PGS.TS Doãn Hồng Nhung, việc sửa đổi Luật Đất đai trong thời gian bao lâu còn phụ thuộc vào từng bước, từng giai đoạn để rà soát, chỉnh sửa, bổ sung. Do đó, việc này cần phải triển khai quyết liệt, triệt để, hướng sửa đổi phải đa dạng, nhiều chiều và cơ bản để hạn chế tối đa các điểm còn khiếm khuyết trong Luật Đất đai 2013.
Tiến độ sửa đổi này sẽ quyết định việc đáp ứng kỳ vọng của các nhà đầu tư, doanh nghiệp, người sử dụng đất cũng như các nhà khoa học với mục tiêu thúc đẩy thị trường bất động sản phát triển lành mạnh, đúng hướng.
Trước đó, vào lần trì hoãn thứ nhất năm 2019, nhiều thành viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội đã bày tỏ băn khoăn về động thái “rút”, “hoãn” này. Đáng chú ý, Đại biểu Quốc hội Lê Xuân Thân (Khánh Hòa) đã phát biểu: “Chính phủ đã trình, Ủy ban Pháp luật đã thẩm tra và Quốc hội đã quyết định đưa vào chương trình, bây giờ đề xuất xin rút ra khỏi chương trình không có thời hạn là phải xem xét lại.
Khi Quốc hội đưa dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai vào chương trình xây dựng pháp luật năm 2019, cử tri rất phấn khởi, nhưng nay lại bị lùi. Trong khi đó, tình trạng khiếu nại tố cáo đông người, biểu tình chủ yếu liên quan đến đất đai đang gây bất ổn cho xã hội. Các vụ án hình sự, cán bộ vi phạm pháp luật, gây thất thoát lãng phí lớn tài sản của Nhà nước cũng liên quan đến đất đai…”.
Cũng vào thời điểm đó, việc tạm rút dự án Luật Đất đai ra khỏi Chương trình xây dựng Luật năm 2019 được giới chuyên gia nhận định ít nhiều gây ra sự hụt hẫng cho người dân, nhà đầu tư - Những người đang kỳ vọng, chờ đợi Luật được sửa đổi. Nhiều chuyên gia tỏ ra tiếc nuối, bởi công bằng mà nói, Luật đất đai 2013 đã là tấm áo chật cần phải thay.
Lý do trì hoãn được nêu tại tờ trình của Chính phủ trong phiên họp thứ 44 sáng ngày 21/4/2020:
Thứ nhất, hiện nội dung của dự án luật còn một số vấn đề phức tạp, cần có thêm thời gian để nghiên cứu, chuẩn bị và đánh giá kỹ hơn, như các vấn đề về kinh tế, tài chính đất đai; khung giá đất; thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng, giải quyết hài hòa lợi ích của nhà nước, người sử dụng đất và nhà đầu tư; tập trung, tích tụ đất nông nghiệp và an ninh lương thực; quản lý đất đai tại các công ty nông, lâm nghiệp; quản lý, sử dụng đất quốc phòng, an ninh; chế độ quản lý, sử dụng đất để xây dựng căn hộ, biệt thực du lịch, văn phòng kết hợp với lưu trú; chính sách quản lý, sử dụng đất tôn giáo; việc sử dụng đất có yếu tố nước ngoài…
Thứ hai, qua thảo luận, Chính phủ thấy rằng Luật Đất đai là đạo luật quan trọng, phức tạp, nhạy cảm, có tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước. Việc sửa đổi, bổ sung dự án luật này tại thời điểm diễn ra đại hội Đảng các cấp sẽ có tác động lớn đến ổn định chính trị - xã hội và không loại trừ khả năng các thế lực thù địch lợi dụng, kích động làm cho khiếu kiện gia tăng, ảnh hưởng đến ổn định chính trị, trật tự xã hội và Đại hội Đảng các cấp.
