Chậm giải ngân đầu tư công có nguyên nhân cán bộ sợ trách nhiệm
Báo cáo do Thủ tướng Chính phủ trình bày tại Quốc hội vào phiên khai mạc kỳ họp thứ 4 đã thẳng thắn chỉ rõ: Giải ngân vốn đầu tư công, triển khai thực hiện một số chính sách thuộc Chương trình phục hồi và phát triển KT-XH, 03 chương trình mục tiêu quốc gia và việc lập các quy hoạch còn chậm. Công tác sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập chưa đạt yêu cầu; chưa phát huy tốt vai trò của các tập đoàn kinh tế nhà nước tham gia vào các công trình, dự án lớn.
Tại phiên thảo luận ngày 27/10, Đại biểu Trần Văn Khải (đoàn Hà Nam) nhận định, nhìn tổng thể đất nước ta đang ra khỏi đại dịch với một sức bật mới và những triển vọng mới, bức tranh về kinh tế 9 tháng đầu năm và dự kiến cả năm 2022 của nước ta là gam màu sáng khởi sắc, khả quan, toàn diện, cơ bản đạt được những chỉ tiêu kinh tế - xã hội, đời sống nhân dân sau đại dịch ngày một ổn định, cơ bản đạt được những chỉ tiêu kinh tế - xã hội, an sinh xã hội được đảm bảo, quốc phòng, an ninh được giữ vững, vị thế đất nước ta đang tiếp tục được tăng lên; đồng thời nhấn mạnh thêm nguyên nhân của những kết quả ấn tượng:
Một là, giữ vai trò quyết định là sự lãnh đạo sáng suốt, sát sao, kịp thời của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
Hai là, sự chủ động, đồng hành trách nhiệm của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội, cá nhân đồng chí Chủ tịch Quốc hội và các vị đại biểu Quốc hội. Chỉ trong 9 tháng đầu năm 2022, Quốc hội đã xem xét một khối lượng công việc rất lớn, ban hành nhiều luật, nhiều Nghị quyết quyết định nhiều nội dung quan trọng, cấp bách cho năm 2022, giai đoạn 2025 và các năm tiếp theo. Kịp thời tổ chức kỳ họp bất thường để thông qua chính sách tài khóa tiền tệ hỗ trợ chương trình phục hồi kinh tế - xã hội, thông qua chủ trương đầu tư dự án đường cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021-2025; cơ chế, chính sách đặc biệt, đặc thù cho phát triển một số địa phương và lần đầu tiên thông qua chủ trương 5 dự án quan trọng quốc gia trong 1 kỳ họp.
Ba là, sự dấn thân, chỉ đạo, điều hành hết sức quyết liệt, bài bản, đồng bộ, không ngày nghỉ dưới áp lực rất cao của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành liên quan và các địa phương, sự đoàn kết, phối hợp chặt chẽ, tích cực của các cấp, các ngành. Đặc biệt tôi muốn nhấn mạnh là sự chia sẻ, ủng hộ chung sức, đồng lòng vượt qua khó khăn của gần 100 triệu đồng bào ta ở trong nước và kiều bào ta ở nước ngoài, sự quyết tâm vượt khó của cộng đồng doanh nghiệp và sự ủng hộ chân tình của bạn bè quốc tế.
Bên cạnh đó, Đại biểu Trần Văn Khải cũng cho rằng, tình trạng vướng mắc về thể chế và tình trạng một số bộ phận không nhỏ công chức sợ sai, đùn đẩy trách nhiệm chính là điểm nghẽn trong mọi lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, đặc biệt là điểm nghẽn trong đầu tư công nhiều năm qua và ngày càng trầm trọng hơn trong những năm gần đây, nay thực sự đã trở thành một lực cản rất lớn đối với sự phát triển của đất nước.
“Chúng ta không thể kéo dài thêm tình trạng này. Nếu không có giải pháp kịp thời thì ngay cả việc giải ngân chương trình phục hồi phát triển kinh tế - xã hội, dự án đường cao tốc Bắc - Nam và 5 dự án quan trọng quốc gia về hạ tầng giao thông từ nay đến năm 2025 theo các nghị quyết của Quốc hội không thể hoàn thành đúng tiến độ. Đồng thời, nếu không tháo gỡ điểm nghẽn này, khát vọng đưa đất nước chúng ta trở thành một quốc gia hiện đại, phát triển vào năm 2045 như Nghị quyết của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng là khó thực hiện”, ông Khải nói và đề nghị Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ trong thời gian tới cần quyết liệt hơn giải quyết các bài toán lớn về năng lực đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững, nâng cao năng lực lao động, năng suất lao động. Đặc biệt là cải cách thể chế để bộ máy công quyền có thể phát huy tối đa tiềm năng, vị thế và trách nhiệm của mình trước tổ quốc.
Ông Khải phân tích: “Thực tế hiện nay có một số bộ phận không nhỏ công chức của chúng ta rất có năng lực nhưng lại thiếu về động lực, sợ sai, đùn đẩy trách nhiệm. Việc cấp bách hiện nay là chúng ta phải xây dựng, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách, chế độ ưu đãi để tuyển chọn và xây dựng những đội ngũ công chức, lãnh đạo ưu tú, dấn thân vì tổ quốc mình. Tôi tin rằng họ rất cần xã hội cổ vũ, ủng hộ hết mình để làm những kỳ tích mà cả dân tộc có thể tự hào, không chỉ cho thế hệ hôm nay và cho thế hệ mai sau. Một thể chế mạnh mẽ, minh bạch, rõ ràng và hiệu lực cao sẽ tạo môi trường làm việc tối ưu, giúp cho công chức yên tâm làm việc, thu nhập chính đáng từ lương đủ để nuôi mình và giúp đỡ gia đình, quan trọng hơn, họ được pháp luật bảo vệ và khi đó, tôi tin rằng người bình thường sẽ trở thành anh hùng khi đảm nhiệm những nhiệm vụ gian khó”.
Đại biểu Bế Minh Đức (đoàn Cao Bằng) cũng chỉ ra rằng năm 2022 là năm thứ hai chúng ta triển khai kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025, tuy nhiên tiến độ giải ngân vốn đầu tư công đến ngày 30/9/2022 mới đạt 46,7% thấp hơn so với cùng kỳ năm 2021. Trong đó, 3 chương trình mục tiêu quốc gia đạt kết quả rất thấp, ước giải ngân vốn ngân sách trung ương đến ngày 30/9/2022 đạt khoảng 3,86% kế hoạch.
Tình trạng giải ngân vốn đầu tư công là vấn đề tồn tại, kéo dài nhiều năm chưa có chuyển biến đáng kể, Đại biểu Bế Minh Đức nêu ba kiến nghị: “Một là, đề nghị các bộ, ngành trung ương sớm ban hành đầy đủ các thông tư hướng dẫn thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia để các địa phương có đầy đủ cơ sở triển khai thực hiện.
Hai là, do nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia giao muộn, mặt khác các văn bản hướng dẫn chưa kịp thời, vốn sự nghiệp giao một số nhiệm vụ quá thời hạn, nên đề nghị Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành cho phép điều chuyển vốn giữa các dự án, tiểu dự án để đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn của năm 2022 và cho phép kéo dài thời gian thực hiện nguồn vốn năm 2022 sang năm 2023.
Ba là, Đảng, Nhà nước ta đã xác định cải cách thể chế là một trong 3 đột phá chiến lược. Vì vậy, tôi đề nghị Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành cần quan tâm hơn nữa đến việc xây dựng, hoàn thiện các văn bản pháp luật theo hướng đơn giản hóa các thủ tục hành chính nhưng vẫn đảm bảo quy định chặt chẽ và được thực thi nghiêm túc để tạo động lực cho việc thực hiện các mục tiêu phát triển trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có nhiệm vụ triển khai thực hiện các dự án đầu tư công”.
Vướng mắc thể chế khiến nhiều cán bộ sợ sai
Cùng đề cập tới tình trạng sợ trách nhiệm của cán bộ nhà nước, Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (đoàn Bình Thuận) cho hay: “Có cán bộ tâm sự rằng thà đứng trước Hội đồng kỷ luật còn hơn đứng trước Hội đồng xét xử. Nguyên nhân dẫn đến vấn đề trên thì rất nhiều, nhưng theo tôi thì có 2 nguyên nhân chính:
Một là, chưa có sự đồng bộ của hệ thống pháp luật, đối với vấn đề này thì áp dụng luật này thì đúng, nhưng khi thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, điều tra thì lại sai, áp dụng vào thời điểm này thì đúng nhưng sau đó kiểm tra thời điểm khác thì lại sai. Một trong những vấn đề dễ sai nhất đó là xác định giá đất, theo quy định hiện hành thì việc xác định giá đất hầu như bằng các yếu tố giả định nên không chính xác. Tại phiên chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 16/3/2022 đối với Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường liên quan đến đấu giá đất, tham gia làm rõ những ý kiến của đại biểu quan tâm, Bộ trưởng Bộ Tài chính có phát biểu là phương pháp xác định giá đất, giá khởi điểm theo quy định tại Nghị định 44 và Thông tư 36 ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường là không chính xác và đề nghị phải sửa đổi. Tuy nhiên đến nay các quy định trên vẫn chưa được sửa và thực tế ở rất nhiều các địa phương có rất nhiều dự án lớn và rất lớn chưa xác định được giá đất để triển khai đầu tư. Nếu như Chính phủ không có những giải pháp quyết liệt thì việc thực hiện mục tiêu tăng trưởng năm 2023 là khó hoàn thành.
Hai là, cơ chế bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung đã được Bộ Chính trị ban hành tại Kết luận số 14 ngày 22/9/2021 nhưng chủ trương đúng đắn đó lại chưa được cụ thể hóa bằng các văn bản quy phạm pháp luật nên cán bộ rất ngại trong quá trình công tác, họ làm cầm chừng, không dám đột phá. Do vậy, tôi đề nghị Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành trung ương một mặt thường xuyên rà soát các cơ chế, chính sách nhằm điều chỉnh cho đồng bộ, phù hợp với thực tế, mặt khác sớm cụ thể hóa các chủ trương của Đảng bằng các văn bản quy phạm pháp luật để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống. Tôi tin tưởng rằng, với sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, sự ủng hộ của người dân và cộng đồng doanh nghiệp thì mục tiêu tăng trưởng như Chính phủ nêu sẽ được thực hiện”.
Đồng quan điểm, Đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Quảng Nam) cũng băn khoăn về tình trạng cán bộ, công chức đùn đẩy, né tránh, ảnh hưởng rất lớn đến việc triển khai thực hiện nhiệm vụ và phục vụ nhân dân: “Qua nghiên cứu thì thấy rằng nguyên nhân chính là do con người, do khâu công tác tổ chức thực hiện, đặc biệt là trách nhiệm của người đứng đầu trong quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ.
Nhóm đối tượng thứ nhất là với cán bộ có năng lực hạn chế thì đúng là có tình trạng sợ không dám làm.
Nhóm đối tượng thứ hai là đối với lại cán bộ có năng lực nhưng rõ ràng là ý thức, tinh thần cũng còn hạn chế, không phải là tất cả nhưng có chuyện nghe ngóng, né tránh.
Nhóm đối tượng thứ ba, khi tôi đặt câu hỏi là tại sao Luật Đất đai có từ năm 2013, Luật Đấu thầu cũng triển khai từ năm 2013, tại sao trong suốt quá trình đó không thấy vướng mắc như bây giờ và làm bằng cách nào. Có một số người trả lời rất thẳng thắn là bây giờ không muốn làm và không dám làm, bởi vì trước làm đã không đúng, làm ẩu, làm thiếu trách nhiệm, cho nên nếu bây giờ làm đúng như vậy sẽ phát sinh ra những vấn đề trước đây đã làm, chính vì vậy cho nên, đến bây giờ là cầm chừng, hạn chế và không dám làm.
Đấy là 3 yếu tố khi tiếp xúc cử tri tôi đã thẳng thắn đặt câu hỏi trước các cán bộ, có những câu chuyện như vậy. Do vậy, tôi đề nghị Chính phủ phải có giải pháp quyết liệt. Thủ tướng rất quyết liệt triển khai, họp ngày, họp đêm, trong khi đó ở dưới với tư tưởng này cần phải chấn chỉnh lại và càng sớm càng tốt để làm sao không được ảnh hưởng đến chất lượng thực hiện nhiệm vụ và công tác phục vụ nhân dân”.
