Bố nói, loài cá này ác lắm. Ngay trong bụng mẹ, đã ăn thịt nhau rồi. Mẹ chửa một đàn con nhưng chúng ăn thịt lẫn nhau đến lúc đẻ chỉ còn lại một hai con. Cái loài chưa ra đời đã ác...

Cô vội nhảy xuống đất bế Cò Bé lên lưng trâu. Nước mắt nó dàn giụa. Các anh cười xuê xoa, thằng Cò mà môi hồng mắt đen má phính, xinh xinh cứ như con gái. Cô dài giọng: Cò xịn của nhà người ta đấy!

Ngày ấy khi chiến tranh miền Nam ngày càng ác liệt thì tất cả trai làng đều nhập ngũ vào chiến trường. Trai làng đi sạch, các chị lẻ loi bóng chiếc, chẳng ai còn lòng dạ nào ra đê hóng gió ngắm trăng đàn hát nữa.

Đứa nào cũng bị bắt ôm một quả dưa hấu lớn. Dưa nặng và trơn, đứa nào cũng mím môi ì ạch gò lưng muốn ngã sấp.

Bất ngờ chúng thấy giữa rừng hoang có một ngôi mộ hoang giữa một khoảng đất trống. Ngôi mộ cổ xây bằng gạch đã mòn mục nhưng vẫn oai vệ uy nghi.

Sau khi hơ lửa cái dao hoạn lợn, ông Khèo rạch ngang cái mụn. Máu mủ túa tràn ra tởm lợm. Ông lấy bông khua khua vết mổ rồi hỏi: "Anh nhìn xem có phải con chim non chết thối trong này không?".

Nó kêu toáng lên: Không được đâu. Rồi chạy ào đến. Và ngoắc miệng: "Đàn thồng rồng chứ gì. Sáng nay Cu Nhọ đã câu con bố rồi. Để con mẹ nuôi con chứ"...

Những quả trứng đẻ rơi bao giờ cũng là những quả trứng ngon nhất. Đó là bữa trưa của lũ trẻ trâu đói. Chúng gom lấy đất sa bồi bọc kín từng quả xếp thành đống rồi chất lá khô lên và đốt lửa...

Cò Bé lội xuống mương nước đầu ngõ, nước đỏ ngầu đặc quánh sóng sánh bám đỏ bắp chân. Sa hồng rười rượi nồng nàn miên man vô vàn loài thủy sinh ríu ran hân hoan nhảy múa tung tăng nhào lộn quanh chân...

Bỗng dưng cò ruồi chạy thục mạng dọc đê biển hướng theo đàn cò trắng. Khi gần bắt được thì cò ruồi ngoái cổ mổ Cò Bé. Mắt nó long sòng sọc, trắng dã, hung dữ lạ thường.

Tiếng sáo nghệ trong vắt, ngân nga, vang vọng lanh lảnh như chuông vàng, cả làng đều thích. Ai cũng nói, đó là loài chim quý, ở quê chưa bao giờ có con chim nào đẹp và hót hay như thế.

Đang mùa cá đẻ. Cò Bé dẫn Cò Con đi soi cá. Khu Kè nước đã dâng lên những chân ruộng sâu. Đó là nơi hàng năm cá tìm về để đẻ...

Khi ra đến khu gò mả, nó bất thần quay lại thì thấy một cái bóng đen ngòm to lớn lù lù đang tiến tới. Bất giác nó lạnh buốt sống lưng, ù tai, dựng tóc gáy. Hồn xiêu phách lạc. Hoảng hốt nó bỏ chạy thục mạng...

Chắc lợn không ưa mùi thơm nên không thích rau khúc nếp. Bánh khúc chắc lợn cũng chả báu gì. Từ đó gặp rau khúc nếp Cò Bè không hái. Rau khúc nếp ngằm ngặt mọc từng vạt bạt ngàn hoang hoải li ti hoa vàng ngơ ngác.

Sáng nay ra ngõ gặp người phụ nữ gánh cá mòi bán rong. Những chú cá mòi mấp ú béo ngậy sáng lấp lánh. Chợt hiểu thế là đã vào mùa cá mòi từ đại dương vào sông Hồng đẻ trứng. Buâng khuâng nhớ một chuyện xưa ở quê.