Báo chí Việt Nam trong bước ngoặt lịch sử
Mở đầu phiên, PGS.TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình bày tham luận "Sự vận động của báo chí truyền thông toàn cầu và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam". Ông khẳng định, sau hơn một thế kỷ phát triển, báo chí Việt Nam đang đứng trước những thách thức mang tính bước ngoặt: từ áp lực chuyển đổi số, nạn tin giả, sự bùng nổ nội dung do người dùng tạo ra (UGC), đến yêu cầu bảo vệ niềm tin công chúng trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt.
PGS.TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình bày tham luận.
Về mặt kinh tế báo chí, ông chỉ ra sự dịch chuyển rõ rệt trong mô hình vận hành và nguồn thu: trong khi báo in sụt giảm mạnh - với lượng phát hành từ 1,1 tỷ bản năm 2013 xuống còn chưa tới 250 triệu bản hiện nay - thì báo điện tử lại ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí vẫn chỉ ở mức 39%, khiến phần lớn vẫn phụ thuộc ngân sách Nhà nước, hạn chế khả năng thích ứng và đổi mới.
PGS.TS Lê Hải Bình cho biết, báo chí Việt Nam đang từng bước chuyển mình, từ địa phương đến trung ương, với việc xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ, ứng dụng công nghệ số, đa dạng nền tảng phân phối. Ông đề xuất sáu nhóm giải pháp trọng tâm nhằm giúp báo chí thực sự hòa mình vào dòng chảy thời đại và giữ vững vai trò dẫn dắt:
Một là, giữ vững lý tưởng cách mạng, khẳng định vai trò định hướng tư tưởng, bảo vệ nền tảng chính trị và đấu tranh phản bác luận điệu sai trái.
Hai là, đổi mới mô hình sản xuất nội dung, nâng cao chất lượng nghiệp vụ, đặc biệt hướng đến giới trẻ.
Ba là, thúc đẩy sự tham gia của thế hệ trẻ, xây dựng đội ngũ nhà báo sáng tạo, có trách nhiệm.
Bốn là, tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi mô hình phát triển báo chí tiên tiến.
Năm là, xây dựng môi trường làm việc tích cực, khuyến khích đổi mới và sáng tạo.
Sáu là, chủ động ứng dụng công nghệ mới, đẩy mạnh chuyển đổi số, khai thác AI và dữ liệu lớn.
Phiên thảo luận chuyên sâu nhận được nhiều sự quan tâm của khán giả.
Tại phiên thảo luận, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình tiếp tục nhấn mạnh, từ đầu thế kỷ 21, báo chí toàn cầu đã chứng kiến sự chuyển mình chưa từng có, với tốc độ thay đổi công nghệ và tư duy làm báo rút ngắn từ hàng chục năm xuống chỉ còn vài năm, thậm chí vài tháng.
Ông điểm lại các giai đoạn chuyển giao của báo chí: từ sự xuất hiện của Internet và website đầu thiên niên kỷ, đến sự phát triển của đa phương tiện (2006 - 2007), sự xuất hiện của khái niệm "tòa soạn hội tụ", và đặc biệt là giai đoạn chuyển đổi số bùng nổ từ 2018 - 2020, được thúc đẩy mạnh bởi đại dịch COVID-19 và cách mạng công nghiệp 4.0.
Dẫn lại chia sẻ của nhà báo Lê Quốc Minh về hình ảnh hàng nghìn bạn trẻ xếp hàng nhận báo in số đặc biệt nhân dịp kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, ông Lê Hải Bình khẳng định: "Dù bị tác động mạnh mẽ bởi công nghệ và truyền thông xã hội, độc giả vẫn tìm đến báo chí chính thống như một điểm tựa niềm tin".
Ông cũng chia sẻ về chuyến công tác của đoàn đại biểu báo chí Việt Nam tới Quảng Châu - nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khai sinh tờ Thanh Niên cách đây tròn 100 năm. Từ đó, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhìn ra thế giới để hiểu rõ hơn về giá trị cốt lõi và nền móng vững chắc của báo chí cách mạng Việt Nam, được bảo trợ chính trị và hậu thuẫn bởi hệ thống chính sách pháp lý.
Ông khẳng định, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang hoàn thiện Luật Báo chí sửa đổi, trong đó có nhiều nội dung quan trọng liên quan đến tổ hợp báo chí, kinh tế báo chí và mở rộng nguồn thu. Quá trình xây dựng luật nhận được sự ủng hộ tích cực từ các bộ, ban, ngành và Quốc hội.
Tổng kết lại, ông Lê Hải Bình nhấn mạnh: "Báo chí cách mạng Việt Nam luôn thể hiện tính chiến đấu, tính bền bỉ và sức sống mãnh liệt, kể cả trong những năm tháng chiến tranh khốc liệt nhất. Những phẩm chất này chính là nền tảng để báo chí tiếp tục phát triển trong thời đại mới".
Báo chí phải là ngọn hải đăng giữa biển tin giả
Ở góc nhìn khác, ông Lê Quốc Vinh - Chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies, nêu rõ bốn nhóm thách thức chính với báo chí hiện nay, đó là: sự bùng nổ của không gian số, thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, thách thức mô hình kinh doanh và vấn nạn tin giả.
TS. Lê Quốc Vinh, Chuyên gia truyền thông chia sẻ về các trụ cột kiến tạo thực tại mới trong báo chí.
Ông cho rằng báo chí cần định vị lại vai trò và sứ mệnh trong bối cảnh mới, tiếp tục giữ vững nguyên tắc "đi đến cùng sự thật", không bị hòa lẫn vào mạng xã hội. "Báo chí phải là ngọn hải đăng xác tín thông tin giữa biển tin giả", ông ví von.
Để làm được điều đó, báo chí cần chuyển từ mô hình phản ánh sang mô hình kiến tạo và giải pháp; trở thành trung tâm kết nối, tạo ra diễn đàn mở và xây dựng cộng đồng độc giả trung thành. Ông đề xuất bốn trụ cột phát triển báo chí tương lai: chất lượng nội dung là cốt lõi, chuyển đổi số toàn diện, đa dạng mô hình kinh doanh và phát triển nguồn nhân lực.
Báo chí Việt Nam cần xác lập tầm nhìn 10 năm: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả
Trong tham luận có tựa đề: "Tương lai của Báo chí Việt Nam - Tầm nhìn và hành động", TS. Nguyễn Thanh Hòa, Chuyên gia báo chí truyền thông, Phó Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: báo chí đang đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt ở cấp địa phương. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh những lợi thế nội tại và cho rằng báo chí cần xác lập tầm nhìn 10 năm với mục tiêu "tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả".
TS. Nguyễn Thanh Hòa, Chuyên gia báo chí truyền thông, Phó Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh.
Theo đó, chuyên gia đưa ra một số quan điểm cốt lõi, bao gồm:
Thứ nhất, nền báo chí nhân văn lấy việc phục vụ cho mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh làm đầu. Trước yêu cầu của đất nước hôm nay, từng cơ quan báo chí phải mạnh, thì mới có tổ hợp báo chí mạnh, và mới có thể tạo dựng cộng đồng, giúp người dân, doanh nghiệp, và hoạt động thực thi chính sách.
Thứ hai, hiện đại hóa báo chí chính là phá bỏ tính rập khuôn, lối mòn, thể hiện qua cả nội dung và hình thức. Kiến tạo một thực tại mới cho báo chí đồng nghĩa với hành động để tạo ra những biến chuyển tích cực cho mối tương tác giữa nghề báo và không gian mạng. Càng tạo ra được những dòng chủ lưu thông tin thì báo chí càng tiệm cận với sứ mệnh giám sát và phản biện xã hội. Chính quyền số, kinh tế số, xã hội số và đặc biệt là công dân số đòi hỏi báo chí cũng phải am tường hoạt động, thói quen, hành vi mới của những lớp công chúng mới.
"Báo chí đang đứng trước cơ hội để hiện đại hóa mô hình hoạt động khi công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang bày ra trước mắt những đại lộ thông tin mới. Công nghệ blockchain giúp sản xuất và phân phối sản phẩm báo chí và bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm", ông Hòa nêu quan điểm.
Báo chí cần quay lại với cốt lõi là chất lượng
Các chuyên gia góp mặt trong phần thảo luận của phiên 1.
Ở phần thảo luận, TS Trần Đăng Tuấn, chuyên gia Báo chí - Truyền thông - thẳng thắn chỉ ra thực trạng "ảm đạm" khi nhiều cơ quan báo chí dù đã triển khai các nền tảng số vẫn gặp khó về độc giả và doanh thu. Ông cho rằng, thay vì tập trung vào "chỗ bán", báo chí cần quay lại với cốt lõi là chất lượng. "Chỉ khi trở thành nguồn khả tín, báo chí mới giữ được bạn đọc", ông nhấn mạnh.
Ông cũng đề xuất báo chí có thể kết hợp với truyền thông và khảo sát dư luận để đa dạng hóa nguồn thu, nhưng dẫu chọn con đường nào, vẫn cần trở lại gốc rễ: báo chí chất lượng.
Cùng quan điểm, ông Hoàng Nam Tiến, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT - dẫn ví dụ về những ấn phẩm báo chí đặc biệt gần đây được cộng đồng đón nhận nồng nhiệt, đặc biệt là giới trẻ. Ông cho rằng: "Khi báo chí nói được điều mà nhân dân muốn nghe, họ sẽ đọc dù bài có dài bao nhiêu".
Ông Tiến cũng cảnh báo về "nguy cơ từ AI", nhưng nhấn mạnh có ba điều AI không thể thay thế nhà báo: sự tò mò, khả năng điều tra, và trí tuệ cảm xúc. "Nếu những dòng chữ bạn viết vẫn chạm được đến trái tim ai đó, bạn không cần phải lo sợ trí tuệ nhân tạo", ông khẳng định./.
