Theo báo cáo của Jones Lang LaSalle (JLL), Việt Nam hiện xếp thứ 61/109 quốc gia về tính minh bạch trên thị trường bất động sản.
Theo đó, thị trường bất động sản Việt Nam vẫn thiếu thông tin minh bạch. Báo cáo gần đây nhất của Kiểm toán Nhà nước vẫn cho thấy, sai phạm trong quy hoạch còn xảy ra nhiều, nguyên nhân chính do sự quản lý lỏng lẻo, có dấu hiệu sân trước sân sau, lợi ích nhóm. Đặc biệt có nhiều điều luật chồng chéo nhau tạo kẽ hở cho nhà đầu tư và cơ quan chức năng bắt tay “lách luật”.
Năm 2018, chưa tới 25% số người được hỏi được biết về quy hoạch/kế hoạch sử dụng đất khu vực mình sống. Chưa đến 30% cho biết họ có cơ hội tham gia góp ý kiến cho kế hoạch sử dụng đất.
Đơn cử như trong lĩnh vực quy hoạch, theo Báo cáo về Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) cho thấy, trong năm 2018, chưa tới 25% số người được hỏi được biết về quy hoạch/kế hoạch sử dụng đất khu vực mình sống. Chưa đến 30% cho biết họ có cơ hội tham gia góp ý kiến cho kế hoạch sử dụng đất.
Trên thực tế, đã có nhiều bài học về sự buông lỏng quản lý, thiếu định hướng trong quy hoạch, không công khai thông tin quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất kịp thời dẫn đến nhiều hệ lụy, những vụ khiếu kiện đông người, kéo dài.
Câu chuyện về tuyến phố dài 1,5km nối đường Nguyễn Văn Cừ và đê Tả ngạn thuộc quận Long Biên (Hà Nội), hay dự án đường Trường Chinh (Hà Nội) mở rộng, tranh chấp tại Khu Ngoại giao đoàn (Hà Nội) là những ví dụ điển hình. Khi người dân bị thu hồi giải phóng mặt bằng hoặc bị chèn lấn không gian sống do thay đổi quy hoạch bức xúc, khiếu kiện đông người, các cấp chính quyền, cơ quan chức năng mới công bố thông tin, tuyên truyền giải thích.
Thực trạng trên là minh chứng cho thấy, vấn đề minh bạch hóa thông tin quy hoạch hiện nay vẫn chưa được chú trọng. Người dân gần như bị động trước thông tin quy hoạch, khi cần lại không biết kiểm chứng ở đâu. Thậm chí, nhiều trường hợp, việc mập mờ thông tin dự án đã tạo điều kiện cho giới “cò mồi” tung tin đồn, thổi giá đất. Tình trạng sốt đất ảo tại một số địa phương như Đà Nẵng, Quảng Nam hồi đầu năm nay cũng là một minh chứng.
Trao đổi với báo chí, PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến, Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, hệ quả từ việc thiếu thốn các thông tin về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tạo ra rủi ro cho các giao dịch chuyển nhượng đất đai, đồng thời tiềm ẩn những nguy cơ về tham nhũng. Một trong những ví dụ đơn giản nhất có thể nhìn thấy là việc khi muốn mua quyền sử dụng một mảnh đất, phần lớn người tham gia giao dịch khó kiểm chứng được miếng đất đó có tranh chấp hay giải tỏa gì không. Theo quy định hiện nay, với thông tin quy hoạch, Phòng Tài nguyên - Môi trường của quận/huyện nơi mảnh đất tọa lạc sẽ nắm thông tin này và sẽ cung cấp thông tin khi có yêu cầu của người dân. Tuy nhiên, trên thực tế, không dễ để người dân có được thông tin từ cơ quan này.
Theo ông Tuyến, ngoài việc chồng chéo dữ liệu giữa UBND cấp xã, Phòng Tài nguyên - Môi trường và các phòng/văn phòng công chứng, thì không ngoại trừ trường hợp gây khó dễ để đòi "phí lót tay". Cũng không ngoại trừ một số lãnh đạo địa phương ém nhẹm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, không công bố rộng rãi, mà chỉ cung cấp cho một số nhà đầu tư, nhằm đầu cơ trục lợi.
Do vậy, theo ông Đỗ Viết Chiến, Tổng Thư ký Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, cần công khai, minh bạch thông tin quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất để giảm khiếu kiện đất đai, lành mạnh hóa thị trường bất động sản.
“Việc công khai tất cả các quy hoạch chưa đủ, mà từ quy hoạch theo Nghị định 11/2013/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý đầu tư phát triển đô thị bắt buộc phải xác định được chương trình ưu tiên. Từ đó, các nhà đầu tư mới biết được cụ thể trong 3 năm, 5 năm tới sẽ tập trung làm vào đâu. Hiện vẫn còn tình trạng đầu tư theo kiểu vết dầu loang, phong trào, lãng phí nguồn lực đất đai. Nhiều doanh nghiệp không đủ tiềm lực còn nhanh chân “xí đất” để bán lại cho nhà đầu tư khác kiếm lời. Đặc biệt, cũng cần công bố cho người dân biết những khu vực nào đến 2030 chưa được “đụng” tới, bởi dự án treo hiện rất nhiều, động đến đâu cũng dính quy hoạch... rất lãng phí đất đai”, ông Chiến cho hay.
Xuất phát từ thực tiễn, việc minh bạch hóa thông tin là cách tốt nhất giải quyết những vướng mắc trong câu chuyện quy hoạch hiện nay. Có không ít ý kiến cho rằng, thông tin quy hoạch cần được công khai trên mạng và các phương tiện truyền thông để người dân nắm được khu vực đó quy hoạch gì, ranh giới quy hoạch thế nào, thuộc quyền sở hữu của ai, pháp lý ra sao,… Từ đó, nếu phát sinh tranh chấp sẽ dễ dàng xử lý và không xảy ra tình trạng đùn đẩy trách nhiệm.
Ngoài ra, việc minh bạch hóa thông tin quy hoạch sẽ giúp người dân có được những thông tin thiết thực khi có nhu cầu mua nhà đất để sinh sống hoặc đầu tư.
Chia sẻ trên báo Đầu tư, luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw cho rằng, đã hết thời “giấu nhẹm” thông tin quy hoạch để có điều kiện đầu cơ. “Bây giờ dân trí đã cao hơn, người dân đã nắm luật rõ hơn và cái họ muốn là thông tin quy hoạch cần được công bố chính xác, thường xuyên. Nếu làm tốt, khiếu kiện về đất đai sẽ được hạn chế, trong đó cần ưu tiên việc công khai quy hoạch trên internet một cách đồng bộ và nghiêm túc hơn”.
Tại Kỳ họp Quốc hội thứ 7 diễn ra mới đây, Bộ trưởng Bộ Xây dựng cho biết, để tăng tính minh bạch trong công tác quy hoạch, trong năm 2019 Bộ Xây dựng sẽ hoàn thành việc lập Cổng thông tin điện tử quốc gia quy hoạch đô thị vừa để tra cứu, cung cấp thông tin vừa là công cụ để giám sát thực hiện quy hoạch.
Cùng với đó, Bộ cũng sẽ yêu cầu các địa phương thực hiện Nghị định số 117 của Chính phủ về xây dựng, quản lý và sử dụng hệ thống thông tin về nhà ở và thị trường BĐS để bảo đảm tính công khai, minh bạch. Điều này được kỳ vọng sẽ giải quyết tình trạng bất cập trong quy hoạch, góp phần làm lành mạnh hơn thị trường bất động sản trong thời gian tới.
