Chỉ hai tình huống mới xem xét cho vay với lãi suất 0% mà không cần tài sản bảo đảm

Cân nhắc quy định rõ, tránh việc bị lạm dụng

Dự thảo luật đề xuất Ngân hàng Nhà nước được quyết định cho vay đặc biệt có tài sản bảo đảm, không có tài sản bảo đảm với tổ chức tín dụng. Tài sản bảo đảm của khoản vay đặc biệt từ Ngân hàng Nhà nước theo quy định của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước. Lãi suất cho vay đặc biệt của Ngân hàng Nhà nước là 0%/năm.

Thủ tướng có thẩm quyền quyết định việc cho vay đặc biệt với khoản vay có lãi suất là 0%/năm, khoản vay không có tài sản bảo đảm theo quy định hiện nay.

Tuy nhiên, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại khả năng chính sách này bị lạm dụng nếu không có các điều kiện chặt chẽ đi kèm. Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận) nhìn nhận, quy định lãi suất cho vay đặc biệt là 0%/năm (sửa đổi khoản 1 điều 193) là một chính sách hỗ trợ mạnh, thể hiện rõ vai trò của Ngân hàng Nhà nước trong việc hỗ trợ các tổ chức tín dụng đang trong tình trạng đặc biệt khó khăn, nhằm giữ vững an toàn của hệ thống tài chính - ngân hàng.

Tuy nhiên, ông Thông đặt vấn đề, nếu quy định mức lãi suất 0%/năm mà không gắn với điều kiện áp dụng cụ thể có thể dẫn tới lạm dụng chính sách, tạo ra rủi ro, làm sai lệch môi trường cạnh tranh giữa các tổ chức tín dụng và tăng áp lực lên ngân sách quốc gia. Quy định này cũng có khả năng mâu thuẫn với nguyên tắc thị trường, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực nhà nước nếu không có cơ chế kiểm soát.

Do vậy, đại biểu đề nghị cần quy định cụ thể: Lãi suất 0% chỉ áp dụng cho tổ chức tín dụng thuộc diện kiểm soát đặc biệt, tái cơ cấu bắt buộc hoặc có ảnh hưởng hệ thống đến sự ổn định tài chính quốc gia. Cùng với đó, bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả việc sử dụng nguồn vay đặc biệt này.

Từ góc độ tài chính - tiền tệ, đại biểu Nguyễn Hải Nam (Đoàn ĐBQH TP. Huế) cũng cho rằng, nếu không được kiểm soát hiệu quả, chính sách cho vay đặc biệt này có thể thu hẹp dư địa điều hành chính sách tiền tệ, ảnh hưởng đến tổng thể nguồn vốn của nền kinh tế. Đại biểu đồng ý phân cấp, phân quyền cho Thống đốc Ngân hàng Nhà nước quyết định cho vay đặc biệt, nhưng cũng lưu ý, đây là hoạt động cho vay, có rủi ro tín dụng, nên khi quy định quyền này cần đi kèm với trách nhiệm của tổ chức, cá nhân liên quan.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Quang Huân (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương) lo ngại về tính minh bạch và khả năng hình thành cơ chế "xin - cho". Theo đó, các quy định hướng dẫn sau luật như thông tư, quy chế nội bộ của Ngân hàng Nhà nước đều là văn bản dưới luật, nên chưa đủ đảm bảo về mặt kiểm soát và trách nhiệm giải trình. Vì vậy, ông đề nghị cần quy định rõ việc Thống đốc Ngân hàng Nhà nước phải báo cáo Chính phủ trong phiên họp gần nhất về bất kỳ khoản vay đặc biệt nào được cấp phát, nhằm tăng cường giám sát và công khai minh bạch.

Đồng quan điểm, đại biểu Trần Thị Thu Đông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu) đề xuất bổ sung cơ chế báo cáo định kỳ từ Ngân hàng Nhà nước tới Chính phủ và Quốc hội về các khoản vay đặc biệt. Bao gồm thông tin về đối tượng vay, số tiền, thời hạn và kết quả sử dụng vốn vay. Đây là công cụ cần thiết để đảm bảo tính công khai và tránh việc chính sách bị lợi dụng nhằm cứu những tổ chức tín dụng yếu kém không đủ điều kiện tự tái cấu trúc.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng cho rằng việc trao quyền cho vay đặc biệt với lãi suất 0% cần đi kèm với các quy định cụ thể về tiêu chí, điều kiện cấp vay, quy mô và hạn mức, cũng như quy trình thẩm định rõ ràng.

Dù còn nhiều ý kiến trái chiều, các đại biểu đều đồng thuận rằng cho vay đặc biệt là công cụ hữu hiệu trong các tình huống cấp bách, giúp hệ thống ngân hàng ứng phó nhanh khi xảy ra khủng hoảng. Đồng thời, góp phần nâng cao tính minh bạch, bảo vệ tài sản công và đảm bảo lợi ích của người dân, doanh nghiệp cũng như sự an toàn chung của nền tài chính quốc gia.

Cho vay khi rút tiền hàng loạt và tổ chức tín dụng bị kiểm soát đặc biệt 

Giải trình trước Quốc hội, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng nhấn mạnh rằng đây không phải là một chính sách được thực hiện thường xuyên hay phổ biến, mà chỉ áp dụng trong các trường hợp đặc biệt.

Cụ thể, chỉ hai tình huống mới có thể xem xét cho vay với lãi suất 0% mà không cần tài sản bảo đảm: Khi xảy ra hiện tượng rút tiền hàng loạt gây mất ổn định hệ thống, hoặc khi tổ chức tín dụng bị đặt trong tình trạng kiểm soát đặc biệt do không còn khả năng thanh khoản.

Đồng thời, Thống đốc khẳng định Dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng đã thiết kế rất nhiều quy định để phát hiện từ sớm, từ xa vấn đề này. Ở giai đoạn này, đã thực hiện các giải pháp yêu cầu tổ chức tín dụng, cổ đông thực hiện.

Trong quá trình can thiệp sớm, nếu trường hợp mất thanh khoản, tổ chức tín dụng được vay từ Ngân hàng Nhà nước có lãi suất, chứ không phải "chưa gì đã cho vay lãi suất 0%". Khi xét cho vay đặc biệt, NHNN bao giờ cũng yêu cầu các ngân hàng có tài sản bảo đảm. Chỉ khi nào khó khăn lắm, không còn tài sản bảo đảm thì mới quyết định cho vay không có tài sản bảo đảm.

Đối với ý kiến về số lượng hay những tiêu chuẩn, điều kiện áp dụng mức lãi suất 0%/năm, Thống đốc NHNN cho biết, căn cứ thực tế diễn biến mỗi ngân hàng khác nhau. Bà Hồng dẫn chứng, sự cố rút tiền hàng loạt thì không chỉ diễn ra ở những ngân hàng yếu kém. Vừa rồi ở Mỹ xảy ra trường hợp ngân hàng hoạt động liên tục trong 52 năm có lãi, nhưng sự cố rút tiền hàng loạt vẫn xảy ra. 

"Nhiều khi sự cố rút tiền hàng loạt không phải xuất phát từ những yếu kém trong quản lý của một tổ chức tín dụng, mà có rất nhiều yếu tố khách quan, thậm chí là những tin đồn hoặc những thông tin khách quan, sự cố về công nghệ, mất dữ liệu... thì vẫn có thể dẫn đến trường hợp rút tiền hàng loạt. Vì vậy, để đảm bảo an toàn hệ thống, cũng cần phải xử lý rất nhanh mới có thể hỗ trợ được", bà Hồng chia sẻ.

Theo chương trình kỳ họp thứ 9, Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng vào ngày 17/6.