Theo tập tục thờ cúng của người Việt ta từ xưa, lễ cúng giao thừa đêm 30 tháng Chạp là lúc các con cháu trong gia đình làm mâm cơm mời tổ tiên, ông bà về dùng bữa để thưa những chuyện xảy ra trong năm cũ và cầu ước những điều tốt lành trong năm mới.
Sau lễ cúng đêm giao thừa sẽ có một lễ cúng gọi là lễ Tạ năm mới hay còn gọi là lễ hóa vàng để tiễn đưa tổ tiên về với âm cảnh.
Theo một số chuyên gia văn hóa, việc chọn ngày làm lễ hóa vàng (còn gọi lễ tạ năm mới) tùy thuộc vào mỗi gia đình, thường từ mùng 3 đến khoảng mùng 10 Tết Nguyên Đán. Trước đây, người dân chọn làm lễ hóa vàng vào ngày mùng 7 tháng Giêng nhưng hiện nay các gia đình đã thay đổi, không nhất thiết phải làm vào ngày này.
Tuy nhiên, với mỗi năm sẽ có những ngày tốt lành khác nhau để thích hợp làm lễ Tạ. Theo các chuyên gia phong thủy, "Mồng 1 Tết cha, mồng 2 Tết chú, mồng 3 Tết thầy". Như vậy, mồng 3 Tết vẫn là ngày Tết thầy nên tổ tiên vẫn còn ở lại bên cạnh con cháu, mồng 4, mồng 5 Tết mới thích hợp để tiễn các cụ về âm cảnh.
Mâm lễ hóa vàng gồm cả cỗ mặn và hoa quả các loại...
Lễ hóa vàng nên bao gồm các lễ vật như:
Mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn nến, trầu cau, rượu, trà, bánh chưng (hoặc bánh tét), gà, các món ăn ngày Tết.
Khi hóa vàng xong, gia chủ thường vẩy vào mấy giọt rượu cúng trên bàn vì tục cho rằng có làm như thế mới thiêng, ở cõi âm các cụ mới nhận được. Bên cạnh đó, hai cây mía cũng được đem hơ trên đống tàn vàng. Hai cây gậy các cụ theo tín ngưỡng được coi là đòn gánh gánh vàng về cõi âm và là vũ khí chống lại bọn quỉ sứ muốn cướp vàng đi. Trong bữa cơm hóa vàng, con cháu tề tựu đầy đủ, thân mật và sau đó chia tay, chấm dứt mấy ngày Tết.
Hóa vàng là lễ tiễn tổ tiên khi hết Tết.
Văn khấn lễ hóa vàng:
NAM-MÔ A-DI-ĐÀ PHẬT ! (3 lần)
Kính lạy:
- Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn Thần.
- Ngài Đương niên, Ngài Bản Cảnh Thành Hoàng, các Ngài Thổ Địa, Táo Quân, Long Mạch Tôn Thần.
- Các Tổ Khảo, Tổ Tỷ, nội ngoại tiên linh.
Hôm nay là ngày mồng ... tháng Giêng năm ...
Tín chủ chúng con ..........................
Ngụ tại ..........................................
Thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, phù tửu lễ nghi, cúng dâng trước án.
Kính cẩn thưa trình: Tiệc xuân đã mãn, Nguyên Đán đã qua, nay xin thiêu hoá kim ngân, lễ tạ Tôn Thần, rước tiễn tiên linh trở về Âm giới.
Kính xin : Lưu phúc lưu ân, phù hộ độ trì, dương cơ âm mộ, mọi chỗ tốt lành. Cháu con được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng.
Lòng thành kính cẩn, lễ bạc tiến dâng, lượng cả xét soi, cúi xin chứng giám.
Nam mô Chứng Minh Sư Bồ Tát (3 lần).
(Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Văn hóa Thông tin)
