Trong vài tháng gần đây, mỗi sáng tôi thức dậy với hàng chục tin nhắn hỏi tư vấn như: “Anh nghĩ gì về mã ABC”, “Con XYZ có nên hốt bây giờ không?” và “Nhân viên môi giới kêu em mua mã này”?
Đó là chưa tính cả chục email phân tích dự đoán về xu hướng thị trường từ các công ty môi giới. Còn trên các diễn đàn mạng xã hội như Facebook thì chứng khoán là một trong những chủ đề được bàn tán rất nhiều. Trước đây, chỉ những người làm trong ngành mới chia sẻ với nhau. Hiện tại, nhân viên công sở, sinh viên cho đến bà mẹ nội trợ cũng đua nhau tham gia lĩnh vực này (?!)
Theo Trung tâm Lưu ký Chứng Khoán Việt Nam [VSD], hiện tại có khoảng 2,82 triệu tài khoản chứng khoán cá nhân và 11.413 tài khoản tổ chức. Con số ước tính sẽ tăng liên tục, tối thiểu 30.000 mỗi tháng.
Mọi thứ đang diễn ra giống như những năm tháng trước khủng hoảng thời 2008. Mới đây mà đã hơn 13 năm rồi, thế hệ sống qua thời đó bây giờ là những ông bố bà mẹ từ độ tuổi 30 đến 40. Mặc dù không ai có thể đoán được tương lai nhưng khi thấy "cơn cuồng" thị trường này, ký ức liền quay lại.
Để thăm dò thị trường chứng khoán, tôi đã dùng nick ảo để tham gia một nhóm Zalo chat được điều hành bởi vài bạn môi giới. Thật hư ra sao không rõ, họ không hề đại diện cho tất cả môi giới, chỉ là số ít. Nhưng tôi vô cùng tò mò thế giới của những “chứng sĩ” ra sao và điều gì khiến con người bị cuốn hút như vậy.
Với lời hứa hẹn lãi ít nhất 10% mỗi tháng bằng cách “Mua đúng mã, đánh trúng điểm” và dùng margin (đòn bẩy, vay tiền để mua chứng khoán), thì bất cứ một người bình thường nào cũng dễ bị lòng tham chiếm lấy lý trí.
Họ đưa cho thành viên các mã siêu biến động. Khi tôi gõ trên Google để tìm hiểu, hầu hết đều là những công ty với cổ phiếu tăng giá ít nhất 50% trong năm qua. Khi tôi hỏi họ những câu tài chính cơ bản thì bỗng dưng xuất hiện ra nhiều lỗ hổng.
Mức biến động là gì, rủi ro bao nhiêu, báo cáo tài chính gần nhất thế nào, lợi nhuận có tăng không và tầm nhìn doanh nghiệp là gì. Họ gần như không thể trả lời được. Điều duy nhất mọi người quan tâm là: “Nó sẽ tăng bao nhiêu?”
Bạn biết không, khi tìm hiểu, tôi phát hiện ra có cả trăm, cả ngàn nhóm chứng khoán tương tự trên Zalo. Tất cả đều tự phát và nằm ngoài sự kiểm soát. Trên Facebook, các nhóm mọc lên tương tự. Khi vào bất cứ nhóm chứng khoán nào, bạn cũng sẽ có cảm giác như mình đang tham gia một hội đánh bạc hoặc cá độ. Điều này khiến tôi tò mò và tự hỏi vì sao lại Việt Nam lại có hiện tượng đầu cơ đánh cược chứng khoán này?
Để phân tích công bằng thì ở đâu cũng có, ngay cả Mỹ cũng không phải là ngoại lệ với những nhóm như Wallstreetbets là một ví dụ tiêu biểu. Nhưng riêng ở đất nước chúng ta, đánh cược chứng khoán gần như là “quy luật”.
Khi hỏi và nói chuyện với nhiều người, tôi dần hiểu và nhận ra 4 vấn đề:
Thứ nhất, một số người dân dư tiền nhưng không đủ để mua bất động sản.
Nếu có dư tiền, đa số sẽ mua nhà đất nhưng với giá cả leo thang liên tục như hiện nay thì số tiền tối thiểu cần có để tham gia ước tính một tỷ đồng. Đối với nhiều người, đây là một con số quá lớn. Họ chỉ có vài vài triệu đến vài trăm triệu đồng trong tài khoản. Và chứng khoán được coi là kênh để thay thế nhằm kiếm tiền nhanh. Khi tham gia thị trường với tư duy này, họ vô tình trở thành con bạc tự nguyện.
Thứ hai, máu cờ bạc.
Người xứ khác, tôi không rành nhưng riêng dân Việt Nam có đặc tính cực khoái cờ bạc, từ đánh bài cho đến cá độ bóng đá. Nhưng vì bị cấm cho nên người ta chỉ có thể chơi lén lút. Chứng khoán lại đáp ứng được nhu cầu này với hướng công khai. Một người từ số vốn ít có thể kiếm nhiều tiền nhanh chóng, hay ít ra họ nghĩ như vậy. Rào cản cũng không có gì khó, chỉ cần đăng ký tài khoản là có thể bắt đầu giao dịch sau vài ngày. Không cần đi ra ngoài, chỉ cần ngồi nhà bấm vài nút trên màn hình điện thoại hay máy tính là đã trở thành “trader”.
Thứ ba, tư duy chụp giật.
Ở đâu cũng có người này người nọ nhưng đa số người không chuyên tham gia thị trường chứng khoán có tầm nhìn rất ngắn hạn và tư duy chụp giật. Họ không quá mặn mà với việc tìm hiểu công ty kia kinh doanh gì, tình hình ra sao hay hoạt động thế nào. Đối với họ, những cái đó quá nhức đầu. Họ cũng không tha thiết với việc mua nắm giữ cổ phiếu dài hạn để trở thành nhà đầu tư vì vài năm là khoảng thời gian quá lâu. Điều họ cần là mua nhanh bán lẹ, đánh nhanh rút gọn để kiếm càng nhiều tiền càng tốt.
Thứ tư, nhà đầu tư không được giới thiệu về khái niệm đầu tư giá trị hoặc dài hạn.
Khi bắt đầu viết về chứng khoán cách đây hai tháng sau một cuộc tranh cãi, điều làm tôi bất ngờ nhất là lượng thông tin giáo dục về chứng khoán quá ít. Đa số chỉ là các khóa về canh thời điểm dựa theo phân tích kỹ thuật trên biểu đồ. Còn khi tôi nói về đầu tư Index, đầu tư giá trị, đa dạng hóa, “bước đi ngẫu nhiên” và triết lý của Buffett, các độc giả phản ứng với những tin nhắn như “Đây là lần đầu tôi nghe về mấy cái này” hoặc “Môi giới chưa bao giờ nói vậy hết.”
Trong khi đây không phải là kiến thức cao siêu gì mà là cơ bản dành cho nhà đầu tư. Các nhân viên môi giới đang làm gì? Họ đang phục vụ và bảo vệ khách hay đang đẩy nhà đầu tư cá nhân vào cuộc chơi cờ bạc với kiến thức rỗng như vậy.
Vậy giải pháp cho vấn nạn này là gì? Không thể cấm vì đây là lựa chọn cá nhân. Đầu cơ về bản chất không xấu vì nó đóng vai trò nhất định trong bất cứ thị trường nào với tư cách là người mua và bán thường xuyên. Nhưng cần phân biệt đầu cơ để tạo dịch vụ làm thị trường nhằm giải quyết cung cầu với đầu cơ chụp giật ngắn hạn để thỏa mãn lòng tham hoặc thú vui vô bổ, vốn không tạo ra gì ngoài việc chuyển tiền từ người này sang người nọ.
Việc canh thời điểm, đoán mò và đầu cơ chộp giật chưa bao giờ là quyết định khôn ngoan vì kết quả thường là sự thất bại. Dựa theo thống kê của những công ty môi giới như Etoro và các nghiên cứu, 80 - 90% nhà đầu cơ ngắn hạn thua lỗ. Không phải vì họ ngu ngốc mà là không thể nào đoán trước được sự ngẫu nhiên của thị trường.
Bạn không cần phải làm như vậy. Nếu bạn là một người có dư một chút tiền thì tốt nhất hãy mua một chứng chỉ Index như E1VFVN30 hoặc SP500. Còn nếu tự tin thì hãy mua các công ty lớn với tầm nhìn dài hạn và trở thành cổ đông lâu bền.
Và để thị trường phát triển, điều chúng ta có thể làm là quảng bá kiến thức và thông tin công khai để người tham gia có thể đưa ra quyết định phù hợp nhất cho mình. Cần phải nhớ rằng, thị trường chứng khoán không phải là cách để làm giàu nhanh chóng vì trên đời không bao giờ tồn tại điều đó. Nó chỉ nên được coi là công cụ kết nối vốn nhàn rỗi với doanh nghiệp và để phát triển tài sản cá nhân trong dài hạn. Nó có thể là sòng bạc hoặc cỗ máy phát triển tùy theo góc nhìn và cách bạn sử dụng. Đừng ôm mộng kiếm tiền nhanh vì bạn sẽ rất thất vọng! Thay vào đó, hãy trở thành một nhà đầu tư giá trị dài hạn vì đó là cách tốt nhất để tồn tại và kiếm tiền từ thị trường đầy biến động này.
Vào thời điểm được xuất bản, chỉ số VN Index đã lập đỉnh mới, vượt hơn 1.200 điểm.
* Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả
