Công trình xanh: 500 công trình/12 triệu m2 và tiềm năng của những điều còn khiêm tốn

Thông tin tại Phiên toàn thể Tuần lễ Công trình Xanh Việt Nam 2024, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Phạm Minh Hà cho biết, đến hết quý III/2024, số lượng công trình xanh trên cả nước đạt hơn 500 với tổng diện tích sàn xây dựng khoảng trên 12 triệu m2.

Chúng tôi đã có buổi phỏng vấn với PGS.TS.KTS Hoàng Mạnh Nguyên, Chủ tịch Viện Khoa học Công nghệ Đô thị xanh về thực trạng và những tiềm năng phát triển của loại hình này tại Việt Nam.

Đi tìm nguyên nhân của sự chững lại

PV: Thưa ông Hoàng Mạnh Nguyên, với vai trò là một kiến trúc sư và có nhiều năm gắn bó, tìm hiểu về công trình xanh cũng như các yếu tố hướng tới phát triển bền vững, thân thiện môi trường, ông đánh giá thế nào về hành trình 15 năm phát triển của công trình xanh (CTX) tại Việt Nam, đâu là nguyên nhân dẫn đến sự khiêm tốn được đề cập trên?

Trước hết, cần xét đến các yếu tố để có thể thúc đẩy, hiện thực hóa công trình xanh trong điều kiện của Việt Nam. Đó là yếu tố về chính sách, thị trường, thị hiếu khách hàng.

Yếu tố đầu tiên là vai trò của chính sách - yếu tố có tác động mạnh mẽ nhất. Có thể thấy, về mặt chính sách, Nhà nước đã quan tâm và có những hành động thúc đẩy công trình xanh, nhưng để cụ thể hóa các chính sách đó và tạo ra những điều kiện để thúc đẩy phát triển công trình xanh thì chưa định hình được.

Bộ Xây dựng, thậm chí là Chính phủ đã có những cam kết, những chương trình mục tiêu quốc gia, có rất nhiều cố gắng trong việc tổ chức các hoạt động về quảng bá và thúc đẩy, thế nhưng yếu tố chính sách vẫn còn những điểm nghẽn.

Ví dụ thời gian qua chúng ta nghe nói nhiều về tài chính xanh. Đó cũng là một trong những yếu tố liên quan đến chính sách. Nhưng thực tế để các chủ đầu tư, doanh nghiệp làm công trình xanh tiếp cận được tài chính xanh không hề dễ dàng. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp không hề biết về chính sách này. Thêm nữa, những chính sách khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp về mảng này cũng chưa thực sự cụ thể. Đó chính là nguyên nhân đầu tiên khiến sự phát triển của các công trình xanh chưa thực sự tương xứng với nhu cầu và tiềm năng.

Thứ hai là nguyên nhân đến từ thị trường. Như chúng ta thấy, những năm vừa qua là giai đoạn khó khăn chung, sự xuất hiện của dịch bệnh Covid-19 phần nào khiến việc phát triển bị chững lại và chịu tác động kéo dài.

Công trình xanh là một chặng đường dài, để thu được hay thấy rõ được hiệu quả về mặt tài chính thì đòi hỏi một chặng đường dài hơi. Song, với bối cảnh hiện nay chúng ta cần chấp nhận một sự thật là nền kinh tế gặp khó khăn thì doanh nghiệp sẽ phải chọn lợi ích ngắn hạn, giải quyết khó khăn trước mắt trước. Còn những lợi ích đi cùng với yếu tố xanh thì sẽ là lợi ích lâu dài. Nếu nhà đầu tư có tiềm lực lâu dài chắc chắn sẽ cam kết và giữ được cam kết ấy.

PV: Liệu chăng phía sau sự chững lại cũng như những khó khăn cả về chính sách và nguồn vốn thì số lượng công trình xanh sẽ sụt giảm, thưa ông?

Tôi nghĩ sẽ không có sự sụt giảm. Bởi vì xanh và yếu tố thân thiện môi trường không chỉ là xu hướng mà dần đang trở thành một điều kiện cần nhằm hướng tới sự phát triển ổn định và bền vững cho xã hội nói chung.

Tôi thấy nhu cầu công trình xanh cho các khu công nghiệp hoặc các nhà máy hướng đến xuất khẩu, hoặc cung cấp các sản phẩm đó ra các nước phát triển rất cao. Rất nhiều doanh nghiệp cần chứng nhận xanh để phục vụ cho việc hoạt động, tìm kiếm đối tác và phân phối sản phẩm.

Điều đó để rằng, công trình xanh hay các chứng chỉ về xanh không chỉ là một cam kết thể hiện mối quan tâm cũng như đóng góp của doanh nghiệp cho môi trường và cho xã hội, mà rõ ràng có những lợi ích về tài chính thấy rõ. Các Bộ, Ngành cũng dành sự ưu ái nhất định cho các doanh nghiệp thực hiện được yếu tố xanh đó. Do vậy, các doanh nghiệp vẫn cần và số lượng sẽ không sụt giảm. Tuy hiện nay việc thực hiện “xanh hóa” đang chậm bởi những lý do mà tôi đã trao đổi.

PV: Vậy lợi ích cụ thể hơn mà ông nói ở trên là gì?

Một doanh nghiệp thực hành các yếu tố xanh không chỉ là cam kết với sự ổn định, bền vững cho môi trường mà còn có thể coi như một sự “nâng hạng” đối với chất lượng dịch vụ của họ.

Đối với tòa văn phòng cho thuê đạt chứng nhận xanh, họ có thể hướng đến các khách hàng cao cấp, giá thuê cao. Và văn phòng đó sẽ có mặt trong danh sách của các đơn vị đối tác ở tầm cao, khách hàng VIP.

Tương tự như vậy, với các khu công nghiệp, nếu làm theo hướng xanh doanh nghiệp cũng sẽ có những lợi ích nhờ dùng các sản phẩm và thương hiệu xanh để phát triển, quảng bá cho doanh nghiệp của mình.

Cơ hội và tiềm năng vẫn hiện hữu

PV: Những năm trước chúng ta nói nhiều về tiềm năng của công trình xanh, nhưng là trong bối cảnh thuận lợi. Còn hiện nay, liệu những cơ hội và tiềm năng cho phát triển lĩnh vực này có còn nguyên vẹn, thưa ông?

Theo tôi, về mặt cơ hội và tiềm năng thì vẫn như vậy, đặc biệt là khi Việt Nam đang có nhiều yếu tố phù hợp và khả quan cho việc thực hiện công trình xanh.

Đầu tiên là sự thuận lợi trong điều kiện tự nhiên. Khí hậu Việt Nam là vùng khí hậu đặc trưng, khá khắc nghiệt như bức xạ mặt trời rất mạnh, gió cũng rất mạnh. Song nếu khai thác được đặc trưng khí hậu thì đó là một yếu tố rất thuận lợi để thực hiện các công trình xanh.

Khi các khái niệm về xanh mới xuất hiện và người dùng chưa quen lắm thì chúng ta thường đổ lỗi nhu cầu của họ chưa tới. Nhưng thời gian qua, tệp khách hàng xanh đã tăng lên đáng kể, nhận thức của thị trường về yếu tố xanh đã có bước tiến rõ rệt. Nhiều doanh nghiệp đã và đang tận dụng những mặt tiêu cực của khí hậu thiên nhiên để tạo ra nguồn năng lượng tự nhiên cho công trình của mình.

Các chủ đầu tư, nhà đầu tư, khách hàng đã hiểu về công trình xanh với đúng vai trò và công năng của nó, thấy được sự cần thiết của công trình xanh trong sự phát triển về lâu dài. Đó là một bước tiến.

Rất nhiều chủ đầu tư cũng bắt đầu nghĩ đến câu chuyện xanh khi thực hiện dự án. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mong muốn ấy, triển khai một dự án xanh thì cần thêm nhiều động lực nữa. Và tất nhiên có tiềm năng thì có động lực.

PV: Việc phát triển công trình xanh phụ thuộc vào hành lang chính sách như thế nào, thưa ông?

Theo tôi, chính sách sẽ ngày càng hoàn thiện bởi Chính phủ đã có nhiều can thiệp về lĩnh vực này. Đơn cử như những cam kết quốc tế trong COP 26 và khẳng định lại trong COP 28 về giải pháp và kế hoạch hành động của ngành xây dựng tiến tới mục tiêu “Net Zero”.

Cam kết đã có rồi thì chỉ cần các chính sách phù hợp để các doanh nghiệp có cơ hội thực hiện thôi. Tuy nhiên, để lĩnh vực công trình xanh phát triển hơn nữa thì cần phải có chiến lược xanh trong toàn bộ các lĩnh vực, công đoạn và cần bắt đầu ngay từ khâu thiết kế. 

Phát triển công trình xanh cần được triển khai bao trùm trên cả đô thị, công trình kiến trúc, vật liệu và các sản phẩm xây dựng. Những sản phẩm của thiết kế công trình xanh là một quá trình khép kín. Giảm thiểu những đầu vào của đô thị và kiến trúc (những vật liệu thô), giảm thiểu đầu ra của đô thị và kiến trúc (ô nhiễm, rác thải, nước thải…). Sử dụng triết lý “nguồn gốc trở về nguồn gốc – C2C” để thực hiện việc tái sử dụng các vật liệu cũ càng nhiều càng tốt…

Để thực hiện tốt các quy định, cần thống nhất khái niệm xanh từ KTS, cho đến các nhà sản xuất, đầu tư, quản lý. Nhận thức về công trình xanh cũng cần được tuyên truyền trong cộng đồng xã hội để định hướng và thúc đẩy phát triển theo hướng kinh tế xanh – một xu thế đã được thế giới lựa chọn.

Ngoài ra cần có sự phối hợp hành động giữa các tổ chức liên quan đến việc phát triển công trình xanh như Bộ Xây dựng, các Hội nghề nghiệp (Hội KTS Việt Nam, Hội Môi trường xây dựng, Hội đồng Công trình xanh…), các doanh nghiệp thiết bị và vật liệu, các nhà phát triển bất động sản để sớm đưa ra một lộ trình thống nhất trong phát triển công trình xanh tại Việt Nam.

Để công trình xanh có thể đi vào đời sống, cần thực hiện được 4 công việc không thể thiếu như sau:

Xây dựng chính sách: Cần có sự cam kết của cấp lãnh đạo, cần có một hệ thống luật rõ ràng như: Cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển; đầu tư phát triển công trình xanh trong nhà ở, nhà công cộng, tòa nhà được đầu tư từ ngân sách Nhà nước; hệ thống định mức, quy chuẩn tiêu chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật xây dựng công trình xanh…

Sản phẩm xanh: Cần phải tạo một nguồn cung các sản phẩm xanh dồi dào, phong phú và có chất lượng cao với giá thành hợp lý thông qua các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng công nghệ xây dựng công trình xanh; nghiên cứu, sản xuất vật liệu xây dựng xanh, thân thiện môi trường…

Khách hàng cho sản phẩm xanh: Cần xây dựng một thị trường cho sản phẩm xanh với các khách hàng sinh thái thông qua các hoạt động nâng cao nhận thức, tăng cường năng lực…

Quản lý và khuyến khích các sản phẩm xanh: Cần xây dựng một hệ thống quản lý và đánh giá các sản phẩm xanh để phát huy công trình xanh một cách thực chất. Tổ chức các đơn vị độc lập ba bên thanh tra kiểm tra tuân thủ các quy chuẩn, tem chất lượng xanh của vật liệu và thiết bị trên thị trường.