Đập thủy điện lớn nhất thế giới: Dài hơn 2.300m, lượng nước khổng lồ ảnh hưởng đến trục Trái đất

Nằm trên sông Trường Giang thuộc tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc, đập Tam Hiệp được xem là công trình thủy điện lớn nhất hành tinh và là kỳ quan kỹ thuật của thế kỷ. Khởi công từ năm 1994, với chi phí đầu tư lên tới 75 tỷ USD, dự án hoàn thành vào năm 2006 và đưa vào vận hành đầy đủ từ năm 2012. Hồ chứa khổng lồ của đập trải dài khoảng 660km, dung tích hơn 39,3 tỷ m3 nước, khiến cả một vùng rộng lớn gồm thành phố Nghi Xương (Hồ Bắc) và tỉnh Phù Lăng (Trùng Khánh) thay đổi hoàn toàn diện mạo.

Công trình có quy mô kỹ thuật đáng kinh ngạc với chiều dài 2.355m, chiều cao đỉnh đập 185m, sử dụng tới 27,2 triệu m3 bê tông và gần nửa triệu tấn thép. Đập vận hành 32 tổ máy phát điện chính công suất 700 MW mỗi máy, cùng 2 tổ máy phụ 50 MW. Tổng công suất thiết kế đạt 22.500 MW, gấp 11 lần đập Hoover của Mỹ. Trong điều kiện lý tưởng, Tam Hiệp có thể tạo ra 540 triệu kWh mỗi ngày, tương đương nhu cầu điện của 5,4 triệu hộ gia đình trong một tháng. Đây là nguồn năng lượng khổng lồ, giúp Trung Quốc giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, đồng thời cung cấp điện cho nhiều tỉnh thành như Giang Tây, Hà Nam, Hồ Nam, Hồ Bắc, Trùng Khánh và Tứ Xuyên.

Đập Tam Hiệp được xây dựng với 3 mục tiêu chính là kiểm soát lũ, sản xuất điện và cải thiện giao thông thủy trên sông Trường Giang. Vai trò kiểm soát lũ được đặt lên hàng đầu khi con đập giúp giữ nước vào mùa mưa, bảo vệ hàng triệu người dân ở hạ lưu, trong đó có các thành phố lớn như Vũ Hán, Nam Kinh và Thượng Hải. Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu ấy, Trung Quốc đã trả giá không nhỏ khi 1,2 triệu người phải di dời, gần 600km bờ sông bị nhấn chìm, nhiều hệ sinh thái và cảnh quan tồn tại hàng thế kỷ bị phá hủy.

Không chỉ tác động xã hội và môi trường, công trình này còn gây ra những biến đổi bất ngờ ở tầm địa chất - vũ trụ. Theo phân tích của NASA, lượng nước khổng lồ bị giữ lại đã làm thay đổi sự phân bố khối lượng trong lòng Trái Đất, khiến hành tinh dịch trục khoảng 2cm. Dù con số này tưởng chừng nhỏ bé, nhưng trong vật lý thiên văn, đây là biến đổi đáng kể. Đó là mô-men quán tính thay đổi làm tốc độ tự quay của Trái đất chậm lại, kéo theo sự thay đổi rất nhỏ về độ dài một ngày. Hiện tượng này gợi nhớ đến trận sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004, từng khiến Trái đất lệch trục và rút ngắn ngày đi vài micro giây.

Các nhà khoa học cảnh báo, những "siêu dự án" như Tam Hiệp có thể tác động sâu sắc đến sự cân bằng vi tế của hành tinh. Ngoài việc làm thay đổi trục quay, khối lượng nước bị giữ lại còn góp phần làm hạ mực nước biển toàn cầu khoảng 2,3cm - một yếu tố ít được tính đến trong các mô hình biến đổi khí hậu. Điều này cho thấy, tầm ảnh hưởng của con người không chỉ dừng lại ở cảnh quan hay môi trường sống, mà còn có thể tác động đến chuyển động của chính Trái đất.

Từ niềm tự hào về năng lượng và kỹ thuật, đập Tam Hiệp cũng đồng thời là lời nhắc nhở về những hệ quả khó lường khi con người can thiệp quá sâu vào tự nhiên. Các chuyên gia cho rằng, trước khi triển khai những công trình quy mô tương tự trong tương lai, cần có những đánh giá toàn diện hơn về tác động không chỉ đối với môi trường và xã hội, mà cả đối với sự cân bằng địa vật lý của hành tinh.