Theo thống kê, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam năm 2001 mới đạt hơn 30 tỷ USD thì 6 năm sau, năm 2007 đã là 100 tỷ USD; năm 2011 đạt 200 tỷ USD và năm 2019, con số này đã là 517 tỷ USD. Trong cùng giai đoạn, xuất khẩu đã tăng từ mức 15 tỷ USD vào năm 2001 lên gần 50 tỷ USD năm 2007, gần 100 tỷ USD năm 2011 và đạt hơn 280 tỷ USD vào năm 2020. Với kết quả này, Việt Nam đã trở thành nền kinh tế có quy mô xuất khẩu đứng thứ 22 trên thế giới.
Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cho biết, cùng với việc xuất khẩu tăng lên thì hàng hóa nhập khẩu cũng vào nước ta nhiều hơn và cạnh tranh khá quyết liệt với hàng hóa trong nước.
“Đây là hệ quả tất yếu của việc mở cửa nền kinh tế và hội nhập với thế giới. Vì những lợi ích cơ bản của hội nhập kinh tế quốc tế, chúng ta chấp nhận và sẵn sàng cạnh tranh sòng phòng, bình đẳng và phòng vệ thương mại chính là một trong những công cụ giúp ta thực hiện điều đó”, ông Khánh nói.
Cũng theo Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, PVTM là công cụ chính sách được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho phép các nước thành viên sử dụng nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của hàng hóa nhập khẩu như bán phá giá hay nhận trợ cấp từ chính phủ; hoặc trong trường hợp hàng hóa nhập khẩu tăng mạnh gây ảnh hưởng tới ngành sản xuất nội địa.
Để áp dụng một biện pháp PVTM, cơ quan quản lý nhà nước phải điều tra hồ sơ đề nghị của các ngành sản xuất trong nước, sâu đó phải chứng minh đơn vị nước ngoài: Có hành vi bán phá giá và nhập khẩu gia tăng đột biến; có thiệt hại của ngành sản xuất trong nước (thời gian đánh giá trong vòng 1 năm, khẩn cấp không được dưới 6 tháng); có mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa hàng hóa nhập khẩu đối với hàng hóa sản xuất trong nước.
Theo thống kê của WTO, hơn 25 năm qua, kể từ khi WTO ra đời vào năm 1995 cho đến tháng 12/2020, các nước đã khởi xướng, điều tra tổng cộng 6.300 vụ việc chống bán phá giá (CBPG), 632 vụ chống chống trợ cấp (CTC), 400 vụ việc tự vệ. Đây là minh chứng cho thấy tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế đã mang lại số lượng lớn các vụ việc PVTM.
Trong những năm gần đây, số lượng các vụ việc PVTM của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Nếu giai đoạn 2005 - 2010 chỉ có 25 vụ việc thì giai đoạn 2011 – 2015 là 52 vụ việc và giai đoạn 2016 – tháng 9/2021 là 109 vụ.
Theo ông Lương Hoàng Thái - Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên, (Bộ Công Thương), mặc dù trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp trên toàn thế giới, tác động không nhỏ tới Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU), nhưng thương mại xuất, nhập khẩu của Việt Nam sang EU và ngược lại đều tăng trưởng hơn 18% so với khi hiệp định chưa có hiệu lực. So với thời điểm trước khi có FTA, kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang các nước ASEAN đã tăng hơn 9 lần, Trung Quốc tăng 15 lần, Hàn Quốc tăng 6 lần, Ấn Độ tăng 5,2 lần, Nhật Bản tăng 3 lần… Với EVFTA, trong 7 tháng của năm 2021, kim ngạch xuất, nhập khẩu đạt 32,4 tỷ USD, tăng 18% so với cùng kỳ năm 2020.
Sau khi Việt Nam gia nhập các hiệp định thương mại tự do cũng cho thấy có rất nhiều thách thức mới, đòi hỏi Việt Nam có sự chuẩn bị kỹ hơn, với những giải pháp cụ thể và mạnh mẽ để có thể khai thác tốt hơn các cơ hội mà Hiệp định tự do mang lại.
Quá trình tham gia các Hiệp định tự do thế hệ mới đặt ra nhiều rủi ro, có nhiều vấn đề đặt ra, vì vậy cần có những biện pháp để bảo hộ PVTM. Do đó, để nâng cao năng lực PVTM, chúng ta cần nhận thức đúng đắn về vấn đề này để ứng phó kịp thời và hiệu quả hơn với các tình huống bất ngờ có thể xảy ra, đảm bảo hàng hóa sản xuất trong nước được cạnh tranh công bằng.
Ông Lê Triệu Dũng - Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, các biện pháp PVTM đã mang lại hiệu quả thiết thực đối với doanh nghiệp, bảo vệ sản xuất trong nước. Nhờ biện pháp này mà một số doanh nghiệp đã cải thiện đáng kể tình hình sản xuất kinh doanh, thoát khỏi thua lỗ và từng bước ổn định sản xuất. Các biện pháp PVTM cũng góp phần ổn định giá đầu vào cho một số ngành sản xuất trong nước.
Để phát huy hơn nữa vai trò của các biện pháp PVTM trong tiến trình hội nhập, Việt Nam đã và đang hoàn thiện hệ thống pháp luật, nghị định, thông tư, đề án về PVTM. Đến thời điểm hiện tại, Bộ Công Thương đã điều tra 23 vụ việc PVTM, gồm 15 vụ việc chống bán phá giá, 1 vụ việc chống trợ cấp, 6 vụ việc tự vệ và 1 vụ việc chống lẩn tránh biện pháp tự vệ với các sản phẩm thép, kính nổi, dầu ăn, bột ngọt, phân bón, màng BOPP, nhôm, ván gỗ, sợi, đường… để bảo vệ ngành sản xuất trong nước.
Bà Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) cho biết, các nhóm sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam bị kiện PVTM như: Sắt, thép, nhôm, tôn đồng (86 vụ); Dệt may (24 vụ); Nhựa, giấy, gạch men, gốm, kính nổi, granit (19 vụ); Tháp điện gió, đèn huỳnh quang, hóa chất, pin, bật lửa (17 vụ); Phụ tùng xe, xe đạp (12 vụ); Giày dép (8 vụ); Máy móc (7 vụ); Nông thủy sản, phụ gia chăn nuôi, bột ngọt (6 vụ).
Theo bà Trang, sau những sau va vấp ban đầu, nhiều doanh nghiệp và một số hiệp hội doanh nghiệp đã thành thục trong công tác ứng phó với các vụ việc PVTM. Nhu cầu tìm hiểu cũng như nắm bắt về PVTM và năng lực, cách ứng phó của doanh nghiệp đã được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều khó khăn đặt ra đối với doanh nghiệp, ngành hàng trong quá trình tham gia, tiếp nhận các vụ việc về PVTM, do đó cần nhiều hơn sự hỗ trợ, truyền thông, thông tin về các biện pháp ứng phó từ Bộ Công Thương cùng các cơ quan liên quan./.
