Giao thông xanh tốc độ cao và hành trình kiến tạo đô thị biển Cần Giờ

Trong kỷ nguyên phát triển đô thị mới, con người đang đặt lại những thước đo căn bản về tăng trưởng. Nếu trong thế kỷ trước, đô thị hóa chủ yếu được thúc đẩy bằng việc mở rộng không gian xây dựng và gia tăng mật độ hạ tầng, thì ngày nay, các xã hội hiện đại buộc phải tiếp cận phát triển theo những tiêu chí sâu sắc hơn: Chất lượng sống, bền vững sinh thái, công bằng xã hội và khả năng thích ứng dài hạn trước những biến động toàn cầu.

Những yêu cầu ấy đặt ra thách thức lớn đối với các đô thị biển, nơi vừa là động lực tăng trưởng, vừa là không gian nhạy cảm trước biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh đó, Cần Giờ, với hệ sinh thái rừng ngập mặn được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới, không chỉ mang giá trị tự nhiên hiếm có mà còn trở thành một trường hợp điển hình cho tư duy phát triển đô thị thế hệ mới tại Việt Nam.

Tư duy phát triển đô thị xoay quanh giao thông không còn là câu chuyện kỹ thuật thuần túy. PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế Vận tải Đường sắt Việt Nam, Trưởng khoa Vận tải - Kinh tế, Trường Đại học Giao thông Vận tải nhận định: “Với các siêu đô thị lấn biển như Cần Giờ, câu hỏi không còn là “có nên làm giao thông hay không”, mà là làm giao thông theo mô hình nào để đô thị phát triển đúng trật tự và không trả giá về sau”.

Những phân tích của PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái đặt giao thông xanh tốc độ cao vào trọng tâm của tư duy phát triển bài bản. Không phải chỉ đơn giản là rút ngắn thời gian di chuyển, mà là lựa chọn mô hình hạ tầng quyết định “trật tự đô thị”, tức là cách thức đô thị mở rộng, kết nối và phân bố các chức năng sống - làm việc - dịch vụ gắn liền với không gian tự nhiên nhạy cảm. Chuyên gia nhấn mạnh rằng, nếu giao thông chủ đạo là đường bộ phụ thuộc ô tô cá nhân, đô thị sẽ tỏa rộng không kiểm soát, phát thải cao và phụ thuộc vào phương tiện riêng lẻ; ngược lại, nếu trục chủ đạo là giao thông với khả năng vận chuyển nhanh, hiệu quả và ít phát thải, đô thị sẽ phát triển đa trung tâm, tối ưu các nguồn lực và giảm thiểu chi phí xã hội trong dài hạn.

Cách nhìn ấy cũng được củng cố bởi kết quả nghiên cứu chuyên đề do Viện Nghiên cứu Bất động sản Việt Nam (VIRES) thực hiện, tập trung phân tích mối quan hệ giữa giao thông xanh tốc độ cao, cấu trúc không gian đô thị và giá trị cộng đồng trong tiến trình phát triển các đô thị biển. Theo VIRES, kinh nghiệm của Nhật Bản, Hàn Quốc, Hà Lan hay Singapore cho thấy giao thông xanh tốc độ cao, khi được đặt đúng vị trí trong chiến lược quy hoạch, thường trở thành “xương sống” của cấu trúc đô thị hiện đại. Nó góp phần hình thành các cực phát triển đa trung tâm, giảm áp lực cho lõi đô thị, đồng thời mở rộng không gian tiếp cận việc làm và dịch vụ theo cách hiệu quả hơn so với mô hình phụ thuộc phương tiện cá nhân.

Đặc biệt, PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái chỉ ra rằng “giao thông xanh tốc độ cao là cặp chìa khóa mở ra tăng trưởng mà không đánh đổi”. Tốc độ cao khi được “nén” thời gian di chuyển xuống mức có thể quản trị được khoảng cách kinh tế - xã hội, kết hợp với yếu tố xanh - giảm phát thải, hạn chế xâm lấn và ưu tiên phương tiện sạch sẽ giúp mô hình phát triển không trở thành “đại công trường bê tông” mà giữ được bản sắc và sinh thái. ESG++ không thể chỉ là cam kết, mà phải được “kích hoạt” bằng hạ tầng. Đây chính là điểm nhấn tư duy chiến lược mà chuyên gia đặt ra.

Sự kết hợp giữa tốc độ và xanh trong mô hình giao thông cho thấy không chỉ giá trị thị trường hay giá trị kỹ thuật, mà còn là giá trị định hướng phát triển theo chuỗi lâu dài. Tư duy này đang dần tạo ra một cách tiếp cận mới cho các đô thị biển thế hệ mới, nơi tăng trưởng không đi ngược lại với trách nhiệm với môi trường và cộng đồng.

Khi giao thông xanh được đặt ở vị trí chiến lược của phát triển đô thị, nhiều chuyên gia đã đề cập đến chiều sâu xã hội và nhân văn của hạ tầng này. Nhà báo Phạm Nguyễn Toan, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí điện tử Bất động sản Việt Nam nhận định rằng: “Giao thông xanh tốc độ cao không đơn thuần rút ngắn khoảng cách địa lý, mà mở ra một không gian phát triển mới, nơi con người được kết nối tốt hơn, môi trường được bảo vệ tốt hơn và các giá trị đô thị được tích lũy bền vững hơn”.

Trong bối cảnh phát triển đô thị hiện đại, vai trò của giao thông đã vượt ra ngoài nghĩa vụ di chuyển. Nó trở thành nền tảng để kiến tạo mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên và giữa con người với không gian sống. Khi giao thông được thiết kế xanh và nhân văn, người dân có điều kiện tiếp cận các dịch vụ công cộng, không gian xanh, dịch vụ tiện ích và cơ hội tương tác xã hội. Nhờ đó, giao thông không còn là hạ tầng kỹ thuật, mà trở thành hạ tầng xã hội, giúp cộng đồng phát triển bền vững, gắn kết và có trách nhiệm hơn với nhau.

Ý tưởng này càng trở nên rõ rệt hơn khi xét đến cấu trúc đô thị biển như Cần Giờ. Một hệ thống giao thông xanh, bao gồm phương tiện vận tải công cộng thân thiện với môi trường, không gian đi bộ ven biển, các tuyến kết nối đa chiều không chỉ rút ngắn hành trình di chuyển, mà còn giảm áp lực môi trường và tạo ra không gian sống phong phú, linh hoạt. Khi đó, cộng đồng không chỉ đi lại giữa các điểm, mà tạo dựng các “nút sống” đô thị, nơi mọi hoạt động cộng đồng, sinh hoạt, học tập và giải trí có thể diễn ra hài hòa với môi trường tự nhiên.

Trong văn hóa đô thị đương đại, các mô hình phát triển “chậm mà sâu” đang trở thành xu hướng. Đô thị phải tạo ra không chỉ không gian chức năng mà còn không gian của trải nghiệm và kết nối xã hội. Giao thông xanh, vì thế, không chỉ thu hẹp không gian vật lý, mà mở rộng không gian nhân văn, giúp đô thị trở thành không gian sống thực sự chứ không phải chỉ là nơi người ta ở và làm việc.

Những luận điểm trên dẫn tới một nhận định quan trọng hơn: Cần Giờ không chỉ là một vị trí địa lý cần phát triển, mà là cơ hội để thử nghiệm và gợi mở một mô hình đô thị biển tiên phong cho Việt Nam. Quan điểm này được minh chứng bởi các nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Bất động sản Việt Nam (VIRES). Theo đó, Cần Giờ hội tụ các điều kiện thiên nhiên, vị trí chiến lược và tiềm năng kinh tế - xã hội để trở thành một đại đô thị biển ESG++ tiêu biểu ở châu Á trong thập kỷ tới.

Từ lát cắt so sánh quốc tế, VIRES cho rằng giao thông xanh tốc độ cao không chỉ rút ngắn khoảng cách địa lý, mà quan trọng hơn, nó tái cấu trúc mô hình phát triển đô thị. Thay vì phát triển theo dạng “đô thị lõi - vùng ven” với dòng di chuyển dồn nén và phụ thuộc vào đường bộ, mô hình giao thông xanh tốc độ cao có thể dẫn dắt một cấu trúc đa cực, kết nối nhanh và lan tỏa giá trị theo không gian. Đây là cấu trúc đặc biệt phù hợp với đô thị biển, nơi không gian tự nhiên nhạy cảm buộc đô thị phải tăng trưởng theo cách tiết chế, tổ chức, và dựa trên nguyên tắc cân bằng sinh thái. Các nghiên cứu quốc tế về tích hợp giao thông công cộng đường sắt với cấu trúc đô thị cũng cho thấy, mở rộng vận tải đường sắt và hệ thống giao thông công cộng có xu hướng tạo điều kiện giảm phát thải giao thông đô thị và nâng hiệu quả tiếp cận dịch vụ, nếu được quản trị bằng quy hoạch đồng bộ.

Đáng chú ý, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực đô thị hóa ngày càng gia tăng, VIRES nhấn mạnh giao thông xanh là điều kiện tiên quyết để cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo tồn hệ sinh thái, nhất là đối với các không gian nhạy cảm như rừng ngập mặn, vùng ven biển và mặt nước. Khi được đặt trong một cấu trúc quản trị phù hợp, hạ tầng giao thông xanh không chỉ dừng ở vai trò kỹ thuật, mà trở thành “hạ tầng xã hội”: Tăng cường kết nối cộng đồng, mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ công, tạo nền tảng ổn định thị trường và hấp dẫn dòng vốn dài hạn gắn với các tiêu chí ESG. Từ đó, VIRES khẳng định giao thông xanh tốc độ cao chính là một trụ cột quan trọng của mô hình đô thị biển ESG++, nơi phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng sống không tách rời nhau mà được tích hợp trong chiến lược dài hạn, thích ứng và có trách nhiệm.

Các chuyên gia nghiên cứu cho rằng, Cần Giờ không chỉ sở hữu sinh thái rừng ngập mặn bản địa - một trong những hệ sinh thái quý giá nhất ở khu vực Đông Nam Á, mà còn có khả năng kiến tạo một tương lai nơi công nghệ xanh, quy hoạch bền vững và giá trị cộng đồng đồng hành cùng nhau. Đặc biệt, khi hệ thống giao thông xanh tốc độ cao được triển khai, Cần Giờ sẽ không còn bị giới hạn bởi khoảng cách vật lý, mà có thể đóng vai trò như một “cực tăng trưởng xanh” mới, giảm áp lực lên trung tâm TP.HCM và mở ra nhiều cơ hội phát triển kinh tế, xã hội và môi trường mới.

Từ góc độ thị trường, hạ tầng giao thông xanh tốc độ cao cũng tái định vị giá trị bất động sản và cấu trúc phân bổ giá trị. Như PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái phân tích, giao thông xanh không chỉ làm thay đổi mặt bằng giá mà còn thay đổi logic vận hành thị trường, từ đầu cơ ngắn hạn sang đầu tư dài hạn theo giá trị thực và bền vững. Khi cơ chế kết nối, chất lượng môi trường và cơ hội tiếp cận dịch vụ được đảm bảo, giá trị không gian sống được xác lập dựa trên chất lượng sống và khả năng phát triển lâu dài, chứ không chỉ dựa trên kỳ vọng đầu cơ.

Ở góc độ thị trường và dòng vốn dài hạn, TS. Lê Xuân Sang, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới cũng chỉ ra một xu hướng mang tính toàn cầu: Dòng vốn đang dịch chuyển mạnh mẽ về những loại hình tài sản có khả năng tạo ra tăng trưởng bền vững và sức chống chịu cao trước biến động khí hậu, kinh tế và xã hội. Theo chuyên gia, trong tương lai 10 - 20 năm tới, các đô thị đạt chuẩn ESG++, nơi hội tụ đầy đủ các yếu tố về môi trường, xã hội, quản trị, cùng năng lực tái sinh và thích ứng, sẽ trở thành nhóm tài sản cực kỳ khan hiếm trên phạm vi toàn cầu.

TS. Lê Xuân Sang nhấn mạnh rằng, nếu xét trên quy mô toàn cầu, số lượng các đô thị có thể đạt chuẩn “full-cycle ESG++” như Cần Giờ có thể chỉ chiếm dưới 1% tổng nguồn cung bất động sản. Chính sự khan hiếm này khiến nhóm tài sản ESG++ trở thành “blue-chip” mới của thị trường: không chỉ có giá trị cao, mà còn có khả năng chống chịu tốt trước các chu kỳ biến động kinh tế. Khác với các mô hình tăng trưởng ngắn hạn, đô thị ESG++ không dựa vào đầu cơ, mà vào năng lực tạo giá trị bền vững, lâu dài và ổn định.

Cũng theo chuyên gia, điều làm nên sức mạnh của mô hình này chính là khả năng đáp ứng đồng thời hai yêu cầu cốt lõi của thời đại: Tái sinh và khả năng thích ứng. Đây là những phẩm chất mà rất ít loại hình tài sản hiện nay có thể hội tụ, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt và rủi ro toàn cầu ngày càng phức tạp.

“Từ góc nhìn đó, có thể thấy rằng, đô thị biển Cần Giờ nếu được phát triển theo định hướng giao thông xanh tốc độ cao gắn với mô hình ESG++, không chỉ là một không gian phát triển mới, mà còn có tiềm năng trở thành một loại “tài sản chiến lược” trong dài hạn. Đó là nơi hội tụ giữa giá trị sinh thái, giá trị cộng đồng và giá trị kinh tế bền vững, phù hợp với xu hướng dịch chuyển của dòng vốn toàn cầu trong kỷ nguyên phát triển xanh”, TS. Lê Xuân Sang nhận định.

Vì vậy, Cần Giờ không chỉ là một đô thị biển, mà là mô hình chiến lược nơi phát triển kinh tế gắn với bảo tồn sinh thái và chăm lo cộng đồng. Một tư duy phát triển đô thị mới đang hình thành, nơi mà phát triển phải được định lượng bằng chất lượng sống, khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và mức độ gắn kết cộng đồng.

Từ góc nhìn chiến lược, Cần Giờ không chỉ là một đô thị biển đang hình thành, mà là biểu tượng cho một cách tiếp cận phát triển mới của Việt Nam - nơi tăng trưởng kinh tế gắn chặt với bảo tồn sinh thái và chất lượng sống của con người.

Như Nhà báo Phạm Nguyễn Toan khẳng định, giao thông xanh tốc độ cao không còn là lựa chọn giữa “xanh hay nhanh”, mà là hành trình phát triển hài hòa và bền vững. Khi giao thông được đặt đúng vị trí, nó không chỉ kết nối không gian, mà còn kiến tạo giá trị cộng đồng, nâng tầm chất lượng sống và mở ra những giới hạn phát triển mới.

Lãnh đạo Hiệp hội Bất động sản Việt Nam dự báo, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, Cần Giờ có cơ hội trở thành hình mẫu cho một đô thị biển thế hệ mới, nơi đô thị không chỉ lớn lên, mà trưởng thành; không chỉ phát triển, mà bền vững; không chỉ kết nối, mà kiến tạo giá trị lâu dài cho quốc gia và các thế hệ tương lai.