Thích
Tranh chấp tài sản thừa kế là gì?
Tranh chấp tài sản thừa kế là mâu thuẫn phát sinh giữa những người có quyền hưởng di sản do người đã mất để lại. Di sản có thể bao gồm tiền bạc, nhà cửa, đất đai hoặc các tài sản có giá trị khác.
Tranh chấp thường xảy ra khi các bên không tìm được tiếng nói chung trong việc phân chia di sản, xác định phần quyền thừa kế hoặc khi có ý kiến khác nhau về tính hợp pháp, hiệu lực của di chúc. Cụ thể, tranh chấp thừa kế tài sản thường xoay quanh 3 nhóm vấn đề chính như sau:
- Ai là người có quyền thừa kế hợp pháp?
- Di chúc có giá trị pháp lý hay không?
- Tài sản thừa kế được định giá, phân chia như thế nào?
Nhiều vụ tranh chấp tài sản thừa kế tại Việt Nam xuất phát từ bất đồng giữa các thành viên trong gia đình. Ảnh minh họa: Luật Minh Đức
Các trường hợp tranh chấp tài sản thừa kế phổ biến hiện nay
Ở Việt Nam, tranh chấp về thừa kế thường xảy ra trong các gia đình có tài sản lớn hoặc đất đai chưa được sang tên rõ ràng. Việc hiểu đúng bản chất từng loại tranh chấp giúp người dân tránh rủi ro pháp lý và biết cách chuẩn bị hồ sơ khi cần khởi kiện hoặc hòa giải.
Tranh chấp tài sản thừa kế không có di chúc
Khi người mất không để lại di chúc, tài sản sẽ được chia theo hàng thừa kế quy định trong Bộ luật Dân sự. Tuy nhiên, do tranh chấp về tỷ lệ phân chia, mâu thuẫn dễ phát sinh.
Ví dụ một tình huống tranh chấp tài sản thừa kế không có di chúc khá điển hình như sau: ông A qua đời, để lại căn nhà nhưng không lập di chúc. Hai người con trai và một người con gái đều yêu cầu được chia đều, song người con gái cho rằng mình đã chăm sóc cha nhiều năm nên muốn phần nhiều hơn, do đó dẫn đến tranh chấp tài sản thừa kế.
Khi việc phân chia tài sản thừa kế không được thống nhất dễ dẫn đến mâu thuẫn và kiện tụng. Ảnh minh họa: NPLaw
Tranh chấp tài sản thừa kế có di chúc nhưng bị nghi ngờ vô hiệu
Nhiều người hiểu lầm rằng “có di chúc là chắc chắn được chia theo nội dung viết trong di chúc đó”, trong khi thực tế còn phải xét đến yếu tố hợp pháp của di chúc này. Theo đó, một số trường hợp người mất có để lại di chúc nhưng bị cho là không hợp pháp (người lập di chúc không minh mẫn, bị ép buộc, hoặc hình thức của di chúc không đúng quy định).
Ví dụ ông B qua đời để lại di chúc ghi rằng toàn bộ căn nhà sẽ thuộc về người con út. Tuy nhiên, những người con khác cho rằng thời điểm lập di chúc, ông B đang điều trị bệnh nặng, tinh thần không minh mẫn, chữ ký trong di chúc cũng khác so với trước đây, do đó xảy ra tranh chấp tài sản thừa kế, di chúc phải đem giám định để biết có hợp lệ hay không. Trong trường hợp kết quả giám định cho thấy di chúc không hợp lệ thì di chúc đó là vô hiệu, tài sản thừa kế sẽ được chia lại theo pháp luật.
Tranh chấp quyền hưởng tài sản thừa kế
Trường hợp này có thể nảy sinh khi có người bị bỏ sót hoặc bị truất quyền thừa kế mà không có căn cứ rõ ràng. Ví dụ như con riêng, con nuôi hoặc người phụ thuộc hợp pháp không được nhắc đến trong di chúc, dẫn đến tranh cãi về tính công bằng và quyền lợi.
Khi đó, tính hợp pháp của di chúc sẽ cần được xác minh lại, cùng với đó là xem xét năng lực hành vi của người lập di chúc, các chứng cứ liên quan. Nếu di chúc bị tuyên vô hiệu, tài sản sẽ được chia theo pháp luật, tức là dựa trên hàng thừa kế và phần được hưởng của từng người.
Quyền thừa kế tài sản theo pháp luật hiện hành
Theo quy định trong Bộ luật Dân sự 2015, những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự như sau:
| Hàng thừa kế | Người được hưởng |
| Hàng 1 | Vợ/chồng, cha mẹ ruột, con ruột, con nuôi |
| Hàng 2 | Ông bà nội ngoại, anh chị em ruột |
| Hàng 3 | Cụ nội ngoại, bác, chú, cậu, cô, dì… |
Nếu hàng thừa kế thứ nhất không còn ai hoặc tất cả đều từ chối nhận di sản, thì quyền hưởng di sản sẽ được chuyển sang hàng thừa kế thứ hai. Tương tự, nếu vẫn không còn ai thuộc hàng thứ hai này, di sản tiếp tục chuyển cho hàng thừa kế thứ ba.
Việc phân chia theo hàng thừa kế đảm bảo tính công bằng và thứ tự ưu tiên theo quan hệ huyết thống, giúp xác định rõ ai có quyền được hưởng di sản hợp pháp. Trên thực tế, nhiều vụ tranh chấp phát sinh vì không nắm rõ quy định về hàng thừa kế, dẫn đến hiểu lầm hoặc tự ý chia tài sản trái quy định pháp luật.
Hướng dẫn quy trình giải quyết tranh chấp tài sản thừa kế
Khi phát sinh tranh chấp tài sản thừa kế, việc nắm rõ quy trình xử lý theo pháp luật là yếu tố quan trọng giúp bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan. Nhiều vụ việc kéo dài nhiều năm chỉ vì người trong cuộc không biết phải bắt đầu từ đâu, nộp hồ sơ ở cơ quan nào, hay thời hiệu khởi kiện có còn hiệu lực hay không. Dưới đây là các bước cơ bản trong quá trình giải quyết tranh chấp tài sản thừa kế.
Thương lượng, hòa giải nội bộ giữa các bên liên quan
Trước khi đưa vụ việc ra cơ quan chức năng, các bên thừa kế nên ưu tiên tự thương lượng, thỏa thuận với nhau. Đây là cách nhanh nhất, tiết kiệm nhất và ít ảnh hưởng đến tình cảm gia đình.
Trong giai đoạn này, người đại diện trong gia đình (thường là anh/chị cả hoặc người có uy tín) nên đứng ra tổng hợp giấy tờ liên quan đến tài sản, phân tích quyền lợi của từng người theo quy định pháp luật, và đề xuất phương án chia di sản hợp lý. Nếu đạt được thỏa thuận, các bên có thể lập văn bản phân chia di sản có công chứng hoặc chứng thực tại địa phương, giúp đảm bảo giá trị pháp lý và tránh phát sinh tranh chấp sau này.
Hòa giải tại địa phương hoặc qua tổ hòa giải cơ sở
Nếu tự thương lượng không đạt kết quả, bước tiếp theo là hòa giải tại địa phương hoặc qua tổ hòa giải cơ sở. Khi đó, cơ quan chức năng sẽ ghi nhận ý kiến của các bên, xác minh nguồn gốc tài sản, và lập biên bản hòa giải (thành hoặc không thành).
Trường hợp hòa giải thành công, biên bản này có thể được dùng làm căn cứ để làm thủ tục sang tên hoặc phân chia di sản. Nếu không thành, biên bản hòa giải sẽ là tài liệu quan trọng khi nộp hồ sơ khởi kiện tại Tòa án.
Khởi kiện ra Tòa án
Nếu hòa giải không thành, khởi kiện tại Tòa án nhân dân là biện pháp cuối cùng để giải quyết tranh chấp. Người khởi kiện cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ gồm các giấy tờ cơ bản như:
- Đơn khởi kiện tranh chấp tài sản thừa kế (theo mẫu Tòa án)
- Giấy chứng tử của người để lại di sản - Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản (sổ đỏ, sổ tiết kiệm…)
- Giấy tờ xác minh quan hệ nhân thân (sổ hộ khẩu, giấy khai sinh, đăng ký kết hôn…);
- Biên bản hòa giải tại cơ sở (nếu có).
Hồ sơ được nộp tại Tòa án nhân dân nơi có tài sản hoặc nơi cư trú của người bị kiện. Về thời hiệu khởi kiện, theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015, người có quyền thừa kế được khởi kiện trong 10 năm kể từ thời điểm người để lại di sản qua đời (đối với tài sản là động sản), và 30 năm đối với bất động sản như nhà đất.
Lưu ý quan trọng khi giải quyết tranh chấp tài sản thừa kế
Giải quyết tranh chấp tài sản thừa kế không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là câu chuyện tình cảm và đạo lý giữa các thành viên trong gia đình. Nhiều vụ việc tranh chấp thừa kế đất đai kéo dài hàng năm chỉ vì người trong cuộc nóng vội, không chuẩn bị kỹ hồ sơ hoặc để cảm xúc chi phối khi làm việc với các bên liên quan. Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi xảy ra tranh chấp tài sản thừa kế:
Xác định rõ quyền và nghĩa vụ trước khi khởi kiện
Trước khi nộp đơn ra Tòa, người có quyền thừa kế cần xác định rõ mình có thuộc hàng thừa kế hợp pháp hay không, và tài sản tranh chấp có thật sự là di sản của người đã mất.
Việc này giúp tránh trường hợp khởi kiện sai đối tượng hoặc tranh chấp nhầm tài sản, gây mất thời gian và chi phí pháp lý không cần thiết.
Bên cạnh đó, nên rà soát kỹ các giấy tờ như giấy chứng tử, sổ đỏ, di chúc (nếu có), cùng các chứng cứ chứng minh mối quan hệ huyết thống hoặc công sức đóng góp. Chuẩn bị kỹ càng không chỉ giúp quá trình tố tụng thuận lợi hơn, mà còn tăng khả năng bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bạn.
Ưu tiên thỏa thuận, hạn chế căng thẳng gia đình
Phần lớn tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất hoặc tài sản gia đình (nhà đất, căn hộ, tài sản có giá trị...) đều xuất phát từ mâu thuẫn giữa anh em, cha mẹ và con cái, tức là những người gắn bó thân thiết. Vì vậy, ưu tiên hòa giải và giữ tinh thần tôn trọng lẫn nhau là cách tốt nhất để tránh đổ vỡ tình cảm.
Nếu có thể, các bên nên ngồi lại cùng nhau để tìm phương án thỏa thuận hợp tình, hợp lý, thay vì đẩy vụ việc ra Tòa ngay từ đầu. Một bản thỏa thuận phân chia di sản có công chứng sẽ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và tránh được những tổn thương không đáng có.
Các bên nên ưu tiên hòa giải thay vì nóng vội đưa việc tranh chấp ra tòa phán quyết. Ảnh minh họa: Lsvn
Nhìn chung, tranh chấp tài sản thừa kế là vấn đề nhạy cảm nhưng khá phổ biến, đòi hỏi hiểu biết pháp lý và thái độ bình tĩnh khi xử lý. Dù là tranh chấp tài sản thừa kế có hay không có di chúc, việc nắm rõ quyền thừa kế tài sản theo pháp luật sẽ giúp bạn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, đồng thời hạn chế được những tổn thương trong quan hệ gia đình.
