Khi viết về phố cổ Hà Nội, nhà văn Nguyễn Việt Hà từng viết: "Một đô thị đã ngoài nghìn tuổi thì đương nhiên phải có linh hồn. Hoặc hay hoặc dở, đâu có quan trọng, chỉ biết nó thăm thẳm mơ màng rêu phong tạo riêng một bản sắc. Phố cổ chính là nơi giữ gìn được đôi chút những mảnh hồn độc đáo ấy". Và ngôi nhà 87 Mã Mây là một trong số những nơi đã lưu giữ lại mảnh hồn ấy.
Ngôi nhà 87 Mã Mây được xây dựng từ đầu thế kỉ XIX, theo kiến trúc truyền thống Việt Nam với chức năng sử dụng là để ở và bán hàng. Ngôi nhà có chiều ngang hẹp, chạy dài. Dù diện tích không quá lớn nhưng với sự khéo léo, tinh tế, người Hà Nội xưa đã bố trí căn nhà với đầy đủ các phòng chức năng, gác lửng, sân vườn…
Ngôi nhà mang đặc trưng của nhà cổ Hà Nội xưa, được thiết kế theo dạng hình ống và có nhiều lớp nhà, giữa các lớp nhà có sân để lấy ánh sáng và không khí. Không gian ngôi nhà ống là một không gian kiến trúc gần như thống nhất, do đó, dù chật hẹp nhưng không khí vẫn lưu thông, ngôi nhà vẫn có nơi để “thở”.
Lớp ngoài là cửa hàng, không làm tường vách mà mở thông ra phố để bày hàng. Phía trong có sân rời. Tiếp đến là gian nhà hậu, kho hàng và nhà bếp.
Gian ngoài của ngôi nhà được thiết kế mở, thông ra phố để bày hàng bán
Tiếp đến là không gian phòng khách
Phía sau là kho hàng và nhà bếp
Tầng hai là không gian thờ và phòng ngủ. Giữa các lớp nhà có khoảng sân bày chậu cảnh, tạo không gian trong lành, mang lại cảm giác gần gũi với thiên nhiên.
Phòng thờ, ban thờ gia tiên là nét văn hóa không thể thiếu trong mỗi căn nhà của người Việt
Tiếp theo gian thờ là gian giữa (nơi tiếp cố nhân)
Không gian phòng ngủ sang trọng, tiện nghi
Quan hệ nội bộ các phòng đều là quan hệ xuyên phòng, tận dụng khoảng không để kê đồ sát một mặt tường dọc làm lối đi. Nhu cầu người dân lúc đó còn đơn giản, họ chưa cần những khoảng không gian riêng tư như ngày nay, vì vậy việc xuyên suốt từ không gian phòng này sang phòng khác là đặc trưng nổi bật không gian nhà ở trong khu 36 phố phường.
Không gian xanh, khoảng sáng tự nhiên rất được người Hà Nội xưa coi trọng
Trước năm 1945, chủ nhân của ngôi nhà sống tại đây và kinh doanh gạo. Sau năm 1945, họ bán lại căn nhà cho một gia đình người Hoa, gia đình này làm nghề bán thuốc Bắc. Tuy nhiên, đến năm 1954, ngôi nhà lại thêm một lần đổi chủ khi mà gia đình người Hoa ấy di cư vào Nam, để lại ngôi nhà dưới sự quản lý của Nhà nước.
Ngôi nhà bắt đầu được trùng tu từ cuối năm 1998, và được hoàn thành vào ngày 27/10/1999 trong khuôn khổ hợp tác giữa TP. Hà Nội và TP. Toulouse (Pháp). Mọi kết cấu về kiến trúc, vật liệu xây dựng hoàn toàn bằng gỗ cho đến những đồ vật sinh hoạt đều được giữ nguyên trạng. Ngôi nhà 87 Mã Mây được cấp bằng Di sản cấp quốc gia vào ngày 16/02/2004.
