Mới đây, Văn phòng Chính phủ đã có văn bản hỏa tốc gửi Bộ Tài chính về việc hoàn thiện dự thảo Nghị định quy định việc sử dụng tài sản công để thanh toán cho nhà đầu tư khi thực hiện dự án BT (hợp đồng xây dựng - chuyển giao). Văn bản nêu rõ việc hoàn thiện dự thảo Nghị định trên, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng giao Bộ Tài chính tổng hợp ý kiến của các Bộ, ngành liên quan, báo cáo Thủ tướng Chính phủ về các khó khăn, vướng mắc trong triển khai hình thức hợp đồng BT so với các quy định pháp luật có liên quan.
Trước đó, hàng loạt các dự án BT đã bị thanh tra chỉ ra các sai phạm với nhiều “biến tướng”. Đặc biệt, không ít dự án để lại hậu quả nặng nề, vi phạm các quy định pháp lý khiến dư luận quan tâm.
Trong số những dự án BT “đình đám” bị thanh tra chỉ ra sai phạm có lẽ phải nhắc đến Dự án đường giao thông bao quanh khu tưởng niệm danh nhân Chu Văn An, do Công ty CP Bitexco là chủ đầu tư. Dự án được UBND TP. Hà Nội phê duyệt tháng 4/2011, với tổng mức đầu tư gần 1.500 tỷ đồng. Dự án dài khoảng 3,76km gồm một tuyến chính dài 2,5km, nền đường rộng 53,5m và một tuyến đường phụ dài 1,1km, nền đường rộng 20,5m. Thời gian dự kiến ban đầu hoàn thành trong 36 tháng.
Dự án tuyến đường bao quanh khu tưởng niệm Chu Văn An.
Công trình thực hiện theo hình thức BT (Xây dựng - Chuyển giao), áp dụng cơ chế chỉ định thầu và Bitexco được TP. Hà Nội chọn làm nhà đầu tư. Theo đó, nhà đầu tư sẽ được giao 90ha đất đối ứng trên địa bàn phường Đại Kim (quận Hoàng Mai) và xã Thanh Liệt (huyện Thanh Trì).
Tuy nhiên, dự án trên đã bị chậm tiến độ và mới đây UBND TP Hà Nội quyết định gia hạn thời gian hoàn thành hợp đồng dự án lên thành 67 tháng (kể từ tháng 5/2014). Như vậy, trong tháng 12/2019, dự án BT này phải hoàn thành.
Trong khi tuyến đường dài khoảng 3,76km vẫn còn trong tình trạng thi công dở dang, thì Bitexco đang rao bán hàng trăm các căn nhà liền kề tại dự án The Manor Central Park nằm cạnh bên tuyến đường. Mặc dù chỉ được giao thực hiện tuyến đường quanh khu tưởng niệm danh nhân Chu Văn An nhưng khi rao bán dự án The Manor Central Park, Bitexco lại “quy hoạch” luôn Công viên Chu Văn An vào The Manor Central Park như một hợp phần của dự án, gây hiểu lầm cho khách hàng. Hiện chủ đầu tư vẫn đang rao bán rầm rộ và bàn giao nhà cho khách hàng.
Hay gần đây nhất, vụ đổi gần 20ha đất lấy 455m đường tại TP. Thanh Hóa đang khiến dự luận đặc biệt quan tâm. Theo đó, tuyến đường Đại lộ Đông Tây đoạn từ sông Nhà Lê đến QL.47 TP. Thanh Hóa được thực hiện theo hình thức đối tác công tư, hợp đồng BT. Đoạn đường có tổng chiều dài 455m với mức đầu tư dự kiến khoảng 128 tỷ đồng được chủ đầu tư thanh toán bằng 19,36ha đất tại TP. Thanh Hóa. Tính trung bình giá đất được chủ đầu tư áp để thanh toán khoảng 660.000 đồng/1m2.
Năm 2018, thông tin "đổi 100 ha đất lấy 1,39km đường" của Liên danh Công ty cổ phần tập đoàn DABACO Việt Nam - Tổng Công ty xây dựng Trường Sơn cũng vấp phải sự tranh luận của xã hội. Trước đó, tháng 10/2017, UBND tỉnh Bắc Ninh đã có quyết định 1473/QĐ - UBND về việc phê duyệt điều chỉnh, bổ sung Báo cáo nghiên cứu khả thi dự án đầu tư xây dựng tuyến đường H2, TP. Bắc Ninh theo hình thức Hợp đồng Xây dựng – Chuyển giao (BT).
Cụ thể, Bắc Ninh điều chỉnh Quy mô xây dựng công trình dự án, tuyến đường H2 có chiều dài 1.390,48m, điểm đầu từ đường Kinh Dương Vương, điểm cuối giao với TL.286 tại phường Kinh Bắc, thành phố Bắc Ninh. Quy mô mặt cắt tuyến đường H2 được điều chỉnh từ 40m lên thành 100m.
Theo đó, UBND tỉnh Bắc Ninh dự kiến giao nhà đầu tư Dabaco 2 khu đất đối ứng tạo vốn thanh toán cho dự án công trình BT, gồm một phần dự án khu đô thị Vạn An, diện tích khoảng 36,06 ha tại phường Vạn An và xã Hòa Long, TP. Bắc Ninh và một phần dự án khu đô thị Phong Khê, Khúc Xuyên, diện tích khoảng 58,46ha tại phường Phong Khê và xã Khúc Xuyên và phường Võ Cường, thành phố Bắc Ninh.
Vào tháng 4/2018, báo chí cũng đăng tải nhiều thông tin về việc Kiểm toán Nhà nước gửi đến Quốc hội nội dung, qua kiểm toán tại 30 dự án BT, đơn vị này kiến nghị xử lý tài chính 4.515 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 27% tổng giá trị dự án được kiểm toán.
Mặc dù ra đời với hình thức nhằm kiến tạo cơ sở hạ tầng, thu hút các doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư song đến thời điểm hiện tại, sự biến tướng trong hợp đồng BT tại một số dự án đã khiến dư luận đặt ra nhiều câu hỏi về tính hiệu quả của phương án này. Đặc biệt khi chỉ trong một thời gian ngắn, hàng loạt các vụ đổi đất lấy hạ tầng đều bị Kiểm toán Nhà nước chỉ ra sai phạm mà thiệt hại lên tới hàng nghìn tỷ đồng.
