CPI tháng 9/2018 tăng 0,59% so với tháng trước, mức cao thứ 2 trong năm 2018 sau tháng 6 ( tăng 0,61%). Có tới 10/11 nhóm mặt hàng chính trong cấu thành CPI tháng 9 tăng giá, nổi bật nhất là nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống với 3 nhóm phụ là lương thực, thực phẩm và ăn uống ngoài gia đình cùng tăng.
CPI Lương thực tăng trở lại mà nguyên nhân chính là do giá gạo. Giá gạo sau nửa đầu năm tăng mạnh đã giảm giá nhanh khi xuất khẩu chậm lại. Từ mức đỉnh 6,7 nghìn đồng/kg vào tháng 5, giá lúa khô tại ĐBSCL đã giảm xuống 5,65 nghìn đồng/kg vào cuối tháng 7. Bắt đầu từ tháng 8, giá lúa tăng dần và hiện tại đã lên 6 nghìn đồng/kg khiến CPI lương thực tháng 8 và 9 tăng lần lượt 0,1% và 0,28%.
CPI thực phẩm tăng 0,51%, mức thấp nhất 5 tháng do giá một số thực phẩm đã lên mặt bằng cao và khó có thể tăng nhanh như trước. Giá thịt lợn tháng 9 tăng 0,65% trong khi tháng 6 tăng tới 8,12%. Ngược lại, do mưa lũ nhiều, nguồn cung rau xanh bị giảm sút đã khiến giá rau xanh tăng mạnh 1,82%. Do phụ thuộc vào lương thực, thực phẩm, CPI ăn uống ngoài gia đình cũng tăng 0,35%.
CPI giao thông tháng 9 tăng 0,82% do trong kỳ tính toán có 2 lần điều chỉnh giá xăng dầu. Vào ngày 6/9, giá xăng E5 đã tăng 300đ (1,5%) và ngày 21/9 tăng tiếp 320đ (1,6%) lên 20.230đ/lít. Đây là mức giá xăng E5 cao nhất kể từ tháng 6/2015.
CPI nhóm nhà ở, vật liệu xây dựng tháng 9 cũng tăng 0,2% so với tháng trước do trong nhóm có mặt hàng gas. Nếu so sánh với giá dầu thế giới ở thời điểm cuối tháng 6/2015 là ~90 USD/thùng thì việc CPI giao thông cũng như nhà ở vật liệu xây dựng tiếp tục tăng trong tháng 10 là điều khó tránh khỏi.
Một yếu tố tăng giá có tính chu kỳ trong tháng 9 là học phí. Vào mùa khai giảng, nhiều tỉnh thành phố đã tăng học phí theo Nghị định 86/2015. Năm nay, có 49 tỉnh thành tăng học phí làm CPI giáo dục tăng 5,07% trong khi cùng kỳ 2017 có 41 tỉnh thành tăng học phí làm CPI Giáo dục tăng 5%. Nghị định 86 cho phép học phí được điều chỉnh theo lạm phát và vì vậy CPI giáo dục hàng năm gần như chắc chắn sẽ tăng.
Trong số các mặt hàng tăng giá thấp đáng chú ý là thuốc và dich vụ y tế. Giá dịch vụ y tế trong tháng 7/2018 đã được giảm giá theo Thông tư 15/2018 của Bộ Y tế và kể từ đó đến nay giá dịch vụ y tế gần như không thay đổi. Trong quãng thời gian từ đầu năm 2016 đến đầu 2018, giá dịch vụ y tế tại các tỉnh thành lần lượt được tăng theo Thông tư liên tịch 37/2015/BTC-BYT và Thông tư 02/2017/BYT khiến CPI thuốc và dịch vụ y tế những năm đó tăng rất cao, năm 2016 là 55,7% và 2017 là 27,8%. 9 tháng năm nay, CPI nhóm mặt hàng này giảm 2,03% so với thời điểm cuối năm 2017.
Lạm phát 9 tháng đã lên mức cao nhất 5 năm, liệu mục tiêu 4% có được giữ?
Tính chung 9 tháng, CPI đã tăng 3,2% so với cuối năm 2017 và trung bình tăng 3,57% so với cùng kỳ. Chỉ xét CPI so với cuối năm trước, 3,2% là mức cao nhất 5 năm trở lại đây. Nguyên nhân chính khiến CPI tăng cao là giá lương thực, thực phẩm và giá dầu. Sâu xa hơn, đó là những mất cân bằng trong cung cầu ngắn hạn.
Việc ký được nhiều hợp đồng xuất khẩu gạo sang Indonesia, Hàn Quốc, Philippines … là một tin vui cho sản xuất nông nghiệp. Được mùa nhưng không mất giá giúp tăng trưởng ngành nông nghiệp 9 tháng đạt 2,78% trong khi cùng kỳ 2017 chỉ tăng 1,96%.
Dẫu vậy, lạm phát lương thực cũng tăng theo với CPI lương thực tăng 1,42% cuối năm trước (cùng kỳ tăng 0,84%). Hiện tại xuất khẩu gạo của Việt nam đang chậm lại, kéo theo giá gạo trong nước xuống thấp so với vùng đỉnh tháng 5. Tuy nhiên nhiều khả năng giá gạo sẽ tăng trong quý 4 bởi nhu cầu đối với gạo xuất khẩu vẫn lớn.
Trong các thị trường xuất khẩu, Philippines hiện đang có nhu cầu nhập khẩu thêm 500.000 – 800.000 tấn gạo để bổ sung kho dự trữ và Indonesia cũng có thể tăng nhập khẩu để đối phó với bão lũ.
Ở phía cung, một mặt lũ lụt sẽ làm giảm sản lượng lúa của Campuchia, mặt khác Nghị định 107/2018 của Chính phủ mới ban hành sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp kinh doanh gạo, từ đó gia tăng năng lực xuất khẩu và nhu cầu thu mua lúa.
Không giống với giá gạo, nhiều khả năng giá thịt lợn sẽ sớm bình ổn. Giá thịt lợn hơi hiện đang giao động trên 50 nghìn đồng/kg, tương đương vùng đỉnh vào tháng 5/2016, thời điểm trước khi lao dốc khiến ngành chăn nuôi lợn lao đao. Giá tốt đã kích thích người nuôi tái đàn.
Tổng đàn lợn tính đến hết tháng 9 tăng 1,8% và sản lượng lợn xuất chuồng quý 3 tăng 2,8% (cùng kỳ giảm 4,2% và 2,3%). Tại Trung Quốc, dù dịch bệnh có làm giá thịt lợn tăng nhưng mức giá hiện tại vẫn còn thấp hơn thời kỳ đỉnh 2016 tới 20%.
Ẩn số khó đoán nhất với lạm phát là giá dầu. Xuất phát từ cuộc cấm vận của Mỹ với Iran, giá dầu thô thế giới đã tăng 32% so với đầu năm. Từ khi lệnh cấm vận giai đoạn 1 có hiệu lực (7/8/2018), sản lượng dầu của Iran đã giảm 380 nghìn thùng/ngày, tương đương ~10% sản lượng sản xuất của Iran trước khi cấm vận. Cũng trong thời gian này, giá dầu thô thế giới tăng 12%.
Việc dự đoán giá dầu trong những tháng cuối năm không dễ bởi các nước sản xuất dầu mỏ lớn không đưa ra các con số đáng tin cậy về sản lượng dầu mỏ.
Theo thống kê của Bloomberg, trong tháng 8 và 9, OPEC đã tăng sản lượng thêm 510 nghìn thùng/ngày còn Mỹ tăng sản lượng dầu đá phiến thêm 104 nghìn thùng/ngày. Về công suất dự trữ, riêng OPEC (trừ Iran) đã có khoảng 1,5 triệu thùng/ngày, đủ để bù đắp phần hụt đi từ Iran.
Với các số liệu này, rất khó để giải thích nguyên nhân đằng sau sự tăng giá mạnh và liên tục của dầu thô trong năm nay.
Điểm tích cực trong ổn định lạm phát trong năm 2018 là chính sách tiền tệ đang được thực thi tương đối hiệu quả. Áp lực tỷ giá trong năm 2018 là khá lớn và nếu như không có các biện pháp kiểm soát tốt, đà giảm giá của VND trong 9 tháng vừa qua có thể chưa dừng lại ở 2,8%. Với tín dụng, khả năng cao là tăng trưởng tín dụng trong năm 2018 sẽ thấp hơn so với mục tiêu 17%, giúp giảm bớt áp lực lạm phát cầu kéo.
Tóm lại, trong các tác nhân có thể làm lạm phát tăng cao trong quý IV, lương thực và năng lượng (xăng, dầu, gas) là 2 nhóm mặt hàng cần phải quan tâm nhiều nhất. Việc quản lý giá gạo có phần đơn giản hơn do chúng ta có thể chủ động tích trữ và kiểm soát cung cầu. Với giá xăng dầu, do phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài khó kiểm soát, chúng ta cần phải sử dụng quỹ bình ổn kết hợp với tính toán thời điểm tăng giá để tránh gây áp lực dồn dập cho mùa cao điểm cuối năm.
Thách thức trong việc kiềm chế lạm phát trong năm 2018 đang lớn hơn hẳn các năm trước. Tuy vậy nếu thành công, việc kiểm soát lạm phát cho năm tiếp theo sẽ trở nên thuận lợi. Bởi thứ nhất, mặt bằng giá hàng hóa đã ở mức cao và thứ hai, quan trọng hơn, là những bài học thực tế trong năm 2018 sẽ rất hữu ích để việc điều hành chính sách trong tương lai được tự tin và nhất quán.
