Nhiều ý kiến xây dựng, cũng không ít người chê bai nhưng cho dù thế nào chăng nữa thì lúc này, chính quyền TP. Hà Nội đang lắng nghe một cách nghiêm túc và đã vào cuộc để mạnh tay xử lý.
Khi chính quyền vào cuộc
Từ năm 2012, TP. Hà Nội thực hiện đề án “Cải tạo, chỉnh trang hè phố Hà Nội đến năm 2020”, mục tiêu đến năm 2020 sẽ tiến hành cải tạo, chỉnh trang hè phố tại 900 tuyến đường của 12 quận nội thành. Năm 2016, TP tiếp tục ban hành một số quy định mới về cải tạo hè phố, trên cơ sở đó các đơn vị chuyên môn do UBND TP giao nhiệm vụ đã tham mưu và được TP chấp thuận phương án sử dụng đá tự nhiên thay thế gạch xi măng truyền thống làm vật liệu lát vỉa hè. Loại vật liệu mới này kết cấu bền vững, tuổi thọ từ 50 - 70 năm, góp phần quan trọng vào việc tạo ra diện mạo mới trong quá trình chỉnh trang đô thị và tính thẩm mỹ trong việc bảo tồn công trình văn hóa, công trình có kiến trúc riêng biệt của Thủ đô.
Sau 6 năm triển khai thực hiện, trên địa bàn TP có 255 tuyến hè phố đã được lát đá tự nhiên, tập trung chủ yếu tại các quận: Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh Xuân... Điều đáng nói, chỉ sau một thời gian ngắn đưa vào sử dụng, tuổi thọ vỉa hè lát loại đá này không kéo dài như mong đợi mà xuống cấp nhanh chóng, thậm chí nứt vỡ chỉ sau vài năm. Đi dọc những tuyến phố: Nguyễn Chí Thanh, Giảng Võ, Nguyễn Trãi, Trần Phú (Hà Đông), Giải Phóng, Lê Văn Lương... không khó để bắt gặp những hình ảnh nham nhở này.
Chỉnh trang, lát mới vỉa hè là việc cần làm nhưng TP. Hà Nội nên khảo sát, xem lại những tuyến phố vỉa hè còn tốt không cần lát lại, chỉ nên lát lại khi thực sự xuống cấp, không bảo đảm an toàn cho người dân đi lại. Để chủ trương cải tạo vỉa hè mang lại hiệu quả, tránh lãng phí.
Chánh Văn phòng Hội KTS Việt Nam, KTS. Phạm Thanh Tùng
Từ đầu năm 2018, khi thấy những hiện tượng xuống cấp của nhiều tuyến vỉa hè lát đá tự nhiên, các cơ quan chức năng của TP đã thành lập nhiều đoàn kiểm tra, hướng dẫn chủ đầu tư, nhà thầu. Riêng Sở Xây dựng, mỗi năm tổ chức hàng chục đoàn kiểm tra đối với việc đảm bảo thiết kế, chất lượng vật liệu. Trong năm 2022, Sở đã kiểm tra đột xuất 7 dự án chỉnh trang hè phố trên địa bàn, phát hiện nhiều tồn tại.
“Một số vị trí thi công chưa phù hợp với Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về xây dựng công trình đảm bảo người khuyết tật tiếp cận. Công tác kiểm tra, giám sát, nghiệm thu vật liệu đá đầu vào tại một số tuyến phố chưa đảm bảo theo quy định. Đặc biệt là những tồn tại trong công tác quản lý, sử dụng, bảo trì hè sau đầu tư tại một số tuyến phố, nhiều nơi vỉa hè còn bị chiếm dụng để đỗ ô tô, xe cơ giới hoặc phục vụ hoạt động kinh doanh của người dân” - Phó Giám đốc Sở Xây dựng Mạc Đình Minh cho hay.
Trước những vấn đề nêu trên, lãnh đạo TP. Hà Nội ngay lập tức vào cuộc chỉ đạo kiểm tra, xử lý. Cụ thể, vào đầu tháng 12 vừa qua, tại Văn bản 12540/VP-ĐT, Văn phòng UBND TP truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Phó Chủ tịch UBND TP Dương Đức Tuấn yêu cầu UBND quận, huyện, thị xã nghiêm túc thực hiện dự án đầu tư xây dựng lát đá vỉa hè. Sở Xây dựng căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao phối hợp với các sở, ngành TP và đơn vị liên quan tăng cường kiểm tra, kiểm soát, hướng dẫn sử dụng vật liệu, kết cấu và thẩm định quy trình kỹ thuật trong thi công, quản lý chất lượng theo quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật hiện hành.
Mới đây, Chủ tịch UBND TP Trần Sỹ Thanh tiếp tục đưa ra chỉ đạo, yêu cầu UBND các quận, huyện, thị xã tăng cường kiểm tra, giám sát, rà soát và tạm dừng ngay việc sử dụng hè phố làm điểm đỗ xe ô tô, tập kết vật liệu xây dựng gây hư hỏng, lún nứt hè phố, báo cáo UBND TP kết quả thực hiện trong tháng 12/2022, trường hợp vi phạm cần chấm dứt ngay. Đồng thời yêu cầu Sở GTVT, Sở Xây dựng xử lý nghiêm phương tiện xe trọng tải lớn đi trên hè phố, đánh giá nguyên nhân xảy ra tình trạng xuống cấp; nâng cao vai trò của UBND xã, phường, thị trấn và tổ dân phố trong việc giám sát thi công, quản lý sử dụng vỉa hè.
Tăng giám sát thi công, quản lý sử dụng
Câu chuyện mà dư luận đặc biệt quan tâm trong những ngày gần đây đó là chất lượng vật liệu của những công trình vỉa hè của TP. Hà Nội. Tại sao trước khi triển khai xây dựng phía cơ quan quản lý và nhà thầu khẳng định sử dụng vật liệu bền vững, tuổi thọ 50 - 70 năm, mà chỉ dùng vài năm đã hỏng? Đối với vấn đề chất lượng vật liệu, theo Phó Chủ tịch Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam, TS. Thái Duy Sâm, hiện nay, trên thị trường có rất nhiều loại vật liệu lát vỉa hè, trong đó có đá và vật liệu giả đá. Vì vậy, cần phải kiểm tra chất lượng vật liệu có đáp ứng được yêu cầu về độ bền, cứng, uốn... trước khi đưa vào thi công.
“Bên cạnh đó cũng cần kiểm tra chất lượng thi công nền vỉa hè, vật liệu làm nền vỉa hẻ. Bởi vì nền vỉa hè phải đủ chắc, nếu thi công không đảm bảo cũng dẫn tới hiện tượng đá lát bề mặt sẽ bị gãy, vỡ”, TS. Thái Duy Sâm nói.
Trong khi đó, Sở Xây dựng Hà Nội với chức năng là cơ quan giám sát cũng thẳng thắn chỉ ra nguyên nhân dẫn đến sự xuống xấp nhanh của những công trình vỉa hè, như: Có dự án, hồ sơ thiết kế chưa quy định được rõ cường độ vật liệu đá lát, mạch lát; thiếu thiết kế chi tiết tại các vị trí góc bó vỉa; không cung cấp được giấy chứng nhận hợp quy, thông báo tiếp nhận hồ sơ công bố hợp quy của cơ quan chuyên ngành đối với vật liệu đá tự nhiên theo quy định; tần suất lấy mẫu, kết quả thí nghiệm chưa đảm bảo. Đáng chú ý, vật liệu đá chưa đạt yêu cầu về chiều dày, tiêu chuẩn kỹ thuật về độ bền uốn, hút nước, độ cứng bề mặt...
Tuy nhiên, nhìn nhận một cách khách quan, cần mổ xẻ bản chất của sự việc, bởi Việt Nam cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, “văn hóa vỉa hè” là một phần không thể tách rời đối với đời sống người dân đô thị nhưng câu chuyện sử dụng như thế nào lại là vấn đề vô cùng nan giải. Thực tế, vỉa hè đang không được sử dụng đúng với chức năng của nó là dành cho người đi bộ. Theo đó, vỉa hè đã được người dân tận dụng làm địa điểm kinh doanh gây ô nhiễm môi trường; làm bãi trông giữ phương tiện giao thông, tập kết vật liệu xây dựng; thậm chí còn được sử dụng làm tuyến giao thông “giải cứu” vào giờ cao điểm cho các phương tiện cơ giới...
“Quá trình thi công không đảm bảo chất lượng, đầm nền không tốt sẽ dẫn đến lún, sụt, chỉ một thời gian ngắn đá có thể bị vỡ. Nhưng bên cạnh đó do ý thức sử dụng vỉa hè của người dân, nhiều đoạn vỉa hè mới lát chưa đủ 8 - 10 tiếng thì ô tô, xe máy đã lao lên; người dân tự đục vỉa hè làm lối lên xuống; có nơi cho phép đỗ ô tô trên vỉa hè hoặc cho phép cạy vỉa hè lên để hạ ngầm đường dây, khi hoàn trả không bảo đảm yêu cầu kỹ thuật…”, chuyên gia Trần Huy Ánh phân tích.
Nhiều ý kiến cho rằng, việc sử dụng đá tự nhiên để lát vỉa hè là lãng phí, không cần thiết. Nhưng cho dù sử dụng loại vật liệu gì chăng nữa ngoài trách nhiệm kiểm tra, giám sát về chất lượng công trình, vật liệu thi công từ phía cơ quan quản lý Nhà nước, rất cần người dân nâng cao ý thức sử dụng. Với việc UBND TP. Hà Nội mạnh tay hơn trong công tác kiểm tra, giám sát và quản lý, sử dụng vỉa hè, tin tưởng rằng trong thời gian tới, đây sẽ không còn là vấn đề gây ra nhiều tranh cãi như hiện nay.
Văn hóa vỉa hè là không thể tách rời trong đời sống của người dân ở tất cả các đô thị nổi tiếng trên thế giới, như: Tokyo, Paris, London hay New York... Vì thế, cần có thứ tự ưu tiên trong việc sắp xếp các chức năng của vỉa hè, quan trọng nhất là người đi bộ có đủ chỗ để đi và những người kinh doanh cũng phải tuân thủ những quy định chặt chẽ. Nên tổ chức, hướng dẫn lại việc sử dụng vỉa hè sao cho hợp lý, để giữ gìn và phát triển bản sắc riêng cho đô thị.
Chủ tịch NgoViet Architects & Planners, KTS. Ngô Viết Nam Sơn
