Được xây dựng từ năm 1925, ngôi nhà cổ Hai Thái có diện tích hơn 18.000m2, ngôi nhà có lối kiến trúc Gô - tích của Pháp.
Theo báo Tiền Phong, chủ nhân của căn nhà này là ông Nguyễn Đình Thái - một điền chủ giàu có bậc nhất vùng đất Khánh Hòa.
Toàn cảnh căn nhà cổ Hai Thái tại Khánh Hòa. Ảnh: Báo Tiền Phong
Ông Nguyễn Đình Thái từng là người gốc xã Vĩnh Trung (Nha Trang) rồi ông lên khu vực xã Suối Tiên, Diên Khánh (cũ) để khẩn hoang lập ấp và có công khai phá và dẫn nước về tưới cho đồng ruộng.
Để ghi nhớ công an, hàng năm đến ngày 17 tháng Chạp, người dân quanh vùng vẫn cúng tế ông tại đây.
Chủ nhân của ngôi nhà cổ này là một điền chủ nức tiếng miền Trung. Ảnh: Báo Tiền Phong
Sau khi giải phóng, khu nhà này được giao cho địa phương quản lý. Từ năm 1977-1990, ngôi nhà này đã được tận dụng để làm trường học.
Đến tháng 11/2028, Ủy ban Nhân dân (UBND) tỉnh Khánh Hòa đã giao nhà cổ Hai Thái cho Công ty CP Yasaka Sài Gòn Nha Trang tiếp quản và trùng tu, tôn tạo thành điểm tham quan du lịch nhằm thu hút khách trong và ngoài nước.
Căn nhà đã từng được khai thác du lịch. Ảnh: Báo Tiền Phong
Tuy nhiên, đến cuối năm 2023, công ty này đã trả lại nhà cổ cho chính quyền quản lý và khai thác do làm du lịch không mang đến hiệu quả.
Theo ghi nhận trên báo Lao Động, thời điểm dời đi, doanh nghiệp này đã tháo gỡ, vận chuyển các hạng mục, kiến trúc đã đầu tư tại khu vực nhà cổ.
Khu nhà cổ hiện rơi vào tình trạng xuống cấp nghiêm trọng do không có ai quản lý, trông nom. Ảnh: Báo Lao Động
Riêng căn nhà xuống cấp và khu vực đất xung quanh được doanh nghiệp bàn giao cho chính quyền huyện Diên Khánh cũ, xã Suối Tiên cũ quản lý.
Từ đó đến nay, ngôi nhà cổ rơi vào tình trạng xuống cấp nghiêm trọng. Từng là một trong những địa điểm du lịch được kỳ vọng hút khách, đến nay ngôi nhà cổ này rơi vào cảnh hoang tàn, u tịch khiến nhiều người không khỏi cảm thấy xót xa tiếc nuối.
Vẻ đẹp trầm mặc của ngôi nhà cổ. Ảnh: Báo Lao Động
Thời điểm tháng 7/2024, UBND huyện Diên Khánh (cũ) đã có công văn đề nghị Công ty CP Yasaka Sài Gòn Nha Trang trả lại nguyên trạng nhà cổ Hai Thái sau khi doanh nghiệp đã tháo dỡ thanh lý hạng mục doanh nghiệp đã trùng tu, tôn tạo tại khu nhà cổ này.
Ngày 22/7/2024, Công ty CP Yasaka Sài Gòn Nha Trang đã có công văn về việc hoàn trả lại mặt bằng nhà cổ Hai Thái cho chính quyền địa phương và thời gian bàn giao là 25/7/2024.
Các hạng mục đều đã xuống cấp. Ảnh: Báo Lao Động
Liên quan đến tình trạng xuống cấp của ngôi nhà cổ này, cuối năm 2024, chính quyền địa phương xác nhận đang xây dựng phương án trước khi trình UBND tỉnh Khánh Hòa chủ trương tu sửa, tôn tạo khu nhà cổ ông Hai Thái.
Hiện tại, ngôi nhà cổ vẫn lặng lẽ nằm giữa cánh đồng, mang trên mình lớp bụi thời gian và dấu tích của sự lãng quên. Trong khi chính quyền địa phương đang xây dựng phương án trình UBND tỉnh Khánh Hòa để tu sửa và tôn tạo, câu hỏi đặt ra là: Liệu công trình giàu giá trị lịch sử, văn hóa này có kịp được cứu vãn trước khi xuống cấp không thể phục hồi? Và hơn hết, làm thế nào để ngôi nhà cổ Hai Thái không chỉ được bảo tồn như một di sản tĩnh, mà còn thực sự sống lại, trở thành điểm nhấn văn hóa - du lịch xứng đáng với bề dày lịch sử và công lao của người đã khai phá vùng đất này?
