Ngôi nhà đá nằm trên mảnh đất rộng 300m2, được xây dựng kỳ công với chất liệu chính là đá xanh nguyên khối và gỗ lim. Tường vách, cột kèo, cổng rào... đều đục đẽo từ đá, nối kết bằng mộng – không dùng bất kỳ chất kết dính nào. Mái nhà lợp ngói âm dương mũi hài, 12 cánh cửa bức bàn được làm từ gỗ quý hiếm, vẫn chắc chắn sau hàng thế kỷ.
Cổng vào nhà bằng đá xanh, có vọng gác, tường rào chạm khắc cầu kỳ hình đồng tiền âm dương mang ý nghĩa may mắn và thịnh vượng. Ảnh: Vietnamnet
Người xây dựng ngôi nhà là cụ Lương Văn Xiển, một nghệ nhân chế tác đá nổi danh cuối thế kỷ XIX. Cụ từng là thợ chính tham gia xây dựng Nhà thờ đá Phát Diệm vào năm 1875. Nhà thờ đá Phát Diệm Ninh Bình được mệnh danh là “kinh đô Công Giáo Việt Nam”. Nhà thờ được xây dựng cách đây gần 130 năm và hoàn thành trong vòng 30 năm. Nhà thờ thuộc thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, cách thành phố Ninh Bình 28km. Sau khi Nhà thờ hoàn thành, cụ Xiển đã mời 30 thợ đá về quê để dựng căn nhà này, với tâm huyết truyền lại cho hậu thế. Công trình kéo dài suốt 15 năm (1919–1934), phần vì kỹ công, phần vì cụ làm không ưng thì cho làm lại từ đầu.
Khung nhà, tường vách, sập đá... đều được đục đẽo bằng tay từ đá xanh Thanh Hóa. Cụ Xiển mất 2 năm chỉ để vận chuyển nguyên liệu. Ảnh: VnExpress
Gian giữa là nơi thờ tự tổ tiên, hai gian bên là nơi tiếp khách, nghỉ ngơi. Đầu hè là hai bức phù điêu tứ quý “Tùng – Trúc – Cúc – Mai” chạm đá tinh xảo, biểu tượng của bốn mùa và nhân cách quân tử. Trước sân, hòn non bộ, cá chép hóa rồng, chó đá… được sắp đặt theo phong thủy cổ truyền.
Chiếc sập đá nguyên khối nặng hàng tấn được đặt giữa nhà. Phải tháo mái, dùng cẩu đưa vào trong. Có người trả 90 triệu đồng mua riêng chiếc sập nhưng gia chủ từ chối. Ảnh: VnExpress
Ngôi nhà từng bị trúng bom thời Mỹ ném bom miền Bắc, rồi bị thực dân Pháp tháo mái lấy gỗ dựng đồn bốt giai đoạn 1953–1954. Dù chịu nhiều tác động, phần khung đá vẫn vững vàng qua thời gian. Năm 2014, anh Lương Trịnh – hậu duệ đời thứ 5 – đã trùng tu ngôi nhà, giữ đúng nguyên bản.
Sau chiến tranh, ngôi nhà từng hư hỏng phần mái, nhưng khung đá vẫn nguyên vẹn. Hiện nhà chỉ dùng để thờ cúng và làm nơi tham quan, nghiên cứu. Ảnh: VnExpress
Nhiều tay buôn cổ vật từng tìm đến, trả giá cả chục tỷ đồng cho căn nhà, trong đó riêng chiếc sập đá được trả tới 90 triệu đồng. Nhưng anh Trịnh – người kế thừa ngôi nhà quyết không bán, bởi đây là kỷ vật tổ tiên, là niềm tự hào của dòng họ làm đá truyền thống. "Người ta có trả 100 tỷ tôi cũng không bán. Vì đây là kỷ niệm của ông, cha. Nó mang giá trị cả về vật chất, tinh thần và tâm linh. Dòng họ tôi nhiều đời làm nghề chế tác đá, tôi muốn giữ lại, như một truyền thống cho con cháu sau này", anh Trịnh khẳng định.
Anh Lương Trịnh, hậu duệ đời thứ 5 của cụ Xiển, đang giữ gìn căn nhà như một phần linh hồn của làng nghề chế tác đá Ninh Vân. Ảnh: Vietnamnet
Không chỉ mang giá trị văn hóa và lịch sử, ngôi nhà đá trăm tuổi còn là minh chứng sống động cho tiềm năng của những bất động sản gắn liền với di sản – nơi không chỉ để ở, mà còn lưu giữ tinh hoa và bản sắc vùng đất cố đô.
