Nhưng nếu không quá bảo thủ, có thể thấy, việc giữ lại ga ngầm này chính là vì hồ Hoàn Kiếm - trái tim của Thủ đô.
Đầu xuôi nhưng đuôi không lọt
Dự án tuyến ĐSĐT số 2: Nội Bài - Nam Thăng Long - Hoàng Hoa Thám - Bờ Hồ - Hàng Bài - Đại Cồ Việt - Thượng Đình đóng vai trò đặc biệt quan trọng là kết nối Sân bay Nội Bài với trung tâm thành phố và là tuyến hướng tâm kết hợp vành đai. Dự án có chiều dài 11,5km trong đó có 2,6km đi trên cao và 8,9km đi ngầm, có 3 ga trên cao từ C1 đến C3 và 7 ga ngầm từ C4 đến C10. Dự án sử dụng vốn vay ODA của Nhật Bản, được UBND Thành phố phê duyệt Báo cáo nghiên cứu khả thi tại Quyết định số 2054/QĐ-UBND ngày 13/11/2008; được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cho phép tiếp tục triển khai và điều chỉnh dự án tại Công văn số 108/TTg-KTN ngày 12/12/2016. Tính đến nay, dự án đã kéo dài gần 14 năm.
Hiện tất cả các hạng mục tuyến, Depot, ga đã được phê duyệt quy hoạch tổng mặt bằng, riêng tổng mặt bằng ga ngầm C9 đặt tại khu vực hồ Hoàn Kiếm (đặt ngầm dưới đường Đinh Tiên Hoàng và một phần diện tích vườn hoa cây xanh Bờ Hồ phía trước Tổng Công ty Điện lực TP. Hà Nội) vẫn chưa được thông qua.
Thực tế là quy hoạch vị trí của ga ngầm C9 đã được UBND TP Hà Nội, các chuyên gia tư vấn và Ban Quản lý ĐSĐT đã đề xuất lên Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) từ hơn 10 năm. Ban đầu, Bộ đã đồng ý với tất cả các đề xuất về vị trí hướng tuyến (năm 2008), vị trí ga (năm 2010), vị trí công trình phụ trợ (năm 2015), cuối cùng là vị trí các cửa lên xuống (năm 2017).
Tháng 3/2018, UBND TP. Hà Nội còn tổ chức trưng bày công khai và lấy ý kiến rộng rãi các tầng lớp Nhân dân về Quy hoạch ga ngầm C9 tại khu vực hồ Hoàn Kiếm và được hơn 90% người tham quan đồng tình, ủng hộ. Tại hội thảo do Hội Quy hoạch đô thị Việt Nam tổ chức tháng 11/2018, 11/12 đại biểu là những nhà khoa học đứng đầu các hội khoa học/nghề nghiệp phát biểu ý kiến ủng hộ, đồng tình.
Những tưởng dự án sẽ suôn sẻ và sớm ngày khởi công tuy nhiên “đầu xuôi mà đuôi chẳng lọt”, từ năm 2017, Bộ VHTT&DL lại có yêu cầu điều chỉnh vị trí ga C9 ra ngoài vùng bảo vệ II của di tích hồ Hoàn Kiếm. Rất nhiều chuyên gia thắc mắc, vì sao suốt một quá trình hàng chục năm Bộ VHTT&DL không yêu cầu điều chỉnh, đồng thuận với các phương án đề xuất về cả vị trí, hướng tuyến… mà đến năm 2017 lại có động thái này? Hậu quả là từ đó tới nay, Quy hoạch vị trí ga ngầm C9 nói riêng, Dự án tuyến ĐSĐT số 2 nói chung tiếp tục nằm im lìm trên giấy, giữa những bùng nhùng tranh cãi tưởng như không hồi kết.
Nhìn ra thế giới, tại nhiều nước phát triển, có nền văn hóa lâu đời, bề dày lịch sử và văn minh, việc xây dựng các tuyến ĐSĐT với nhà ga đi kế cận, thậm chí là đi ngầm dưới di tích không hiếm. Ví dụ như nhà ga San Giovanni hoặc ga Fori Imperiali của dự án tuyến ĐSĐT ký hiệu C, Thủ đô Rome, Italia, được xây dựng ngay bên dưới khu di sản gồm di tích đấu trường và Khải hoàn môn La Mã nổi tiếng.
Việc xây dựng các tuyến ĐSĐT hiện đại kết nối trục tiếp đến những khu vực di tích lịch sử văn hóa của Hà Nội, ngoài giải quyết vấn đề giao thông, còn mở ra cơ hội quảng bá, là “thông đạo” đưa du khách đến với di tích. Về kỹ thuật, các đơn vị tư vấn, giám sát, thiết kế, đầu tư cả trong và ngoài nước đều cam kết có thể thực hiện dự án và đảm bảo an toàn tuyệt đối cho quần thể di tích. Vậy vì sao vẫn cần phải điều chỉnh, thậm chí là dự định từ bỏ hẳn nhà ga này? Bỏ hay giữ ga C9 mới thực sự là vì Hà Nội?
Thiệt đơn thiệt kép
Những vướng mắc kéo dài quá lâu đã buộc Hà Nội phải tiếp tục nghiên cứu tìm hướng giải quyết vị trí ga ngầm C9 của tuyến ĐSĐT số 2, đoạn Nam Thăng Long – Trần Hưng Đạo và đưa ra ba phương án.
Phương án 1 là vẫn để ga C9 tại khu vực đường Đinh Tiên Hoàng nhưng đưa ra ngoài vùng bảo vệ II quần thể di tích hồ Hoàn Kiếm. Nhưng như vậy khi xây dựng tuyến hầm sẽ phải tạm thời di dời các tòa nhà có móng cọc sâu như: Nhà hát múa rối Thăng Long (588m2), Khách sạn và các tòa nhà tại số 39, 43, 45, 47 Gia Ngư (349m2), UBND phường Hàng Bạc (92m2)…
Để phục vụ thi công và quản lý vận hành ga C9, phải GPMB, phá dỡ và xây dựng lại một số vị trí trên mặt phố Đinh Tiên Hoàng như: Khu nhà làm việc của Sở VH&TT (khoảng 270m2), khu dân cư từ số 61 - 67 Đinh Tiên Hoàng (khoảng 260m2); Khu nhà làm việc của EVN Hà Nội (630m2)… Chi phí cho việc bồi thường GPMB xây dựng ga, tuyến hầm theo phương án này tăng khoảng 1.342 tỷ đồng. Chưa kể các hạn chế về mức độ thuận tiện, an toàn cho hành khách sử dụng, ảnh hưởng nặng nề đến dân cư, cảnh quan khu phố cổ và di tích hồ Hoàn Kiếm, khả năng phát sinh khiếu kiện rất cao…
Phương án hai là giữ nguyên hướng tuyến đã đề xuất, đưa ga C9 ra ngoài vùng bảo vệ II, cũng áp dụng vận dụng các điều kiện kỹ thuật ngặt nghèo để thu hẹp nhất phạm vi ảnh hưởng… thì ga C9 sẽ được bố trí tại phía trước trụ sở HĐND, UBND TP Hà Nội hoặc ngay phía trước vườn hoa tượng đài Lý Thái Tổ. Muốn bố trí xây dựng ga ngầm tại các vị trí này sẽ phải GPMB, trưng dụng đất công cộng của UBND TP, vườn hoa Lý Thái Tổ để bố trí các lối lên xuống, tháp thông gió và các công trình phụ trợ khác… Phương án này gần như bất khả thi.
Phương án thứ ba là giữ nguyên vị trí hướng tuyến nhưng loại bỏ, không xây dựng ga C9, hoặc xây dựng ga C9 sau khi đã đưa tuyến vào vận hành khai thác. Khi không xây dựng ga C9, tàu sẽ chạy trong đường hầm dài khoảng 2,4km với các thông số kỹ thuật không thay đổi so với phương án đề xuất phê duyệt. Nhược điểm của phương án này là mục tiêu, mục đích phục vụ của ĐSĐT trong khu vực Bờ Hồ sẽ hoàn toàn không đạt được.
Đối với toàn bộ dự án tuyến ĐSĐT 2, bỏ ga C9 đồng nghĩa với việc bỏ trống hoàn toàn khu vực trung tâm bao gồm khu phố cổ, khu di tích hồ Hoàn Kiếm, các cơ quan, công sở, trung tâm thương mại, khu dân cư… tại vùng phụ cận ra khỏi phạm vi phục vụ của ĐSĐT.
Ngoài ra, theo ước tính, nếu xây dựng ga C9 ở giai đoạn sau sẽ lãng phí khoảng 1.200 tỷ đồng so với việc xây dựng ngay từ ban đầu. Do đó, việc xây dựng nhà ga C9 trong quá trình vận hành khai thác không được các chuyên gia tư vấn khuyến nghị.
Hà Nội đang đứng trước quyết định rất quan trọng, có tầm ảnh hưởng đến nhiều thế hệ về sau, tương lai hàng trăm năm nữa. Bỏ hay giữ ga C9 vì Hà Nội - câu hỏi này cần được trả lời dứt khoát.
Thiếu ga C9 sẽ làm hệ thống ĐSĐT nói chung và tuyến số 2 nói riêng, mất tác dụng trong khu vực, không đạt được mục đích chính yếu của việc đầu tư xây dựng ĐSĐT, ảnh hưởng đến mục tiêu, hiệu quả của dự án trong vòng đời hàng trăm năm, ảnh hưởng đến nhiều thế hệ sử dụng.
