PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: "Từ đô thị xanh đến đô thị tái sinh - bước ngoặt tư duy phát triển"

Thế nhưng, chỉ "xanh" thôi là chưa đủ. Thực tiễn toàn cầu cho thấy, các thành phố muốn tồn tại và phát triển trong thế kỷ XXI không chỉ cần giảm phát thải, mà còn phải tái tạo năng lượng, phục hồi tài nguyên và nuôi dưỡng hệ sinh thái. Đây chính là nền tảng hình thành khái niệm "đô thị tái sinh" và khung phát triển thế hệ mới ESG++, với hai trụ cột chiến lược: Tái sinh (Regeneration) và Thích ứng (Resilience).

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề từ biến đổi khí hậu không thể đứng ngoài cuộc chuyển dịch này. Việc phát triển các đô thị thế hệ mới không chỉ là yêu cầu môi trường, mà còn là điều kiện để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, định hình vị thế phát triển trong kỷ nguyên tăng trưởng xanh.

Trong cuộc trao đổi với Tạp chí điện tử Bất động sản Việt Nam (Reatimes) trước thềm Tọa đàm "Đô thị xanh và sứ mệnh bảo vệ - tái sinh môi trường" diễn ra sáng ngày 19/10/2025, PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên, Chủ tịch Viện Khoa học Công nghệ Đô thị xanh, một trong những người tiên phong nghiên cứu mô hình đô thị tái sinh ở Việt Nam đã chia sẻ những góc nhìn về bước ngoặt tư duy phát triển đô thị, vai trò của ESG++, cũng như đưa ra thông điệp về hành trình chuyển đổi này.

- Thưa ông, vì sao trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam không chỉ cần quan tâm đến tư duy phát triển "đô thị xanh" mà cần chú trọng đến một khái niệm mới, "đô thị tái sinh"?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Bối cảnh phát triển hiện nay đã có những sự thay đổi căn bản: Đô thị không còn chỉ là nơi cư trú, nơi tạo ra tăng trưởng kinh tế, mà đã trở thành "mặt trận tiên phong" trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu. Những gì diễn ra trong không gian đô thị hôm nay sẽ quyết định khả năng thích ứng và phát triển bền vững của một quốc gia trong nhiều thập niên tới.

Mô hình "đô thị xanh" trong hơn hai thập niên qua đã mang lại những thành tựu rất đáng ghi nhận: Giúp kiểm soát phát thải, tiết kiệm năng lượng, cải thiện môi trường sống và nâng cao nhận thức cộng đồng. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhìn rõ giới hạn của mô hình này: Nó chủ yếu tập trung vào giảm thiểu tác hại, tức là "làm ít tổn hại hơn cho môi trường" chứ chưa đủ để đảo chiều những tổn thất đã và đang tích tụ qua nhiều năm khai thác quá mức.

Biến đổi khí hậu không phải một thách thức đơn lẻ mà là một khủng hoảng có tính hệ thống, tạo ra những cú sốc lan tỏa trên nhiều tầng: Môi trường - xã hội - kinh tế. Trước những cú sốc ấy, một đô thị chỉ "xanh" sẽ chống chọi bị động; còn một đô thị tái sinh có khả năng phục hồi - tái tạo - thích ứng chủ động hơn.

Khái niệm "đô thị tái sinh" vì thế đưa tư duy phát triển đi xa hơn một bước. Nó hướng tới việc khôi phục các hệ sinh thái đô thị đã bị tổn thương, tái tạo tài nguyên, củng cố cấu trúc sinh thái - kỹ thuật để thành phố không chỉ tồn tại trước khủng hoảng mà còn mạnh lên sau khủng hoảng. Đó chính là năng lực "resilience" - chống chịu và phục hồi, mà các đô thị của thế kỷ XXI bắt buộc phải có.

Chúng ta không thể bảo vệ tương lai chỉ bằng cách giảm thiểu tác động tiêu cực; chúng ta phải chủ động tạo ra tác động tích cực lên thiên nhiên và hệ sinh thái. Một đô thị tái sinh không chỉ "không gây hại" mà còn trả lại giá trị cho hành tinh, lọc sạch không khí, tái tạo nguồn nước, phục hồi vùng sinh cảnh, tạo ra năng lượng tái tạo và nâng cao chất lượng sống.

Chính vì vậy, với Việt Nam - một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, việc chuyển từ tư duy "đô thị xanh" sang "đô thị tái sinh" không phải là một lựa chọn xa xỉ, mà là con đường duy nhất để bảo đảm môi trường, chất lượng sống của người dân và vị thế phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.

- Với góc nhìn của một chuyên gia kiến trúc và quy hoạch, ông có thể giải thích rõ hơn bản chất của mô hình "đô thị tái sinh"?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Khác với "đô thị xanh" - vốn tập trung vào giảm phát thải, tăng diện tích cây xanh, tiết kiệm năng lượng, "đô thị tái sinh" đại diện cho một tư duy phát triển mới, trong đó thiên nhiên không còn đứng bên lề quy hoạch, mà trở thành trục cấu trúc trung tâm của toàn bộ chiến lược phát triển đô thị. Đây là sự kết hợp đồng bộ giữa quy hoạch sinh thái, công nghệ thông minh và quản trị thích ứng - một mô hình tích hợp hướng tới mục tiêu cao nhất: Tái tạo năng lực sống của hệ sinh thái đô thị.

Nếu đô thị xanh thường dừng lại ở việc "làm ít tổn hại hơn cho môi trường", thì đô thị tái sinh tiến thêm một bước: Chủ động tạo ra giá trị tích cực cho môi trường, xã hội và kinh tế. Thay vì bê tông hóa và chiếm dụng tài nguyên, quy hoạch đô thị tái sinh trả lại không gian sinh thái và kiến tạo hệ thống vận hành tuần hoàn:

Thứ nhất, tăng diện tích và khả năng kết nối của các không gian sinh thái tự nhiên (hành lang xanh - xanh lam, rừng ngập mặn, mặt nước, cây xanh nội đô), biến chúng thành "hạ tầng sinh học" bảo vệ thành phố trước các cú sốc môi trường.

Thứ hai, tận dụng triệt để các nguồn năng lượng tái tạo như gió, mặt trời, nước mưa và năng lượng địa nhiệt; đồng thời thiết kế vòng tuần hoàn khép kín để tái sử dụng tài nguyên, giảm áp lực lên hệ sinh thái bên ngoài.

Thứ ba, xây dựng cấu trúc hạ tầng thông minh có khả năng hấp thụ và thích ứng với biến đổi khí hậu: Có thể chứa nước khi mưa lớn, giải nhiệt khi nắng nóng cực đoan, và tự phục hồi khi chịu tác động thiên tai.

Thứ tư, vận hành đô thị dựa trên các cơ chế quản trị dữ liệu, AI và IoT để giám sát, dự báo và tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, bảo đảm minh bạch, hiệu quả và bền vững.

Tôi cho rằng, đô thị tái sinh là một "cơ thể sống" chứ không phải một "khối bê tông biết thở". Trong cơ thể ấy, thiên nhiên là lá phổi, công nghệ là hệ thần kinh, quản trị là trái tim và cộng đồng cư dân là linh hồn. Hạ tầng, con người và tự nhiên không còn đối kháng mà cộng sinh, hỗ trợ lẫn nhau, làm giàu cho nhau.

Đây chính là bước phát triển cao hơn của đô thị xanh: Từ tư duy "giảm tác hại" sang tư duy kiến tạo giá trị mới, nơi đô thị không chỉ "sống sót" trong bối cảnh biến đổi khí hậu, mà trở thành lực lượng tái tạo năng lượng, tài nguyên và hệ sinh thái. Chính sự chuyển dịch này sẽ quyết định khả năng cạnh tranh dài hạn của các thành phố Việt Nam trong kỷ nguyên kinh tế xanh.

- ESG++ với hai trụ cột "Tái sinh" và "Thích ứng" đang được nhắc đến như một hướng đi chiến lược. Theo ông, đâu là ý nghĩa lớn nhất của khung phát triển này với quy hoạch và phát triển đô thị Việt Nam?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: ESG++ không chỉ là một bộ tiêu chuẩn kỹ thuật, mà là một khung phát triển thế hệ mới, cho phép các đô thị Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển, thậm chí "nhảy cóc" để thích ứng với những biến động toàn cầu ngày càng khốc liệt. Nếu ESG truyền thống tập trung vào giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và quản trị bền vững, thì ESG++ mở rộng sang hai trụ cột nền tảng:

Regeneration (Tái sinh): Khôi phục tài nguyên, tái tạo hệ sinh thái, đưa thiên nhiên trở lại vị thế trung tâm của quy hoạch và thiết kế đô thị.

Resilience (Thích ứng): Xây dựng khả năng chống chịu và phục hồi trước các cú sốc môi trường - xã hội, bảo đảm đô thị có thể duy trì vận hành ổn định, linh hoạt và an toàn dài hạn.

Điểm cốt lõi là ESG++ giúp các đô thị chuyển từ tư duy "đô thị tiêu thụ" sang tư duy "đô thị tái tạo". Thay vì là gánh nặng với môi trường, đô thị trở thành một "tác nhân phục hồi hành tinh" - lọc sạch nước, hấp thụ carbon, tái sinh vùng sinh cảnh, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Khi được tích hợp ngay từ giai đoạn quy hoạch - đầu tư - vận hành, ESG++ sẽ tạo ra hệ sinh thái phát triển đô thị toàn diện, nơi thiên nhiên - con người - công nghệ vận hành như một thể thống nhất.

Đặc biệt, với những quốc gia đang phát triển như Việt Nam, nơi quá trình đô thị hóa và áp lực môi trường diễn ra đồng thời, ESG++ không chỉ giúp chúng ta bắt kịp xu thế, mà còn có thể vượt lên nếu biết đi đúng hướng. Đây là một bước ngoặt chiến lược: Từ chỗ bị động ứng phó với biến đổi khí hậu, chúng ta có thể chủ động định hình mô hình phát triển đô thị phù hợp với tương lai xanh - thông minh - bền vững.

Nói cách khác, ESG++ chính là "kiến trúc thể chế - công nghệ - sinh thái" để xây dựng thế hệ đô thị mới: Không chỉ tồn tại trong khủng hoảng khí hậu, mà còn lớn lên trong chính khủng hoảng ấy.

- ESG++ có thể trở thành một "chuẩn mực thị trường" trong đầu tư bất động sản - đô thị tại Việt Nam không? Nếu có, ông hình dung sự thay đổi trong dòng vốn và hành vi đầu tư sẽ diễn ra như thế nào?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Tôi tin rằng ESG++, với hai trụ cột Tái sinh và Thích ứng, hoàn toàn có thể trở thành một chuẩn mực thị trường mới trong đầu tư bất động sản - đô thị ở Việt Nam. Đây không chỉ là xu hướng nhất thời mà là sự dịch chuyển tất yếu của dòng vốn toàn cầu trong bối cảnh các quốc gia và thị trường buộc phải thích ứng với biến đổi khí hậu và các yêu cầu phát triển bền vững.

Thực tế đã cho thấy, vốn đầu tư xanh đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt từ các định chế tài chính quốc tế, các quỹ đầu tư có trách nhiệm xã hội (ESG funds) và các nhà đầu tư chiến lược dài hạn. Các dự án đáp ứng được chuẩn ESG++ không chỉ dễ tiếp cận vốn hơn mà còn có chi phí huy động rẻ hơn, khả năng mở rộng cao hơn và tính bền vững tài chính lớn hơn. Nói cách khác, ESG++ sẽ tái định nghĩa "khả năng sinh lời" theo hướng dài hạn, ổn định và có chiều sâu.

Khi ESG++ trở thành chuẩn mực, hành vi đầu tư cũng sẽ thay đổi. Các nhà đầu tư không còn chỉ quan tâm đến giá đất - tốc độ tăng giá ngắn hạn, mà sẽ ưu tiên những dự án có năng lực tái sinh sinh thái, khả năng thích ứng khí hậu và hiệu quả vận hành dài hạn. Doanh nghiệp bất động sản buộc phải thiết kế sản phẩm theo chuẩn phát triển xanh - thông minh - tái sinh, vì nếu không, họ sẽ bị loại khỏi cuộc chơi. Nhà nước sẽ có cơ sở để tạo ra cơ chế ưu đãi, dòng vốn ưu tiên, khuyến khích các mô hình phát triển đô thị bền vững.

Tôi cho rằng, sự dịch chuyển này không chỉ thay đổi cách làm bất động sản, mà còn có thể định hình lại cấu trúc thị trường đô thị Việt Nam: Từ một thị trường tăng trưởng theo chiều rộng, sang một thị trường tăng trưởng theo chiều sâu.

Và trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng, các nhà đầu tư đi theo chuẩn ESG++ không chỉ đón đầu cơ hội vốn quốc tế, mà còn trở thành lực lượng dẫn dắt quá trình kiến tạo một thế hệ đô thị mới.

- Chuyên gia đánh giá như thế nào về việc Tọa đàm: "Đô thị xanh và sứ mệnh bảo vệ - tái sinh môi trường" gắn với phân tích mô hình dự án Vinhomes Green Paradise Cần Giờ?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Tôi cho rằng đây là một lựa chọn rất thông minh và có ý nghĩa đặc biệt. Muốn ESG++ không chỉ là những câu chữ đẹp trong báo cáo hay tiêu chuẩn kỹ thuật, chúng ta phải có những "mô hình sống" để kiểm chứng, lan tỏa và truyền cảm hứng. Không một tư tưởng quy hoạch hay mô hình phát triển nào thực sự có sức mạnh nếu nó chỉ tồn tại trong những cuộc thảo luận khép kín.

Cần Giờ có một giá trị đặc biệt. Đây là khu dự trữ sinh quyển được UNESCO công nhận, với hệ sinh thái rừng ngập mặn phong phú và độc đáo, đóng vai trò "lá phổi sinh thái" của toàn vùng TP.HCM. Nếu một đô thị tái sinh có thể thành hình ở một vùng sinh thái đặc biệt như vậy, với quy hoạch thông minh, hạ tầng xanh, năng lượng tái tạo và cơ chế quản trị ESG++ thì nó không chỉ là một dự án bất động sản, mà sẽ trở thành "phòng thí nghiệm đô thị thế hệ mới" của Việt Nam.

Điều đáng nói là, dự án này không chỉ bàn về kiến trúc hay công nghệ xây dựng. Nó đi vào cốt lõi của tư duy phát triển: Đưa thiên nhiên trở lại trung tâm của quy hoạch, đặt giới hạn sinh thái làm "đường biên đỏ" cho mọi quyết định, biến vốn tự nhiên thành nền tảng giá trị của toàn bộ mô hình đô thị. Đây chính là cách nhiều quốc gia tiên phong đã làm, từ Singapore với hệ sinh thái đô thị nước, đến Bắc Âu với đô thị tái sinh ven biển.

Tôi tin rằng, nếu Cần Giờ được triển khai đúng theo tinh thần ESG++, nó có thể trở thành một biểu tượng đô thị tái sinh của Việt Nam, một "case study" có thể nhân rộng ra nhiều vùng sinh thái đặc thù khác. Việc gắn một diễn đàn chính sách với một dự án thực tiễn như vậy giúp chúng ta nhìn thấy rõ khoảng cách giữa ý tưởng và hành động, đồng thời cũng chỉ ra con đường để biến tầm nhìn thành hiện thực thông qua quy hoạch, thể chế và vốn đầu tư phù hợp.

Nói cách khác, Cần Giờ có thể là "hình mẫu của tương lai", nơi ESG++ không chỉ là mục tiêu phát triển, mà là cách đô thị vận hành, tạo giá trị và kiến tạo sức chống chịu trong một thế giới đầy biến động.

- Cuối cùng, ông có thông điệp nào muốn gửi đến các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và cộng đồng?

PGS.TS.KTS. Hoàng Mạnh Nguyên: Đô thị tái sinh không phải là một giấc mơ quá xa vời, mà là một chiến lược phát triển quốc gia, là "tấm khiên" giúp chúng ta bảo vệ tương lai và cũng là "chiếc chìa khóa" mở ra một kỷ nguyên phát triển mới, nơi thiên nhiên, công nghệ và con người cùng cộng sinh. Để hiện thực hóa điều đó, chúng ta không thể trì hoãn. Hành động phải bắt đầu từ hôm nay, với tư duy dài hạn, thể chế tiên phong và sự chung tay của toàn xã hội.

Với Nhà nước, tôi mong chúng ta dám đi trước một bước, kiến tạo thể chế linh hoạt, mạnh dạn thử nghiệm các mô hình đô thị tái sinh, xây dựng khung pháp lý đủ rộng để khuyến khích sáng tạo, nhưng cũng đủ nghiêm để bảo vệ những giá trị sinh thái cốt lõi.

Với doanh nghiệp, hãy coi ESG++ không phải là chi phí, mà là lợi thế cạnh tranh và là cách để định vị mình trong một thị trường toàn cầu đang chuyển hướng mạnh mẽ sang tăng trưởng xanh. Doanh nghiệp đi trước sẽ không chỉ nắm bắt cơ hội kinh tế, mà còn góp phần kiến tạo nên những hình mẫu phát triển cho đất nước.

Các nhà đầu tư hãy nhìn ESG++ như một chiến lược sinh lời bền vững, không phải chỉ là chuẩn mực đạo đức hay nghĩa vụ xã hội. Những dòng vốn thông minh trên thế giới đang dịch chuyển về các dự án có năng lực thích ứng – tái sinh, và Việt Nam đang đứng trước cơ hội trở thành điểm đến mới của làn sóng đầu tư xanh. Người đầu tư hôm nay không chỉ rót vốn vào hạ tầng, mà là rót vốn vào tương lai, một tương lai an toàn, bền vững và sinh lời dài hạn.

Với người dân, xin đừng chỉ là người thụ hưởng, mà hãy trở thành một phần của tiến trình tái sinh đô thị, từ cách sống, cách tiêu dùng, đến cách tham gia vào quy hoạch và giám sát cộng đồng. Một đô thị tái sinh chỉ thực sự bền vững khi có sự đồng thuận và chung tay từ chính những cư dân sống trong nó.

Tôi tin rằng, nếu chúng ta cùng nhìn về một hướng, với chính sách dám mở đường, doanh nghiệp dám tiên phong, cộng đồng cùng chung tay thì Việt Nam hoàn toàn có thể tạo nên một thế hệ đô thị mới: Những thành phố không chỉ chống chịu trước biến đổi khí hậu, mà còn tái tạo sự sống, lan tỏa năng lượng tích cực cho cả quốc gia.

- Trân trọng cảm ơn chuyên gia đã dành thời gian trao đổi!