Photo Travel: Nhà cổ Há Súng, khoảng lặng giữa cao nguyên đá
Khuất sau dãy núi lổn nhổn đá tai mèo, ngôi nhà cổ của dòng họ Vừ thuộc thôn Há Súng (xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang) như một tuyệt tác nổi bật trên nền xám của cao nguyên đá.
***
Đã nhiều lần dừng chân ngay ngã ba Sà Phìn nhưng phải đến chuyến lãng du Hà Giang những ngày đầu năm 2024, tôi mới có dịp đến thăm ngôi nhà cổ của họ Vừ. Sở dĩ tôi cũng như nhiều người biết tới ngôi nhà cổ này vì dù nằm cách con đường lên Cột cờ Lũng Cú không xa nhưng lại giấu mình sau một quả núi, trong một thung lũng khuất tầm mắt và chỉ có thể đến đây bằng xe máy.
Từ ngã ba Sà Phìn, có một hướng đi dinh thự vua Mèo, hướng còn lại đi theo đường lên Cột cờ Quốc gia Lũng Cú. Đến ki-lô-mét số 4 trên cung đường này, phải rẽ xuống một con đường nhỏ trải bê tông, dốc đứng mới đến được Há Súng. Đây là một thôn nhỏ, nằm khuất nẻo sau dãy núi cách đường biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc không xa.
Bước qua cửa chính bằng gỗ dày là không gian giếng trời đồ sộ nằm chính giữa. Sân giếng trời được lát đá, có hệ thống thoát nước…
... bao quanh chiếc sân đầy ánh sáng là bức tường mặt trước và 3 dãy nhà hai tầng bằng gỗ, tường trình đất, mái lợp ngói âm dương.
Cũng giống Dinh họ Vương, nhà cổ Há Súng được xây trên một gò đất cao nhìn xuống thung lũng. Theo ông Vừ Sứa Bư (80 tuổi) thì ngôi nhà được bố ông cùng gia đình xây dựng trước cả dinh thự nhà Vương ở xã Sà Phìn. Từ khi xây đến nay, ngôi nhà chưa một lần tu sửa và hiện con cháu họ ông thừa kế, sống trong căn nhà.
Nhà cổ Há Súng được xem là bản gốc của kiến trúc giao thoa Mông - Hoa Nam. Ngôi nhà chia làm 3 khu vực gồm 3 ngôi nhà sàn gỗ riêng ghép lại có lối đi thống nhất và chỉnh thể theo hình thế đại bàng tung cánh trên gò đất hình mai rùa giữa bốn bề núi đá. Cửa chính của ngôi nhà cổ nhìn thẳng ra một võng núi hình mắt ngựa. Trước nhà có dãy bậc thang bằng các khối đá ghép lại chạy từ chân gò lên. Toàn bộ tường đều có kết cấu kiểu "trình tường", mái nhà lợp ngói âm dương.
Hơn 100 năm trôi qua, những mảng tường loang lổ đầy chất hội họa bởi thời gian nơi ngôi nhà cổ.
Nhà cổ Há Súng còn hàng loạt tiểu tiết trang trí tinh tế, tỉ mỉ từ nội thất gỗ chạm khắc theo phong cách Hoa Nam…
… cùng họa tiết hoa anh túc xuất hiện khắp nơi, từ trên cột kèo gỗ đến chân cột nhà bằng đá, được đục đẽo, chạm khắc cầu kỳ.
Bước vào trong, khoảng sân trời được lát đá xanh, bao chung quanh là hệ thống các phòng thuộc ba dãy nhà hai tầng được sắp xếp hợp lý trên diện tích vài trăm mét vuông. Gian chính có thiết kế hình vuông hai tầng, bên trên là tầng lửng. Các họa tiết trang trí khắp ngôi nhà đều rất cầu kỳ và mang tính thẩm mỹ cao. Từ cửa chính, cửa sổ, hành lang, tay vịn bằng gỗ…
Khi nói về các kiệt tác kiến trúc nổi tiếng tại cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang), ngoài dinh thự vua Mèo hay dãy phố cổ Đồng Văn và Phố Cáo thì căn nhà cổ của dòng họ Vừ ở thôn Há Súng, xã Lũng Táo thêm một cái tên được nhắc nhớ với những người "xê dịch". Hơn 100 năm trôi qua, những mảng tường loang lổ đầy chất hội họa bởi thời gian như ẩn chứa nhiều bí ẩn khác cần khám phá trong căn nhà cổ tuyệt đẹp, cổ kính này trên vùng cao nguyên đá phía sau cổng trời./.
Toàn bộ mái căn nhà được lợp bằng ngói âm dương có tuổi đời hơn 100 năm.
Tầng hai của ngôi nhà cổ là kho chứa đồ và lương thực.
Cùng với cửa chính trang trí cầu kỳ, trên cao hai bên là hai cửa sổ nhỏ.
Nhịp sống trong căn nhà trăm tuổi này hoàn toàn tách biệt với thế giới bên ngoài, chậm rãi và đầy hoài niệm.
Ông Vừ Sứa Bư (80 tuổi) và những hậu duệ họ Vừ đang sinh sống trong ngôi nhà bên cửa chính làm bằng gỗ với ngạch cửa cao, một kiến trúc quen thuộc của đồng bào Mông.
