Nói đến phượng tím, thường người ta nghĩ ngay đến Đà Lạt. Quanh hồ Xuân Hương, Thung lũng Tình Yêu, Thiền viện Trúc Lâm… vào tháng Ba đều tím ngát màu hoa phượng. Đặc biệt, những con đường Hai Bà Trưng, Trần Phú và nhất là Nguyễn Thị Minh Khai được mệnh danh là cung đường hoa phượng bao phủ một màu tím mộng mơ đẹp đến mê hồn. Phượng tím đã làm nên một đặc trưng cho Đà Lạt, vốn được mệnh danh là thành phố ngàn hoa, thành phố mộng mơ…
Nhưng trong thời đại thế giới phẳng, không chỉ thông tin mà cả cái đẹp cũng lan tỏa rất nhanh. Cách đây mấy năm, phượng tím đã được mang ra trồng ở Hà Nội, ban đầu là trong các vườn hoa như công viên Thống Nhất, sau đó được trồng đại trà trên các đường phố. Trên tuyến phố Trần Khát Chân, Đại Cồ Việt, phượng tím được trồng xen kẽ với phượng hồng (phượng vỹ) ở dải phân cách giữa đường, thường thì cứ 5 – 6 cây phượng hồng lại xen một cây phượng tím. Phượng tím phát triển chậm so với phượng hồng, nhưng từ năm ngoái cũng đã lác đác có hoa và năm nay thì nhiều cây trên tuyến Trần Khát Chân – Đại Cồ Việt đã bung hoa khoe sắc. Chắc chỉ vài năm nữa thôi, con đường này sẽ tím ngát màu hoa phượng mỗi khi hè sang...
Ở Đà Lạt, phượng tím ra hoa vào tháng Ba, tháng Tư, nhưng ở Hà Nội, phượng tím nở hoa vào đầu tháng Sáu, khi đã tàn mùa phượng hồng. Trong nắng hè chói chang, trong căng thẳng của đại dịch, sắc hoa tím như khiến lòng người dịu lại, sống bình tĩnh và an yên hơn.
Thực ra, phượng tím là loài cây thuộc họ chùm ớt, bao gồm các loài như chùm ớt, núc nác, đào tiên…, chứ chả liên quan gì đến giống phượng hồng vốn là loài cây thuộc họ đậu. Cái tên phượng tím mà dân ta đặt cho có lẽ vì cái kiểu lá kép lông chim hai lần của nó giống hệt như phượng hồng… Hoa phượng tím không rực rỡ, chói chang như phượng hồng. Sắc tím của nó rất khiêm nhường giữa vòm lá xanh nhưng càng ngắm nhìn càng thấy mê đắm. Và nếu là cả một vòm hoa tím, một cung đường hoa tím thì cái màu mộng mơ ấy lại càng trở nên cuốn hút đến mê hồn không gì cưỡng lại nổi.
Phượng tím có nguồn gốc từ Nam Mỹ nhưng từ lâu đã du nhập vào Ấn Độ, Nêpan bởi nó thích hợp với khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tuy nhiên, nó cũng lại được trồng rộng rãi ở châu Âu như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Italia, Hy Lạp… Thậm chí ở Úc và Nam Phi, phượng tím phát triển mạnh đến mức nó được xem là một loài xâm lấn vì ngăn chặn sự phát triển của các loài bản địa.
Ở Việt Nam, phượng tím được kỹ sư canh nông Lương Văn Sáu đưa về trồng tại Đà Lạt từ năm 1962. Ông đã mang hạt giống của loài hoa này gieo trồng ở nhiều con đường của Đà Lạt và đến nay, người dân nơi đây vẫn còn nhớ rõ 4 cây phượng tím đầu tiên có mặt ở đây, trong đó có một cây ở ngay cạnh bờ hồ Xuân Hương, một cây ở đường Nguyễn Thị Minh Khai, hai cây được trồng ở Công viên hoa Đà Lạt nhưng một cây đã chết không lâu sau đó.
Phượng tím có tên khoa học là Jacaranda mimosifolia, thuộc loại thân gỗ lớn, cao 10 – 15m, tán lá tỏa rộng nhưng cành lá thưa. Hoa hình ống dài 4 – 5cm, từng chùm màu tím, hình chuông, cánh hoa mỏng manh nên dễ bị dập nát chứ không cứng cáp như phượng hồng. Tuy nhiên, phượng tím rất sai hoa, chùm hoa nở dần từ gốc lên ngọn. Mùa hoa nở cũng thường kéo dài khá lâu, có thể từ 4 – 6 tháng. Chẳng hiểu sao, khi ngắm nhìn những chùm phượng tím, tôi lại cứ liên tưởng đến cánh đồng oải hương bát ngát trên đất Pháp hay những lùm tử đinh hương bắt gặp ở bất cứ nơi nào trên đất nước Nga...
Phượng tím có hoa đẹp nên thường được trồng làm cây cảnh ven đường và trong các công viên nhưng tác dụng cho bóng mát kém vì tán lá quá thưa thớt. Tuy nhiên, sắc hoa tím không chỉ đẹp khi còn trên cây mà lúc rụng xuống còn tạo tấm thảm hoa rất bắt mắt nên phượng tím vẫn là loài cây cảnh quan được ưa chuộng.
Mặc dù cây cho hoa đẹp, nhưng việc nhân rộng ra đại trà khá chậm chạp vì cây phải trồng bằng hạt chứ không thể giâm cành theo phương pháp vô tính. Có lẽ vì thế mà đến nay, ngay ở Thủ đô Hà Nội, cây cũng mới chỉ được trồng lác đác ở một số tuyến phố. Dù vậy, người dân Thủ đô vẫn cứ mong mỏi đến một ngày, trên đất Hà thành ngàn năm văn vật vốn đã nổi tiếng với hoa đào Nhật Tân, hoa sen Tây Hồ, sắc trắng hoa sưa và gần đây thêm sắc hồng hoa ban… sẽ có thêm những cung đường phượng tím hút hồn du khách và những tà áo dài đến tạo dáng, check-in…
