Giữa không gian yên bình của Quảng Trị hôm nay là sự lặng lẽ và trầm mặc của Thành cổ Quảng Trị - chứng tích bất tử về cuộc chiến 81 ngày đêm đỏ lửa.
Thành cổ Quảng Trị nằm cách Quốc lộ 1A khoảng 2km về phía Đông, nép mình bên dòng sông Thạch Hãn hiền hòa.
Công trình này được xây dựng từ đầu thế kỷ XIX, dưới triều Vua Gia Long và đã được tu sửa dưới thời vua Minh Mạng (năm 1837).
Thành cổ Quảng Trị khi nhìn từ trên cao. Ảnh: TTXVN
Thành cổ Quảng Trị được xem là công trình quân sự - hành chính quan trọng, sở hữu kiến trúc kiểu Vauban (pháo đài hình vuông của phương Tây).
Công trình có chu vi khoảng 2.000m2, mỗi cạnh dài 500m. Tường thành cao 4m, dày hơn 12m với bốn góc có 4 pháo đài lớn nhô ra ngoài làm điểm bố trí hỏa lực, xung quanh là hào nước sâu cùng hệ thống cầu kiên cố.
Thiết kế hình vuông không những mang giá trị thẩm mỹ mà còn giúp tối ưu hóa tính năng phòng thủ.
Đài tưởng niệm Thành cổ Quảng Trị. Ảnh: Báo Nhân Dân
Bốn góc của thành được xây dựng với bốn pháo đài nhô ra ngoài, giúp tăng khả năng quan sát cũng như kiểm soát các mặt tường và khu vực xung quanh, tăng hiệu quả cho các chiến lược phòng ngự và phản công.
Thành được xây dựng từ gạch nung lớn, kết hợp hỗn hợp vôi, mật mía cùng các phụ gia dân gian khác.
Bên trong thành có diện tích khoảng 21.000m2, đây từng là nơi đặt trụ sở các cơ quan đầu não của tỉnh từ thời phong kiến, cho đến thời kỳ thuộc địa.
Tường thành cổ Quảng Trị nhuốm màu thời gian. Ảnh: Internet
Xung quanh thành được thiết kế hệ thống hào nước bao bọc toàn bộ với kiến trúc độc đáo: Bờ ngoài thẳng và bờ trong tạo hình chữ V, giúp phân bổ được chiều rộng khác nhau tại các địa điểm cụ thể.
Hào nước giữ vai trò như một rào cản tự nhiên, giúp ngăn chặn bước tiến của kẻ thù, kết hợp hiệu quả với các pháo đài, tường bắn nhằm tăng khả năng bảo vệ.
Thành cổ Quảng Trị có 4 cổng chính, nằm tại tâm điểm của bốn mặt thành, được đặt tên theo vị trí: Tiền (hướng Nam), Hậu (hướng Bắc), Tả (hướng Tây) và Hữu (hướng Đông).
Thành cổ Quảng Trị là chứng tích lịch sử cho khát vọng độc lập dân tộc và tinh thần chiến đấu anh dũng của quân và dân ta. Ảnh: Báo VOV.vn
Các cổng đều được xây dựng với kiến trúc vòm cuốn đặc trưng với chiều rộng khoảng 3,4m, sử dụng chất liệu gạch cùng gỗ lim dày và chắc. Trên mỗi cổng đều là vọng lâu lợp ngói âm dương, tạo thêm giá trị về thẩm mỹ cũng như tiện ích.
Hành cung nằm cách cổng Tiền khoảng 500m, đây được xem là công trình trung tâm quan trọng nhất. Hành cung được thiết kế với chu vi 400m và được bao quanh bởi lớp tường gạch vô cùng kiên cố, từng là chốn làm việc của quan chức cấp cao.
Ngoài ra, các dinh thự hành chính trong nội thành gồm: Dinh Tuần phủ, Án sát, Bố chính, Lãnh binh và các công trình phụ khác.
Nằm giữa trung tâm của Thành cổ Quảng Trị là đài tưởng niệm, được xây dựng như một ngôi mộ tập thể. Đây là nơi tưởng nhớ hàng nghìn chiến sĩ đã ngã xuống trong trận chiến khốc liệt kéo dài 91 ngày đêm vào năm 1972. Công trình này được thiết kế theo triết lý âm dương, kết hợp các yếu tố mang đậm ý nghĩa về tâm linh và truyền thống.
Đài tưởng niệm được thiết kế theo hình bát giác, tượng trưng cho bát quái, gồm 4 lối bậc cấp đại diện cho tứ tượng, trong khi tầng dâng hương đại diện cho lưỡng nghi. Ngọn đỉnh là cây thiên mệnh với ngọn lửa biểu tượng cho hào quang của cuộc chiến lịch sử... Đây được xem là nơi kết nối tâm linh mạnh mẽ.
Sau chiến tranh, Thành cổ Quảng Trị được phục dựng trên nền cũ, trở thành Di tích cấp Quốc gia đặc biệt vào năm 2014.
Trong suốt chiều dài lịch sử của mình, Thành cổ Quảng Trị đặc biệt ghi dấu ấn với cuộc chiến 81 ngày đêm khốc liệt của năm 1972. Đây cũng là nơi hàng nghìn chiến sĩ đã anh dũng hy sinh để bảo vệ độc lập dân tộc.
Ngày nay, những gì còn sót lại của Thành cổ không chỉ là những bức tường rêu phong hay những dấu tích của chiến tranh, mà nơi đây còn là chứng tích thiêng liêng, nhắc nhở thế hệ mai sau về thời kỳ bi tráng của dân tộc.
