Trong thời gian vừa qua, tín dụng đen đã trở thành một đề tài nóng mà xã hội đặc biệt quan tâm khi hàng loạt những sự vụ gây rúng động bởi các biện pháp thu hồi nợ vượt ngoài quy định của pháp luật. Thực tế, vấn nạn này đã tồn tại từ rất lâu song đến hiện tại, tín dụng đen vẫn là nỗi ám ảnh của không ít gia đình và của toàn xã hội. Thưa TS. Nguyễn Trí Hiếu, vì sao đến giờ, tín dụng đen vẫn tiếp tục “hoành hành” dù bản chất, ai cũng hiểu cần nên loại bỏ?
TS. Nguyễn Trí Hiếu
- TS. Nguyễn Trí Hiếu: Đúng là hiện nay, tín dụng đen là một vấn nạn đáng lo ngại khi hiện tượng này càng ngày càng bành trướng. Có rất nhiều lý do khiến tín dụng đen vẫn tiếp tục “hoành hành”.
Đầu tiên, đó chính là một bộ phận người dân không được tiếp cận vay tiền từ các ngân hàng bởi họ không có tài sản đảm bảo, cũng như không có khả năng chứng minh thu nhập. Trong khi đó, họ đang có nhu cầu vượt quá khả năng chi trả của mình. Họ buộc phải tìm đến các tổ chức tín dụng đen hay còn gọi là tín dụng không chính thức hoặc ngân hàng ngầm.
Một loại tín dụng đen đang rất phổ biến, đó là cho vay qua ứng dụng thông tin. Những người có tiền, thông qua ứng dụng công nghệ trung gian để tìm kiếm những người có nhu cầu vay tiền. Còn những người đang cần tiền, thông qua ứng dụng đó để tìm kiếm người cho vay. Điểm chung của tín dụng đen là không có hợp đồng tín dụng thông thường như bao gồm tên người đi vay, cho vay, chương trình trả nợ, cách tính lãi suất và điều kiện thông thường của hợp đồng trả nợ.
Bên cho vay và đi vay được chắp nối để thực hiện giao dịch rất đơn giản. Đây là một loại tín dụng rất dễ thực hiện, không có điều kiện yêu cầu và giới hạn. Người đi vay và cho vay chỉ cần thỏa thuận bằng miệng hoặc thông qua giấy tờ. Người đi vay có thể nhận được khoản tiền trong vài tiếng đồng hồ, thậm chí có người còn mang tiền đến nhà cho mình.
Cũng bởi tính không giới hạn điều kiện mà tín dụng đen rất phổ biến. Vấn nạn này thường xuất hiện ở nhóm những người có thu nhập bấp bênh, thấp như sinh viên, người kinh doanh nhỏ lẻ…
Tình trạng tín dụng đen ngày càng phổ biến khiến các cơ quan chức năng và giới tài chính rất e ngại về mức độ này. Bởi tín dụng đen đang vượt quy định của pháp luật về lãi suất, các hình thức vay và cho vay. Trong trường hợp một số người đi vay không có khả năng trả nợ, người cho vay đã sử dụng các biện pháp thu hồi nợ bất chính, thậm chí đe dọa đến tính mạng. Đó là lý do khiến tín dụng đen trở thành một tệ nạn của xã hội.
Theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, tình trạng tín dụng đen ngày càng phổ biến khiến các cơ quan chức năng và giới tài chính rất e ngại về mức độ này
Có ý kiến cho rằng, giải pháp để giúp người dân tiếp cận với nguồn tín dụng hợp pháp, đẩy lùi tín dụng đen chính là cho vay tiêu dùng. Phương án này được đánh giá là phù hợp với khoản vay và đối tượng vay. Thưa TS. Nguyễn Trí Hiếu, ông nhận định như thế nào về tiềm năng cũng như vai trò của các gói cho vay tiêu dùng từ công ty tài chính trong việc đẩy lùi tín dụng đen?
- TS. Nguyễn Trí Hiếu: Tôi cho rằng, các gói cho vay tiêu dùng có khả năng thay thế phần nào tín dụng đen nếu như công ty tài chính cũng sử dụng ứng dụng công nghệ thông tin, thực hiện điều kiện cho vay dễ dàng cũng như đưa ra các chương trình cho vay nhỏ lẻ, phù hợp với nhu cầu người cho vay. Đây là một tín hiệu rất tích cực.
Xét về tiềm năng của thị trường cho vay tiêu dùng tại Việt Nam, cơ hội phát triển của các công ty, tổ chức tài chính rất lớn. Thứ nhất, nền kinh tế Việt Nam đang phát triển mạnh. Nhu cầu tài chính của con người ngày càng cao. Trong khi đó, tín dụng truyền thống đang gặp rào cản về giới hạn. Những khoản vay của ngân hàng đưa ra bị ràng buộc nhiều điều kiện.
Việt Nam là nước đông dân số với trên 90 triệu người và nhóm độ tuổi trẻ và trung niên khá lớn. Nhóm đối tượng có thu nhập trung bình ngày càng gia tăng và có nhu cầu tài chính gia tăng. Đây là lý do khiến các công ty tài chính có thể dễ dàng triển khai các gói vay đến khách hàng.
Như TS vừa trao đổi, giải pháp cho vay tiêu dùng là một tín hiệu tích cực có thể góp phần thay thế tín dụng đen, nhất là trong thời điểm tiềm năng của thị trường này đang rộng mở. Nhưng thực tế cho thấy, thị trường cho vay tiêu dùng tại Việt Nam vẫn chưa phát triển và đóng vai trò như sự kỳ vọng vốn có. Phải chăng, còn một số lý do nào cản trở sự phát triển này?
- TS. Nguyễn Trí Hiếu: Đúng vậy! Hiện tại, nhiều điều kiện trong đó, hành lang pháp lý đối với lĩnh vực cho vay tiêu dùng còn chưa cởi mở đủ để tạo điều kiện cho thị trường này phát triển.
Trên thực tế, các ngân hàng thương mại luôn có lãi suất tốt nhất trong các hoạt động cho vay nhưng họ cũng đòi hỏi chỉ tiêu chặt chẽ về khả năng trả nợ như đòi hỏi khách hàng phải có tài sản thế chấp hoặc chứng minh được phương án trả nợ và mức thu nhập an toàn. Trong khi đó, các công ty tài chính có mức độ yêu cầu cho vay thoáng hơn so với hệ thống ngân hàng thương mại và bù lại họ buộc phải định ra mức lãi suất cao hơn để bù đắp rủi ro.
Ngoài rào cản về lãi suất, kìm hãm sự phát triển của dịch vụ cho vay tiêu dùng còn do thói quen tiêu dùng của người Việt Nam và nền kinh tế chưa đủ mạnh để vay tiêu dùng bứt phá. Nhiều chủ thể chưa nhận thức chưa đúng và đủ về tín dụng tiêu dùng. Văn hóa đi vay để tiêu dùng còn ở mức thấp.
Do đó theo tôi, thị trường cho vay tiêu dùng dù có tiềm năng rất lớn, chúng ta nên có cái nhìn toàn diện và tích cực hơn để thúc đẩy ngành tài chính tiêu dùng phát triển bền vững, mang lại nhiều lợi ích hơn nữa cho người tiêu dùng. Khi nhu cầu tiêu dùng tăng thì các công ty tài chính sẽ thiết kế nhiều sản phẩm hữu ích, phù hợp với lãi suất cạnh tranh tốt hơn.
Để thị trường cho vay tiêu dùng thực hiện đúng vai trò của nó như sự kỳ vọng vốn có, theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, có nên để lãi suất theo cung cầu của thị trường?
- TS. Nguyễn Trí Hiếu: Theo kinh nghiệm quốc tế, các công ty tài chính hoạt động không như ngân hàng. Với công ty tài chính, họ không được phép huy động tiền gửi của người dân. Người dân cũng không thể đến đó mà gửi tiết kiệm cho họ. Thường các công ty tài chính phải phát hành trái phiếu, tức là đi vào thị trường tài chính để phát hành trái phiếu huy động tiền từ các tổ chức tín dụng khác. Chính vì thế mà vốn của họ không phải là vốn rẻ, có thể họ phải trả đến 10% thậm chí 15% trên vốn mà họ có thể vay từ thị trường tài chính, thêm vào đó là các rủi ro của họ với các món nợ cho vay.
Do đó, các công ty tài chính đưa ra lãi suất cao hơn các ngân hàng thương mại vì thực chất, hoạt động của họ khác với ngân hàng và họ được hoạt động theo luật chuyên ngành.
Theo quan sát, ngay cả các nước đang phát triển như Đức, Mỹ thì các khoản cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính cũng có mức cao từ 0,5 đến 3 lần so với mức lãi suất cho vay của các ngân hàng thương mại.
Vậy nên chúng ta phải hiểu rằng các công ty tài chính có biểu lãi suất cao. Vấn đề đặt ra: Cao như thế nào là hợp lý, và cao như thế nào được cho là lãi suất cắt cổ.
Các khoản vay có thời hạn rất ngắn, giá trị nhỏ, thậm chí nhiều khoản vay chỉ vài triệu đồng nhưng yêu cầu chung là phải làm thủ tục xét duyệt đơn giản, nhanh chóng, nên nhân viên tín dụng thường phải đến làm việc tận nơi với khách hàng với từng khoản vay nhỏ lẻ. Điều này khiến chi phí hoạt động cho vay tiêu dùng khá cao, làm tăng chi phí quản lý của các công ty tài chính.
Do đó, rất nên để lãi suất cho vay tiêu dùng được điều chỉnh thông qua cung cầu của thị trường. Bên cạnh đó, tôi cho rằng, pháp luật cần đưa ra các quy định để đảm bảo chặt chẽ mối quan hệ giữa bên cho vay và người tiêu dùng.
Cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!
