Ẩn mình trong sương mù và rừng thông bạt ngàn, Đà Lạt không chỉ nổi tiếng bởi khí hậu mát lành và cảnh quan thơ mộng, mà còn bởi những biệt thự cổ kính mang đậm dấu ấn kiến trúc Pháp - một di sản đô thị độc đáo hiếm nơi nào ở châu Á có được.
Theo thống kê từ các nghiên cứu về đô thị, Đà Lạt hiện có hơn 1.500 biệt thự và nhà cổ được xây dựng từ thời Pháp thuộc, trong tổng số gần 2.000 công trình kiến trúc từ đầu thế kỷ XX còn sót lại. Đây được xem là một trong những quần thể biệt thự phong cách châu Âu lớn nhất Đông Nam Á, góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt cho "thành phố sương mù".
Đà Lạt có hơn 1.500 biệt thự cổ. Ảnh: Internet
Nguồn gốc của những biệt thự cổ Đà Lạt bắt nguồn từ chính lịch sử hình thành thành phố. Vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chính quyền Thực dân Pháp đã lựa chọn cao nguyên Lâm Viên làm nơi nghỉ dưỡng lý tưởng cho giới quan chức và thương nhân, nhờ khí hậu ôn hòa, mát mẻ quanh năm và độ cao hơn 1.500m so với mực nước biển.
Trong những năm 1920-1930, nhiều kiến trúc sư người Pháp đã lên Đà Lạt, thiết kế hàng loạt công trình theo phong cách Art Deco, Tân cổ điển, Gothic hoặc kiến trúc đồng quê Pháp. Các biệt thự không chỉ là nơi ở của quan chức, bác sĩ, giới tư sản, mà còn phục vụ chính quyền Đông Dương. Tiêu biểu là ba Dinh thự Dinh I, Dinh II và Dinh III từng là nơi ở và làm việc của vua Bảo Đại và Toàn quyền Đông Dương. Các công trình này hòa quyện giữa kỹ thuật xây dựng Pháp với vật liệu địa phương, từ mái ngói đỏ, cửa gỗ nguyên khối đến kết cấu bê tông cốt thép, đồng thời thích nghi thông minh với địa hình đồi dốc và khí hậu cao nguyên, tạo nên một bản sắc kiến trúc độc đáo.
Theo thống kê của chính quyền địa phương, TP. Đà Lạt đang quản lý 166 biệt thự cổ nằm trong diện giám sát bảo tồn, chia thành ba nhóm chính.
Nhóm 1 gồm ba dinh thự đặc biệt (Dinh I, II, III), khi cải tạo phải giữ nguyên kiến trúc bên ngoài, kết cấu bên trong, số tầng và chiều cao.
Nhóm 2 gồm 69 biệt thự yêu cầu giữ nguyên hình dáng kiến trúc bên ngoài.
Nhóm 3 gồm 94 căn có thể được cải tạo cả bên trong và bên ngoài nhưng phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật về quy hoạch, xây dựng và kiến trúc.
Các biệt thự này có tiềm năng lớn nếu quản lý đúng hướng. Ảnh: Internet
Riêng các biệt thự thuộc nhóm 1 và 2 sẽ không được phá dỡ nếu chưa có kết luận từ cơ quan chuyên môn về mức độ hư hỏng nghiêm trọng có nguy cơ đổ sập. Với biệt thự nhóm 3, trong trường hợp xây dựng mới, chủ đầu tư phải đảm bảo thiết kế phù hợp với cảnh quan và tổng thể kiến trúc khu vực.
Dù có cơ chế bảo tồn rõ ràng, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều biệt thự chưa được phát huy hiệu quả sau khi chuyển giao cho các đơn vị hoặc cá nhân thuê. Một số công trình bị xuống cấp, cải tạo thiếu phù hợp hoặc sử dụng sai mục đích. Tuy nhiên, cũng có những biệt thự được phục hồi và khai thác hợp lý, điển hình như biệt thự số 15 Hùng Vương (phường 10, TP. Đà Lạt) năm 2024 đã được đấu giá cho thuê thành công với mức hơn 1,7 tỷ đồng/năm. Điều này cho thấy tiềm năng lớn nếu được quản lý đúng hướng.
Không chỉ mang giá trị kiến trúc, những biệt thự cổ còn là ký ức đô thị của Đà Lạt gợi nhắc về một thời kỳ lịch sử, nơi giao thoa văn hóa Đông – Tây. Ngày nay, nhiều công trình đã được cải tạo thành homestay, khách sạn, quán cà phê nghệ thuật, góp phần làm phong phú trải nghiệm du lịch tại Đà Lạt. Song song đó, giới chuyên môn và cộng đồng yêu Đà Lạt vẫn không ngừng kêu gọi bảo tồn đồng bộ các biệt thự cổ không chỉ vì yếu tố kiến trúc, mà còn vì tính lịch sử đã làm nên thương hiệu của "thành phố ngàn hoa".
