Theo phản ánh của các chuyên gia cũng như hiệp hội nghề nghiệp cùng doanh nghiệp, thực tế hiện nay vẫn đang tồn tại nhiều khó khăn vướng mắc về công bố giá vật tư vật liệu đến chân công trình và một số bất cập về định mức dự toán, chi phí quản lý dự án, tư vấn đầu tư xây dựng.
Cục trưởng Cục Kinh tế Xây dựng Đàm Đức Biên cho biết, thời gian qua, hệ thống cơ chế chính sách và các công cụ quản lý chi phí đầu tư xây dựng đã được Bộ Xây dựng tập trung chỉ đạo rà soát tổng thể, nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện cho phù hợp với cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế.
Các quy định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng được hoàn thiện theo hướng quản lý, kiểm soát chặt chẽ chi phí nhưng tạo quyền chủ động, nâng cao vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của người quyết định đầu tư, của chủ đầu tư trong thực hiện; đồng thời tránh phát sinh thủ tục, rút ngắn thời gian thực hiện nhằm đem lại hiệu quả cao nhất cho dự án…
Năm 2021, Bộ Xây dựng đã cơ bản hoàn thành việc rà soát hệ thống định mức do bộ này công bố, ban hành và chủ động làm việc với một số bộ, địa phương để hướng dẫn thực hiện rà soát, xác định định mức cho các hoạt động xây dựng đặc thù của ngành. Tuy nhiên, hệ thống định mức đồ sộ đòi hỏi có thêm thời gian hoàn thiện và sự tham gia vào cuộc của các bộ, ngành và các đơn vị, doanh nghiệp.
Ông Đàm Đức Biên cũng nhận xét, việc công bố giá và chỉ số giá xây dựng của hầu hết các địa phương đều có “độ trễ” hơn so với diễn biến thị trường. Bộ Xây dựng đã ban hành các văn bản yêu cầu các địa phương công bố giá kịp thời, bảo đảm sát giá thị trường, phục vụ điều chỉnh giá hợp đồng; tăng cường xử lý nghiêm các hiện tượng đầu cơ, tích trữ, đẩy giá vật liệu xây dựng.
Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn Xây dựng Việt Nam Nguyễn Thị Duyên dẫn chứng, từ năm 2015 đến nay, Bộ Xây dựng đã trình Chính phủ ban hành lần lượt và thay thế nhau 3 Nghị định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Nghị định và các Thông tư hướng dẫn ban hành sau luôn có chính sách mới, tốt hơn Nghị định và Thông tư được thay thế. Tuy nhiên, do sự thay đổi của xã hội, sự phát triển quá nhanh của thị trường xây dựng nên khi thực thi những chính sách mới, không tránh khỏi nhiều khó khăn, vướng mắc.
Đại diện Tổng Công ty Tư vấn xây dựng Việt Nam (VNCC) Nguyễn Quốc Anh cho rằng, việc chi phí quản lý dự án hiện chỉ tính trên giá trị xây dựng và thiết bị là chưa phù hợp. Vì thực tế, nhiệm vụ quản lý dự án là toàn bộ các chi phí liên quan đến dự án, bao gồm cả chi phí tư vấn và chi phí khác.
Cùng đó, chi phí lập báo cáo nghiên cứu khả thi (FS) hiện nay vẫn thấp hơn rất nhiều so với chi phí thiết kế. Điều này ngược với xu thế của nước ngoài. Hơn nữa, giai đoạn FS rất quan trọng, quyết định đến chất lượng, hiệu quả và tính sáng tạo của dự án. Do vậy, cần dành nhiều thời gian và chi phí cho giai đoạn FS - ông Quốc Anh nêu vấn đề.
“Trong chi phí thiết kế hiện nay không nói rõ là có chi phí thiết kế ý tưởng (concept) hay không. Cũng không đề cập đến việc nghiên cứu, đào tạo, ứng dụng khoa học công nghệ hoặc ý tưởng mới trong thiết kế…. Điều này dẫn đến sản phẩm thiết kế chưa thực sự tốt. Việc hướng dẫn tính chi phí thiết kế không rõ ràng, khiến việc vận dụng tính thiết kế phí còn lúng túng” - ông Quốc Anh dẫn chứng cụ thể.
Liên quan đến chi phí quản lý dự án và quản lý tư vấn đầu tư xây dựng, ông Đàm Đức Tuân (Công ty cổ phần Tư vấn công nghệ, thiết bị và kiểm định xây dựng – CONINCO) cho rằng, hiện có nhiều dự án, công trình, gói thầu có quy mô chi phí nằm ngoài quy mô chi phí được ban hành trong các thông tư hướng dẫn của Bộ Xây dựng. Theo hướng dẫn của Bộ Xây dựng, đối với trường hợp vượt khung này được tính theo dự toán. Tuy nhiên, có nhiều bất cập trong quá trình thực hiện - đại diện doanh nghiệp này phản ánh.
Một trong những vướng mắc nữa được nhiều doanh nghiệp quan tâm là định mức đầu tư. Ông Hoàng Tuấn - Viện trưởng Viện thiết kế Bộ Quốc phòng cho rằng, ngành này có nhiều nhóm công trình đặc thù không có trong định mức của nhà nước. Một số công tác có định mức nhưng lại không phù hợp với điều kiện thi công…
Đồng quan điểm, ông Hoàng Anh (Tổng Công ty Tư vấn thiết kế giao thông vận tải – TEDI) cũng phản ánh, hiện vẫn còn một số định mức chưa có trong hệ thống định mức đã công bố. Mặc dù đã được điều chỉnh, bổ sung nhưng hệ thống định mức hiện vẫn chưa thực sự phù hợp với công nghệ thi công hiện tại. Một số định mức có quy định hay thuyết minh chưa rõ, gây khó khăn trong quá trình lập, thẩm tra, thẩm định cũng như thanh tra kiểm toán…
Thêm vào đó, việc công bố giá đến chân công trình cũng vẫn đang chậm. Theo ông Hoàng Anh, thực tế công bố giá của của địa phương còn chậm, đa số theo quý, chưa sát với thị trường. Danh mục công bố còn thiếu nhiều loại vật liệu xây dựng chủ yếu. Giá công bố tại các thời điểm khác nhau, nhiều khi không cập nhật so với biến thị trường dẫn đến giá lập dự toán, đấu thầu và giá thi công có sự chênh lệch lớn.
Hầu hết công bố giá vật liệu địa phương được xem xét trên cơ sở tham khảo báo giá của nhà cung cấp trên địa bàn tỉnh mà chưa xem xét đến khả năng cung cầu của thị trường. Đến khi có dự án lớn hoặc nhiều dự án được triển khai đồng thời, các nhà cung ứng vật liệu lợi dụng tình trạng cầu vượt cung để đầu cơ, tăng giá, trục lợi.
Thực trạng này đang khiến khâu lập, quản lý chi phí gặp nhiều khó khăn, đẩy nhà thầu vào rủi ro khi giá vật liệu bùng phát tăng tại thời điểm thực hiện dự án.
Do đó, nhiều chuyên gia, hiệp hội nghề nghiệp và cả doanh nghiệp đề xuất Bộ Xây dựng và các bộ chuyên ngành cần ưu tiên tập trung chỉnh sửa các định mức còn bất cập, ảnh hưởng lớn đến chi phí đầu tư xây dựng; xây dựng mới các định mức mang tính cấp thiết, còn thiếu trong hệ thống định mức.
Cùng với việc Bộ Xây dựng hướng dẫn các địa phương công bố giá xây dựng minh bạch, công khai, kịp thời, phù hợp với cơ chế thị trường thì bản thân các địa phương cũng cần chủ động thường xuyên rà soát, cập nhật, bổ sung các loại vật liệu chủ yếu, thiết bị công trình phổ biến vào danh mục để công bố.
Đối với các loại vật liệu chủ yếu, biện động nhiều thì cần tổ chức xác định, công bố giá vật liệu xây dựng hàng tháng, hàng tuần. Đồng thời, các địa phương cần nâng cao chất lượng dự báo về khả năng cung – cầu trên địa bàn, biến động giá vật liệu xây dựng chủ yếu, chiếm tỷ trọng lớn trong chí phí đầu tư xây dựng.
Bộ Xây dựng đã giao Cục phối hợp với Viện Kinh tế Xây dựng nghiên Kinh tế Xây dựng nghiên cứu để trình Bộ ban hành trong thời gian tới hướng dẫn các Sở Xây dựng tiêu chí về cách thức khảo sát, công bố để đảm bảo công bố giá thống nhất, kịp thời…
Riêng về công bố chỉ số giá quốc gia, theo Luật Thống kê thì bắt đầu từ năm 2022 Bộ Xây dựng là đơn vị chủ trì công bố. Năm đầu thực hiện nên độ tin cậy và các danh mục vẫn còn hạn chế, do vậy Cục Kinh tế Xây dựng kiến nghị với lãnh đạo Bộ, trước mắt, phạm vi áp dụng của chỉ số giá xây dựng quốc gia chỉ phục vụ cho công tác chỉ đạo, điều hành, chưa áp dụng cho điều chỉnh hợp đồng. Việc áp dụng xác định chi phí cũng ở trong một phạm vi nhất định - ông Biên chia sẻ.
Theo ông Biên, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, của người quyết định đầu, các chủ đầu tư là rất lớn. Bên cạnh đó, vai trò của tư vấn trong đầu tư xây dựng cũng rất quan trọng. Việc tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các quy định về quản lý chi phí đầu tư xây dựng là cần thiết.
Bên cạnh đó, các đơn vị, tổ chức, cá nhân hoạt động tư vấn xây dựng cũng cần hướng đến chuyên nghiệp hơn để cung cấp cho các chủ đầu tư những sản phẩm tư vấn tốt nhất. Vai trò, trách nhiệm của tư vấn đầu tư xây dựng cũng cần được nâng cao; quyền lợi, công bằng của tư vấn cần được đảm bảo./.
