Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính mới đây đã giao Bộ Xây dựng nghiên cứu cắt giảm thủ tục cấp phép xây dựng, đặc biệt cắt giảm thủ tục cấp giấy phép xây dựng tại các khu vực đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc đã được phê duyệt thiết kế đô thị. Đồng thời, đề xuất chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm trong quản lý điều kiện kinh doanh.
Ngoài ra, Bộ Xây dựng cũng được yêu cầu cần phối hợp chặt chẽ với các địa phương để lập và phê duyệt quy hoạch tại những khu vực chưa có quy hoạch.
Chuyển từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm"
Theo quy định của Luật Xây dựng, việc cấp phép xây dựng hiện áp dụng đối với các công trình nhà ở tại đô thị, các dự án bất động sản, nhà ở quy mô lớn, trong khi khu vực nông thôn vẫn chưa bắt buộc phải xin phép xây dựng.
Tại các đô thị, hoạt động cấp phép được chia làm hai nhóm chính: Nhóm công trình dự án như nhà ở thương mại, chung cư cao tầng, cao ốc, nhà máy trong khu công nghiệp; và nhóm nhà ở riêng lẻ do người dân xây dựng.
Chị Trần Thị Bích Ngọc (quận Cầu Giấy, TP. Hà Nội) chia sẻ, khi có kế hoạch xây nhà trên mảnh đất thừa kế từ cha mẹ, chị mất gần 3 tuần để hoàn tất các giấy tờ xin giấy phép xây dựng. Ngoài bản vẽ thiết kế, chị Ngọc còn phải nộp nhiều loại hồ sơ như bản sao sổ hồng, giấy xác nhận quy hoạch, văn bản cam kết không tranh chấp…
Do không rành thủ tục và không có thời gian đi lại, chị Ngọc phải thuê một dịch vụ làm trọn gói với chi phí hơn 8 triệu đồng. "Tính ra riêng việc xin giấy phép đã mất gần cả tháng và hơn 20 triệu đồng. Nếu bỏ thủ tục này mà vẫn quản lý được quy hoạch thì người dân như tôi sẽ nhẹ gánh rất nhiều", chị Ngọc nói.
Ở góc độ môi giới bất động sản, chị Nguyễn Khánh Dung (quận Ba Đình, TP. Hà Nội) nhận định rằng giấy phép xây dựng là một yếu tố quan trọng trong giao dịch nhà đất, nhưng đồng thời cũng là rào cản nếu thủ tục không được hoàn tất kịp thời hoặc gặp vướng mắc. "Nhiều căn nhà có sổ đỏ hợp pháp, pháp lý rõ ràng nhưng chỉ vì thiếu giấy phép xây dựng hoặc chưa hoàn công mà khách mua e dè, dẫn đến giao dịch bị kéo dài hoặc đổ vỡ", chị chia sẻ.
Theo chị Dung, nếu chuyển sang cơ chế quản lý bằng quy hoạch và hậu kiểm, thay vì bắt buộc giấy phép ở mọi trường hợp, thì thị trường sẽ thông thoáng hơn, đặc biệt là với nhà ở riêng lẻ – phân khúc phổ biến nhất với người mua cá nhân.
Ảnh minh họa
Đồng tình ý kiến, trao đổi với PV Reatimes, ông Lê Văn Hồi – Luật sư điều hành kiêm sáng lập Công ty Luật My Way bày tỏ sự đồng thuận cao đối với chủ trương loại bỏ quy định cấp giấy phép xây dựng đối với nhà ở riêng lẻ tại các khu vực đô thị.
Đối với các dự án chung cư, tòa nhà văn phòng…, luật sư Hồi cho rằng nếu đã có quy hoạch chi tiết 1/500 cũng nên bỏ yêu cầu xin giấy phép xây dựng. Bởi quy hoạch 1/500 đã thể hiện đầy đủ thông tin tương đương giấy phép xây dựng. Các bước thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật đã được các chủ đầu tư thuê đơn vị chuyên môn đảm trách, Nhà nước nếu muốn kiểm tra thì chỉ cần thuê đơn vị thẩm tra có chức năng thực hiện, sau đó để chủ đầu tư xây dựng đúng theo quy hoạch đã duyệt.
Tuy nhiên, Luật sư Hồi cũng đề nghị quy định mới không đồng nghĩa với việc buông lỏng quản lý. Nếu người dân vi phạm nội dung đăng ký xây dựng, vẫn sẽ bị xử lý theo các quy định hiện hành về trật tự xây dựng.
Những vấn đề đặt ra với công tác hậu kiểm và xử lý sai phạm
Theo luật sư Lê Văn Hồi, vi phạm trong trật tự xây dựng xuất phát từ hai nguyên nhân chính. Thứ nhất, do quỹ đất tại các đô thị ngày càng hạn hẹp và giá đất tăng cao, người dân sở hữu đất có diện tích nhỏ thường có xu hướng tận dụng tối đa quyền sử dụng đất để xây dựng. Thứ hai, sự thiếu nghiêm minh trong quản lý của một số lực lượng chức năng, với việc phạt cho tồn tại các công trình vi phạm, đã khiến người dân có thái độ "nhờn luật".
Luật sư Hồi cũng nhấn mạnh, việc xử lý không triệt để và thiếu đồng bộ từ cơ quan quản lý khiến vi phạm xây dựng vẫn diễn ra phổ biến, như vụ tai nạn nghiêm trọng tại chung cư mini Khương Hạ - nơi có giấy phép xây dựng nhưng thiếu kiểm soát chặt chẽ, góp phần gây ra thảm họa.
Luật sư Lê Văn Hồi
Theo đó, để đảm bảo việc giám sát và xử lý vi phạm xây dựng một cách hiệu quả, theo luật sư Hồi, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
Trước hết, thông tin về quy hoạch và các chỉ tiêu kỹ thuật trong xây dựng phải được tuyên truyền, phổ biến rõ ràng và dễ dàng tiếp cận, giúp người dân hiểu rõ quyền hạn của mình đối với thửa đất đang sở hữu.
Thứ hai, việc áp dụng khoa học kỹ thuật trong công tác quản lý, như sử dụng hệ thống camera an ninh và fly cam để giám sát quá trình xây dựng, cũng cần được đẩy mạnh nhằm tăng cường hiệu quả quản lý.
Thứ ba, công tác hậu kiểm sau xây dựng phải được thực hiện nghiêm túc, xử lý kiên quyết những trường hợp cố tình vi phạm bằng các biện pháp buộc khôi phục hiện trạng ban đầu, tháo dỡ hoặc phá bỏ phần xây dựng sai phạm. Việc xử lý này cũng cần được công khai rộng rãi nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về sự nghiêm minh trong xử lý vi phạm.
Cuối cùng, cần xem xét trách nhiệm đối với các cán bộ có liên quan khi để xảy ra tình trạng công trình xây dựng hoàn thành nhưng vi phạm không được xử lý trong một khoảng thời gian nhất định, có thể từ 1 đến 3 năm kể từ thời điểm hoàn thành công trình.
Khi được hỏi về việc nhiều thành phố lớn trên thế giới đã bỏ quy định xin giấy phép xây dựng đối với các công trình nhỏ lẻ, thay vào đó cho phép người dân đăng ký trực tuyến để hệ thống tự động kiểm tra với dữ liệu quy hoạch và cho phép xây dựng ngay nếu phù hợp, luật sư Lê Văn Hồi cho biết:
"Đây là một mô hình hiệu quả và đáng để Việt Nam học hỏi. Tuy nhiên, trong thực tế, việc tiếp cận thông tin quy hoạch tại Việt Nam vẫn còn khó khăn và hạn chế. Qua khảo sát, đa số người dân chưa nắm rõ hoặc chưa biết cách tìm kiếm thông tin về quy hoạch và các chỉ tiêu kỹ thuật xây dựng cần thiết. Vì vậy, trước khi áp dụng mô hình này, điều quan trọng nhất là phải minh bạch hóa các dữ liệu quy hoạch và đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến phương thức tiếp cận thông tin. Khi đó, người dân mới có thể dễ dàng tra cứu và sử dụng thông tin một cách thuận tiện, tiết kiệm thời gian và chi phí, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và xây dựng theo quy hoạch."
