Trong cơn sốt của tiền mã hóa, giữa những từ khóa "card màn hình", "giá bitcoin", "làm giàu không khó", ta thấy lấp ló xuất hiện cụm từ "bong bóng tài chính". Vậy bong bóng tài chính là gì?
Sự kiện tài chính này diễn ra khi giá cả của một mặt hàng nào đó tăng cao đột biến nhưng vẫn có những cá nhân sẵn sàng bỏ một số tiền lớn để mua nó, số tiền rõ ràng là vượt quá giá trị thực của thứ hàng hóa nói trên rất nhiều lần.
Rất khó có thể định được giá trị thực của hàng hóa, bong bóng tài chính chỉ được xác định khi mọi việc đã "an bài", cụ thể là khi giá của mặt hàng trên đã giảm. Các nhà kinh tế học gọi sự việc này là "bong bóng vỡ", khiến thị trường sụp đổ.
Truy ngược lại tiến trình phát triển của nền kinh thế thế giới, ta có thể thấy một loạt bong bóng tài chính xuất hiện: bong bóng bất động sản của cuối những năm 2000, bong bóng dot-com của giai đoạn 1995-2000 – thời kì bùng nổ của Internet, bong bóng đầu tiên trong lịch sử: Kipper und Wipper của thời La Mã cổ đại năm 1621, thời vẫn chưa có một bộ luật thuế ổn định.
Nhưng những nhà sử học, những nhà kinh tế học luôn nhìn lại đất nước Hà Lan xinh đẹp để phân tích bong bóng tài chính có lẽ là nổi tiếng nhất trong lịch sử, bong bóng tài chính có tên Cơn sốt Hoa Tulip – Tulip Mania. Từng yếu tố làm nên Cơn sốt Hoa Tulip đều là những thứ chính yếu xuất hiện trong bất cứ một bong bóng tài chính nào, nắm rõ được bản chất của nó, ta sẽ có thể dự đoán được những bong bóng của thời hiện đại, nhằm tránh cũng như có những phản ứng tốt hơn.
Thời điểm năm 1630, đất nước Hà Lan bước vào kỉ nguyên vàng của giao thương. Nơi đây trở thành trung tâm trao đổi hàng hóa khổng lồ. Những con thuyền lớn mang các loại gia vị của phương Đông về Châu Âu để buôn bán, Hà Lan là nơi tập hợp những thương lái giàu có và tài năng, có lẽ là nhất thế giới.
Trên những con tàu chở hàng hóa qua lại tấp nập, có một thứ không ai ngờ sẽ làm đảo lộn đất nước Hà Lan: đó là hoa tulip. Bởi nguồn gốc phương Đông của nó, người ta coi nó là thứ hoa ngoại lai cực kì giá trị. Trồng được hoa tulip cũng khó lắm! Có thể phải mất nhiều năm, một bông hoa tulip mới nở.
Khi những cá nhân thương lái muốn thể hiện sự giàu có của mình, họ dựng lên những dinh thự lộng lẫy, bao quanh là một vườn hoa rộng lớn, xinh đẹp đủ sắc màu. Trong vườn hoa đấy, những cá nhân giàu có đều muốn sự hiện diện của hoa tulip.
Giữa những chuyến hàng, không ai biết là còn một thứ nhỏ bé đi kèm, đó chính là virus hoa tulip, khiến những bông hoa xinh đẹp bị "vỡ". Trái với những gì bạn nghĩ, loài virus nói trên làm cho bông hoa tulip càng thêm phần rực rỡ. Trên nền trắng của cánh hoa, xuất hiện những dải màu kéo dài dọc theo bông hoa quý phái.
Trong số đó, đẹp nhất là bông hoa Semper Augustus, với nền trắng và những dải màu đỏ thẫm. Không những đẹp, Semper Augustus còn cực kì hiếm có: các nhà sử học ghi lại rằng có thời điểm, chỉ có duy nhất 12 búp hoa tulip này tồn tại. Đó chính là lý do vì sao Semper Augustus cực kì được săn đón. Theo nhiều tài liệu ghi lại, đây là bông hoa được bán với giá cao nhất trong Cơn sốt Hoa Tulip.
"Khi một bông hoa tulip bị vỡ, bạn sẽ có những nét vỡ không đối xứng", Teresa Clements, thư ký của Hội Hoa Tulip Wakefield và Miền Bắc nước Anh nói. Nhưng những người tôn sùng hoa đẹp thời đó sẽ tìm tới "những bông hoa hoàn hảo, đối xứng với những đường nét cân đối".
Nhưng bông hoa tulip vỡ Semper Augustus lại đặc biệt hơn cả. Trong cuốn The Tulip do Anna Pavord viết, "màu đỏ tạo thành một lớp lưới, sắp xếp một cách cân đối xung quanh cánh hoa". Phần còn lại của bông hoa cũng tô điểm cho sự đẹp hoàn hảo ấy: "Cuống bông hoa tách biệt hẳn phần bông với phần lá, nhấn mạnh nên màu sắc rõ nét và tạo nên một hiệu ứng tự nhiên tuyệt đẹp". Đó là những gì Mike Dash đã ngợi khen Semper Augustus trong cuốn sách Tulipomania. Những người đã từng chứng kiến vẻ đẹp của Semper Augustus đều gọi đây là "tuyệt phẩm".
Vào thế kỉ 17, không ai biết thứ gì có thể khiến một bông tulip bị vỡ. Họ trồng hoa, với hi vọng những bông tulip sẽ "vỡ" chẳng khác nào ngóng chờ trúng số độc đắc. Người người nghĩ ra những cách quái dị khác nhau để tạo nên hiệu ứng này: trộn phân chim bồ câu vào phân bón, trộn vữa tróc ra từ tường cũ, rắc lên đất trồng những thứ chất nhuộm mà mình nghĩ ra.
Ai cũng muốn một phần miếng bánh thơm ngon, mà càng nhiều người mong muốn có được bông hoa tulip, giá của nó lại càng tăng cao. Đã có lúc, giá một bông tulip bằng lương MỘT NĂM của một người thợ lành nghề. Số tiền ấy tương đương 1.500 florin của năm 1635, ước tính bằng 250.000 USD vào thời điểm hiện tại.
250.000 USD cho một bông tulip, vậy mà vẫn có người từ chối bán ra những bông tulip quý giá bậc nhất thị trường.
Những bông hoa tulip vỡ hiếm có trở thành mặt hàng xa xỉ, giá của chúng bị đội lên cao nhiều lần. Và đi cùng với giá lên cao là sự nổi tiếng của chính loài hoa tulip rực rỡ. Chẳng lâu sau, hoa tulip trở thành "cơn sốt" lan ra toàn đất nước Hà Lan. Đó cũng chính là thời điểm Tulip Mania – Cơn sốt Hoa Tulip hình thành.
Cầu càng cao, giá càng tăng. Những nhà đầu tư mới chạy theo cái giá trên trời kia khiến cho giá hoa vượt ngoài tầm kiểm soát. Bong bóng Tulip xuất hiện, nhưng tất cả những gì cần để bong bóng này vỡ chính là việc những nhà đầu tư ấy cúi xuống, nhìn vào bông hoa trong tay mình và nhận ra rằng: số tiền bỏ ra không xứng đáng với giá trị thực của bông hoa tulip.
Giây phút bừng tỉnh ấy khiến cho nhu cầu mua hoa tulip dừng đột ngột, giá hoa tụt dốc chóng mặt, bong bóng vỡ nát, thị trường hoa tulip sụp đổ. Không có tài liệu nào ghi rõ hoa tulip đã xuống thấp mức nào, nhưng có những người tin rằng đã có lúc người ta cho đi bông hoa trị giá cả trăm ngàn USD.
Bông hoa tulip đã để lại bài học như vậy đó. Đến ngày nay, người ta vẫn lấy Cơn sốt Hoa Tulip ra để làm ví dụ về bong bóng tài chính nổi tiếng nhất trong lịch sử, vẫn phân tích lấy từng chi tiết của sự việc để làm sáng tỏ những bong bóng tài chính của thời hiện đại này.
Nền kinh tế vẫn sẽ thăng trầm như vậy, dù ta có muốn hay không. Vì thế, trong lúc chờ đợi bong bóng kinh tế tiếp theo, hãy cứ bỏ tiền ra mua bó hoa tulip kia để tặng người mình yêu quý đi: đã có thời bó hoa ấy trị giá vài căn nhà khang trang, đẹp đẽ đó.
