Bày mâm ngũ quả ngày Tết vốn là một nét đẹp văn hóa truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán của người Việt Nam. Mâm ngũ quả không đơn thuần chỉ là một phần trang trí, mà còn mang nhiều ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết sao cho vừa đúng phong thủy, vừa mang đậm bản sắc truyền thống.
Ý nghĩa của việc bày mâm ngũ quả ngày Tết
Mâm ngũ quả là một khái niệm dùng để nói về mâm trái cây gồm năm loại hoa quả khác nhau trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Thông thường, mâm này sẽ được chưng, trang trí trên bàn thờ hoặc bàn tiếp khách. Xét về yếu tố Ngũ hành, 5 loại quả này sẽ đại diện cho các hành: Kim - Thủy - Mộc - Hỏa - Thổ với các màu sắc tương ứng.
Người Đông Á và Đông Nam Á quan niệm, số 5 tượng trưng cho sự tốt đẹp, may mắn và thể hiện ước muốn của gia chủ trong năm mới, được gọi là “Ngũ phúc lâm môn”, tức: Phú, Quý, Thọ, Khang, Ninh. Vì vậy, các gia đình thường trang trí mâm ngũ quả Tết để thể hiện mong muốn sẽ đạt được những điều tốt lành, may mắn trong năm mới.
Cách sắp xếp mâm ngũ quả ngày Tết phù hợp với văn hóa vùng miền
1. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết theo văn hóa miền Bắc
Mâm ngũ quả ở miền Bắc thường tuân theo thuyết Ngũ hành trong văn hóa phương Đông. Cụ thể, khi trang trí, người ta sẽ lựa chọn các loại quả phối theo 5 màu: Kim (màu trắng) - Thủy (màu đen) - Mộc (màu xanh lá) - Hỏa (màu đỏ) - Thổ (màu vàng) và thường xuất hiện các loại quả sau:
- Chuối xanh: Được bày theo nải, biểu tượng của sự sum vầy, quây quần, tụ họp các thành viên trong gia đình.
- Bưởi vàng: Biểu trưng cho sự sung túc, may mắn và giàu có.
- Phật thủ: Là loại quả có hương thơm dịu nhẹ, lưu giữ thần Phật.
- Quất cảnh hoặc ớt đỏ: Thường được trang trí xung quanh nhằm tô điểm màu sắc rực rỡ cho mâm ngũ quả, như thể điểm tô các mảng màu sắc cho năm mới.
- Dứa: Hương thơm nồng nàn của dứa thể hiện ước mơ năm mới khỏe mạnh, an lành hơn.
Mâm ngũ quả ngày Tết phổ biến ở miền Bắc
Cách sắp xếp vị trí các loại quả:
- Chuối xanh - tượng trưng cho hành Mộc sẽ đặt dưới cùng để đỡ lấy các loại quả khác. Nải chuối sẽ đóng vai trò như một bàn tay nâng đỡ, che chở cho gia chủ.
- Phật thủ, bưởi vàng - tượng trưng cho hành Thổ sẽ được đặt chính giữa nải chuối.
- Ớt đỏ - tượng trưng cho hành hỏa và đào/lê - tượng trưng cho hành Kim sẽ được sắp xếp xung quanh mâm ngũ quả sao cho cân đối, hài hòa hơn.
2. Cách trang trí mâm ngũ quả theo văn hóa miền Trung
Miền Trung là vùng đất thường chịu nhiều thiên tai nên các loại trái cây không được phong phú như hai miền Nam Bắc. Do đó, mâm ngũ quả tại khu vực này thường khá đơn giản và có sự giao thoa giữa miền Bắc và miền Nam. Thông thường, những loại trái cây này là “cây nhà lá vườn”, “của nhà trồng” và mùa nào thì chọn loại trái cây ấy.
Trong mâm ngũ quả Tết ở miền Trung, người ta thường trang trí các loại quả như sau:
- Cam: Biểu trưng cho sự thành đạt.
- Dừa: Mang ý nghĩa không thiếu.
- Chuối: Mang ý nghĩa che chở, sung túc, gắn kết và đùm bọc lẫn nhau.
- Xoài: Thể hiện ý nghĩa cầu mong cho việc tiêu xài vừa đủ.
- Đu đủ: Tượng trưng cho sự thịnh vượng, đầy đủ.
- Quýt: Mang đến thành đạt trong năm mới.
- Thanh long: Chỉ rồng mây gặp hội.
Mâm ngũ quả ngày Tết phổ biến ở miền Trung
Ngoài các loại quả trên, dứa, mãng cầu, sung, dưa hấu,... cũng là những loại quả được các gia đình miền Trung ưa chuộng trong mâm ngũ quả Tết. Về cách bày trí, mâm ngũ quả của người miền Trung khá đơn giản, không cầu kỳ phức tạp. Họ thường chọn những quả to, nặng đặt ở dưới cùng, còn những quả nhỏ sẽ được xếp đan xen lẫn nhau, tạo nên sự hài hòa một cách hoàn hảo.
3. Cách trang trí mâm ngũ quả theo văn hóa miền Nam
Trái với miền Trung, Nam Bộ là vùng đất trù phú, phù sa màu mỡ và được xem là “xứ sở của các loại trái cây” nên người dân nơi đây khá cầu kỳ trong việc ăn uống và trang trí mâm ngũ quả. Họ thường rất chỉn chu, cẩn thận trong việc chọn trái cây và tránh những loại quả có cách phát âm không tốt, chẳng hạn như lê (lê lết), chuối (chúi nhủi), quýt (quýt làm cam chịu), táo (người miền Nam gọi là “bom”), sầu riêng (sầu chỉ riêng mình ta),...
Nếu người miền Bắc chú trọng đến việc chọn màu sắc trái cây theo Ngũ hành thì người miền Nam lại chọn theo cách phát âm. Thông thường, các loại quả được gia đình Nam Bộ lựa chọn sẽ tương ứng với cách phát âm “cầu sung vừa đủ xài”. Ngoài ra, họ còn thêm vào trái dứa để thể hiện sự vững chãi, cầu mong con cháu đầy nhà trong năm mới.
Thông thường, các gia đình Nam Bộ lựa chọn các loại quả sau:
- Mãng cầu: Cầu mong những điều tốt đẹp, an lành sẽ đến với gia đình.
- Sung: Mong muốn sung túc, hạnh phúc.
- Dừa: Mang ý nghĩa không thiếu.
- Đu đủ: Mang ý nghĩa đủ đầy, phồn thịnh.
- Xoài: Cách phát âm tương tự như “xài” với ý nghĩa cả năm tiêu xài không hề thiếu thốn.
Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Nam
Ngoài ra, trên bàn thờ hoặc bàn tiếp khách của người miền Nam còn có thêm cặp dưa hấu - tượng trưng cho sự viên mãn, tròn đầy. Về cách sắp xếp, người miền Nam thường chọn các quả nặng, to và có màu xanh ở phía dưới, bên trên sẽ là những quả chín, nhỏ xen kẽ lẫn nhau. Bên cạnh đó, họ thường trang trí mâm ngũ quả Tết như một ngọn tháp và có cặp dưa hấu đẹp mắt ở hai bên.
Việc bày trí mâm ngũ quả không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn thể hiện sự thành tâm của con cháu với tổ tiên. Bằng việc tuân thủ những nguyên tắc về phong thủy và truyền thống, chúng ta vừa gìn giữ được nét đẹp văn hóa, vừa thể hiện ước mong về một năm mới an lành, thịnh vượng.
