Đối diện nhiều thách thức
Với yếu tố lịch sử, bộ mặt đô thị của TP.HCM hiện nay mang nhiều phong cách kiến trúc cảnh quan khác nhau, do dân cư đến từ nhiều vùng miền và không được quy hoạch đồng bộ. Quá trình phát triển đô thị vẫn theo hướng lan tỏa từ trung tâm hiện hữu, mà chưa thể hiện được mô hình tập trung đa cực của quy hoạch chung đã đặt ra.
Cũng do việc sử dụng đất chưa hiệu quả trong một thời gian dài, đã gây áp lực lớn về giao thông, ngập lụt, ô nhiễm không khí, nhu cầu đầu tư hạ tầng kỹ thuật trên toàn TP.
Theo nhìn nhận của lãnh đạo chính quyền TP.HCM, có 3 hạn chế lớn trong công tác quy hoạch của TP, đó là giao thông, ngập lụt và môi trường ô nhiễm.
Theo đó, mật độ giao thông theo chuẩn cả nước là cứ 1km đất phải có 10km đường. Tuy nhiên, TP.HCM chỉ chiếm 20%, tức chỉ có 2km đường giao thông trên 1km đất, thấp nhất cả nước. Vào thời điểm này, cứ mỗi khi vào giờ đi làm buổi sáng, hay buổi chiều tan tầm, 4 hướng cửa ngõ ra vào TP đều xảy ra tình trạng kẹt xe trầm trọng, người tham gia giao thông vô cùng ức chế, âu lo.
TP cần xây dựng hệ thống các chính sách và biện pháp quản lý đô thị về tăng trưởng đồng bộ. Trong đó, giảm luồng di cư tự phát từ nông thôn bằng các biện pháp và chính sách điều tiết vĩ mô, phi tập trung hóa trên cơ sở tăng cường phát triển nông nghiệp kỹ thuật cao và nông thôn mới.
KTS Trần Trọng Danh, Hội Kiến trúc sư Việt Nam
Về tình hình ngập lụt, nguyên nhân được nêu ra một mặt do biến đổi khí hậu, nhưng một mặt do TP phải đối phó với những hạn chế do chính con người gây ra, đó là phát triển nhanh quá, không thể kiểm soát. Đối với vấn đề môi trường, do TP.HCM là đầu tàu kinh tế của cả nước, cùng với yêu cầu phát triển nhanh, thay vì quy hoạch khách quan, TP lại quy hoạch theo mong muốn phát triển nên hiện đang phải trả giá cho môi trường sống.
Điển hình như khu Nam Sài Gòn, với hạt nhân là Khu đô thị Phú Mỹ Hưng đang đối mặt với tình trạng ngập nước, kẹt xe trầm trọng; còn Khu đô thị mới Thủ Thiêm, sau hơn 20 năm hình thành và phát triển nay mới có những công trình đầu tiên, và chính quyền các cấp của TP còn nhiều việc phải làm cho khu đô thị này…
Theo lối nói ví von của các chuyên gia đô thị, với công tác quy hoạch đô thị, TP.HCM hiện như bệnh nhân đang mắc nhiều bệnh, cần có một hội đồng y khoa với nhiều bác sĩ giỏi các chuyên môn khác nhau để hội chẩn toàn diện.
Theo Sở Quy hoạch - Kiến trúc TP.HCM (QH-KT), để phù hợp với thực tế, cũng như để phát triển bền vững trong các năm đến, TP đang có chủ trương chuẩn bị điều chỉnh quy hoạch chung TP. Có 3 lý do TP phải điều chỉnh quy hoạch: Thứ nhất, TP nằm trong vùng gồm 8 tỉnh, thành.
Tháng 12/2017, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt quy hoạch vùng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, định hướng toàn vùng đặt ra yêu cầu điều chỉnh quy hoạch chung TP. Thứ hai, điều chỉnh nhằm tích hợp về biến đổi khí hậu. Thứ ba, TP có những yêu cầu thực tiễn mới điều chỉnh về quy hoạch chung.
Quy hoạch phải tạo ra đòn bẩy phát triển
Cho đến nay, Sở QH-KT đã nhận diện được những thách thức về quy hoạch cho TP. Đó là khu vực lõi đô thị trung tâm TP với mật độ tập trung dân số cao. Hiện nay cấu trúc dân số chủ yếu lan tỏa mở rộng từ trung tâm với mô hình nhà ở đơn lẻ chưa hiệu quả, gây áp lực về giao thông, nhu cầu đầu tư hạ tầng kỹ thuật.
Trước đây TP đề ra 4 hướng, trong đó có 2 hướng chính là phía Đông và Nam, hướng phụ là Tây Bắc và Tây Nam. Thực tiễn cho thấy, TP cần điều chỉnh nhằm kết nối với các vùng, tỉnh thành; phát triển TP đặt trong mối liên kết chia sẻ trong vùng TP. Hiện Sở QH-KT sẽ tiếp tục chỉnh trang khu trung tâm hiện hữu, ưu tiên phát triển theo định hướng giao thông công cộng, điều tiết dân số, phân bố dân cư và nhà ở. Bản quy hoạch chung sẽ tính tới tích hợp quản lý rủi ro ngập lụt, phát triển đô thị thích ứng biến đổi khí hậu.
Là một chuyên gia đô thị, GS.TS Nguyễn Trọng Hòa, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM, cho hay trước đây TP đã tự lập hoặc thuê tư vấn lập nhiều đồ án quy hoạch phát triển đô thị tốt, như đồ án phát triển khu Nam của tư vấn SOM (Hoa Kỳ), đồ án quy hoạch đô thị mới Thủ Thiêm của tư vấn Sasaki (Hoa Kỳ), đồ án quy hoạch bờ Tây sông Sài Gòn của tư vấn Nikkenkei (Nhật Bản)…
Song trong thực tiễn, việc phát triển đô thị vẫn còn nhiều bất cập. Do vậy TP.HCM rất cần phải tổ chức lại không gian đô thị; đặc biệt ở các quận, huyện ven. Bởi cứ nhìn vào bản đồ TP sẽ thấy nhiều quận, huyện đã để xảy ra việc xây dựng nhà tràn lan, trong khi hệ thống giao thông rất ít, hệ thống thoát nước thiếu, thậm chí không có…
Theo ông Hòa, lần điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng TP.HCM này, TP nên tổ chức làm quy hoạch theo phân khu. Đây cũng là nội dung được khẳng định trong Luật Quy hoạch đô thị. Khi lập đồ án quy hoạch chung xây dựng TP.HCM vừa qua, Luật Quy hoạch đô thị chưa ra đời nên sau đó TP.HCM đã làm quy hoạch chung cho từng quận, huyện.
Làm quy hoạch theo địa giới hành chính có bất cập lớn là vừa bị giới hạn theo địa giới, vừa “cào bằng” các chỉ tiêu cho quận, huyện nên chưa tận dụng được lợi thế của từng khu vực. Trên cơ sở quy hoạch phân khu, tùy khả năng, TP.HCM sẽ lên kế hoạch thực hiện quy hoạch từng phân khu theo thứ tự, trong đó ưu tiên khu vực có khả năng tạo ra đòn bẩy cho sự phát triển của TP.
Theo UBND TP.HCM, hiện quy hoạch chỉ là mong muốn chủ quan của cơ quan Nhà nước, chưa phải là mong muốn của doanh nghiệp và người dân TP. Trong thời gian tới, TP sẽ phải rà soát nhiều vấn đề, về chính sách cho nhà đầu tư, giải quyết cho người dân nằm trong quy hoạch để người dân an tâm, bởi lẽ quy hoạch có tốt đến đâu thì người dân nằm trong khu quy hoạch vẫn chịu thiệt thòi.
Bên cạnh TP sẽ nâng cao chất lượng quy hoạch phù hợp phát triển chung của TP, trên nền tảng phát triển xã hội, sau đó mới làm quy hoạch đô thị. Đây là cách làm của TP trong tương lai, và mong muốn lần quy hoạch này sẽ trở thành cơ hội cho nhà đầu tư, là ý nguyện của người dân TP với mong ước TP phát triển ngày càng đẹp hơn, tốt hơn và giàu hơn.
Hiện lãnh đạo TP vẫn đang lắng nghe ý kiến của các doanh nghiệp, người dân, nhà đầu tư… để điều chỉnh quy hoạch kịp thời. Thời gian tới, TP tiếp tục mở thêm các diễn đàn tiếp nhận ý kiến đóng góp của các thành phần xã hội về điều chỉnh quy hoạch chung.
