Chiều 15/8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiến hành chất vấn và trả lời chất vấn về nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực trách nhiệm của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), trong đó có vấn đề chuyển đổi mục đích sử dụng, thu hồi diện tích đất trồng lúa, làm sao để bảo đảm an ninh lương thực và xuất khẩu gạo.
Nguy cơ người nông dân bỏ đất, bỏ ruộng
Tại phiên chất vấn, đại biểu Lý Tiết Hạnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định nhận định, người nông dân còn thu nhập thấp, cuộc sống bấp bênh, nhất là những vùng thuần nông. Đây cũng là mâu thuẫn giữa thực trạng đời sống của người dân với chính sách bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế.
“Nếu không có chính sách hữu hiệu, nguy cơ người dân bỏ đất, bỏ ruộng sẽ cao, ảnh hưởng trực tiếp đến chủ trương bảo đảm an ninh lương thực, phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao đời sống, thu nhập của người dân”, đại biểu Lý Tiết Hạnh nhấn mạnh.
Cũng tại phiên chất vấn, đại biểu Lê Thanh Hoàn - Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa cho biết, đất đai, đặc biệt là đất trồng lúa có vai trò rất quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và vấn đề đảm bảo an ninh lương thực nước ta…
Do đó, đại biểu Lê Thanh Hoàn đề nghị Bộ trưởng làm rõ, đến thời điểm hiện tại, chúng ta đã có quy hoạch và chốt được vị trí các khu vực đất lúa để cấm không cho phép chuyển nhượng, chuyển đổi sang mục đích khác chưa? Có như vậy, nông dân mới yên tâm canh tác, cải tạo đất, tăng năng suất, tăng sản lượng thóc gạo, góp phần đảm bảo an ninh lương thực của Việt Nam trong thời gian tới.
Nói về chính sách đặc thù quản lý, bảo vệ đất ruộng bậc thang, đại biểu Sùng A Lềnh, Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai nêu rõ, thời gian qua, Bộ NN&PTNT đã tham mưu trình Chính phủ ban hành Nghị định số 35 ngày 3/4/2015 và Nghị định số 62 ngày 8/7/2019 về quản lý, sử dụng đất trồng lúa. Tuy nhhiên, một số quy định chưa thực sự hỗ trợ nông dân, chưa có chính sách đặc thù, đặc biệt là chính sách đặc thù quản lý, bảo vệ ruộng bậc thang.
Liên quan đến những vướng mắc trong chuyển đổi mục đích sử dụng đất lúa, đại biểu Lê Đào An Xuân, Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Yên cho biết, quản lý chặt chẽ đất trồng lúa là chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước. Nghị định số 94 năm 2019 hướng dẫn thi hành Luật Trồng trọt có quy định về phương án bóc tách phần đất mặt là một thành phần hồ sơ khi chuyển mục đích sử dụng đất lúa. Tuy nhiên, hướng dẫn chưa rõ ràng, chưa quy định cụ thể cơ quan chủ trì dẫn đến sự đùn đẩy trách nhiệm giữa hai ngành nông nghiệp và tài nguyên môi trường.
Đồng thời, việc đánh đồng quy mô chuyển đổi mục đích từ vài mét vuông đến vài nghìn hecta, không có cơ sở pháp lý đầy đủ để tính toán các dự toán khi cần thiết đang gây lúng túng cho các địa phương, làm chậm tiến độ thực hiện các dự án có chuyển mục đích sử dụng đất lúa.
Do đó, đại biểu đề nghị Bộ trưởng Lê Minh Hoan chỉ rõ trách nhiệm của Bộ NN&PTNT cũng như hướng giải quyết để sớm khắc phục những vướng mắc.
Cố gắng giữ gìn quỹ đất lúa, các địa phương phải kiểm soát chặt chẽ việc chuyển đổi đất trồng lúa
Trả lời chất vấn, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan cho biết, theo thống kê, cách đây 10 năm thì quy mô đất lúa nước ta khoảng trên 4 triệu hecta, hiện tại khoảng 3,93 triệu hecta. Trong khi đó, Nghị quyết của Quốc hội và Nghị quyết của Chính phủ đặt ra việc sử dụng linh hoạt 5 triệu hecta đất lúa, có nghĩa là để đảm bảo an ninh lương thực và sự phát triển kinh tế - xã hội thì buộc phải dành một quỹ đất nông nghiệp nhất định, trong đó có đất lúa.
Bộ trưởng Lê Minh Hoan cũng thông tin, trong quy hoạch đất đai đã có quy hoạch đất lúa, do Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm chính. Các tỉnh cũng đưa đất lúa vào quy hoạch, có xác định rõ phân khu vực dành cho đất nông nghiệp, diện tích đất lúa cơ bản đã ổn định.
Đồng thời, Bộ trưởng yêu cầu các địa phương cố gắng giữ gìn quỹ đất lúa, cân nhắc khi chuyển đổi đất trồng lúa trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Bởi nếu không cẩn thận sẽ để lại nhiều hệ lụy, như ảnh hưởng đến sản lượng lúa, thu nhập của nông dân, và một chuỗi ngành hàng, doanh nghiệp chế biến, dịch vụ thương mại, những con người ở phía sau chuỗi ngành hàng đó…
Trên nguyên tắc cân nhắc và cẩn trọng giữa phát triển và giữ gìn, Bộ NN&PTNT cũng sẽ kiên trì cùng với các địa phương để phân tích những tình huống khi nào chuyển đổi, khi nào không chuyển đổi. Các địa phương cần phải vào cuộc tích cực, chấp hành nghiêm ngặt các quy định, có thể linh hoạt chuyển trở lại đất lúa khi có thách thức về an ninh lương thực. Để linh hoạt, Bộ NN&PTNT đã đưa ra những tiêu chí, quy định về cách thức khai thác, độ cao khai thác để khi cần có thể trở lại thành đất lúa.
Đồng thời, tạo điều kiện phân cấp, ủy quyền cho các địa phương để vừa quản lý chặt được đất trồng lúa, vừa tạo điều kiện cho kinh tế địa phương phát triển.
Trên cơ sở đó, cần có những giải pháp nâng cao thu nhập cho người nông dân trực tiếp và những người lao động ở khu vực nông nghiệp, tính toán hài hòa cả người lao động trong lĩnh vực nông nghiệp và những người lao động trong lĩnh vực phi nông nghiệp. Đồng thời, cần đảm bảo trong thời gian nông dân giữ đất nông nghiệp không canh tác, thì phải có giải pháp để quỹ đất đó tạo ra của cải, thu nhập tốt hơn.
Kết thúc Phiên chất vấn và trả lời chất vấn, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ yêu cầu đôn đốc lập, phê duyệt trong năm 2023 các quy hoạch tỉnh, kế hoạch sử dụng đất cấp tỉnh; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất hằng năm cấp huyện; các quy hoạch ngành quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch đô thị, quy hoạch nông thôn, quy hoạch có tính chất kỹ thuật, chuyên ngành liên quan có sử dụng đất, đảm bảo tuân thủ chỉ tiêu sử dụng đất, đồng bộ, thống nhất với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất quốc gia.
Đồng thời, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh và yêu cầu Bộ NN&PTNT cùng các địa phương kiểm soát chặt chẽ việc chuyển đổi đất trồng lúa, nhất là đất chuyên trồng lúa nước sang đất phi nông nghiệp, đặc biệt là đất khu công nghiệp. Đề nghị xử lý nghiêm các trường hợp lấn chiếm đất đai, chuyển mục đích sử dụng đất và xây dựng nhà trái phép. Nhất là lưu ý việc hài hòa lợi ích giữa các bên trong quá trình chuyển đổi đất đai theo quy hoạch, ưu tiên bảo đảm cuộc sống cho người bị thu hồi đất./.
