Chuyển đổi khu công nghiệp: Mệnh lệnh sống còn trong cuộc đua thu hút FDI xanh

Khu công nghiệp Việt Nam: Đứng trước ngã rẽ chiến lược

Tại Diễn đàn Phát triển Khu Công nghiệp Việt Nam 2025 diễn ra sáng 29/5, các chuyên gia đều nhấn mạnh việc chuyển đổi mô hình khu công nghiệp không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu sống còn trong bối cảnh toàn cầu đang tái cấu trúc mạnh mẽ về chuỗi cung ứng, sản xuất và năng lượng.

TS. Nguyễn Văn Khôi, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (VNREA) nhận định, Việt Nam đang nổi lên là điểm đến chiến lược của dòng vốn đầu tư quốc tế, nhờ ổn định kinh tế vĩ mô, vị trí địa lý thuận lợi và môi trường đầu tư cải thiện. Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là những thách thức mới: Yêu cầu cao hơn về phát triển bền vững, tiêu chuẩn ESG, chuyển đổi số, giảm phát thải và chất lượng lao động. Những điều này đòi hỏi Việt Nam phải tái cấu trúc toàn diện hệ thống khu công nghiệp.

"Những thay đổi trên thế giới đang tạo ra áp lực và cũng là động lực để tái cấu trúc toàn bộ hệ thống khu công nghiệp - vốn được coi là nền tảng tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam trong suốt hơn hai thập kỷ qua. Đây là xu hướng tất yếu để không bị "tụt hậu" trong cuộc đua toàn cầu", TS. Nguyễn Văn Khôi nhìn nhận.

Ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, Thông tin và Hỗ trợ đầu tư phía Bắc cũng đồng tình, các khu công nghiệp truyền thống đang bộc lộ rõ nhiều điểm yếu, trong khi yêu cầu về chất lượng khu công nghiệp ngày càng cao cao, buộc khu công nghiệp Việt Nam cần phải có một cuộc chuyển đổi mạnh mẽ.

"Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng xây dựng quốc gia hiện đại, phồn vinh, bền vững. Trong tiến trình đó, các khu công nghiệp tiếp tục đóng vai trò then chốt trong thu hút đầu tư và tạo động lực tăng trưởng vùng. Tuy nhiên, phần lớn khu công nghiệp vẫn đang vận hành theo mô hình truyền thống, phân tán hạ tầng xử lý, thiếu tích hợp dịch vụ hậu cần - đổi mới - đào tạo, chưa phát huy hiệu quả sử dụng đất hay năng lượng. Ngoài ra, một tỷ lệ đáng kể các khu công nghiệp chưa có hệ thống giám sát môi trường tự động, gây khó khăn cho việc quản lý phát thải. Đặc biệt, chỉ khoảng 15% doanh nghiệp trong các khu công nghiệp có khả năng tiếp nhận công nghệ cao hoặc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu", ông Bình chia sẻ.

Trong bối cảnh này, sự dịch chuyển của dòng vốn FDI sang các ngành công nghệ cao, thân thiện môi trường, trung hòa carbon là rất rõ nét. Ông Bình cho biết, 5 tháng đầu năm 2025, Việt Nam thu hút gần 12,8 tỷ USD FDI, tăng 10,3% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, nhà đầu tư không chỉ quan tâm chi phí sản xuất mà còn yêu cầu khắt khe về hạ tầng thông minh, cam kết phát thải thấp và lực lượng lao động kỹ thuật số.

"Chính vì vậy, chỉ khi chúng ta tạo dựng được những khu công nghiệp thông minh, tích hợp, vận hành bằng công nghệ, đảm bảo ESG và phát triển bền vững, thì mới có thể cạnh tranh trong cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao", ông nhấn mạnh.

5 giải pháp chiến lược để "lột xác" khu công nghiệp

Trước những áp lực mang tính thời đại và yêu cầu khắt khe từ dòng vốn đầu tư mới, việc chuyển đổi mô hình khu công nghiệp tại Việt Nam không thể chỉ dừng lại ở nhận thức, mà cần được cụ thể hóa bằng hành động và giải pháp chiến lược.

Các chuyên gia tại Diễn đàn Phát triển Khu Công nghiệp Việt Nam 2025 đã chỉ rõ, để khu công nghiệp thực sự trở thành động lực tăng trưởng bền vững và trụ cột thu hút FDI chất lượng cao, cần một cuộc "lột xác" toàn diện - từ quy hoạch, hạ tầng đến cơ chế, công nghệ và nguồn nhân lực.

Theo đó, ông Phạm Thanh Bình đã đề xuất 5 nhóm giải pháp cần được đồng hành triển khai.

Thứ nhất, đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng. Khu công nghiệp không thể tồn tại như một thực thể độc lập, đơn lẻ mà cần được quy hoạch tích hợp với đô thị, cảng biển, cao tốc, và các trung tâm đổi mới sáng tạo, giáo dục, logistics. Điều này đòi hỏi tư duy phát triển liên ngành và sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương trong vùng.

Thứ hai, hoàn thiện cơ chế hỗ trợ khu công nghiệp sinh thái. Ông Bình cho rằng, cần xây dựng bộ tiêu chí rõ ràng cho việc cấp phép và vận hành các khu công nghiệp sinh thái, đồng thời có chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng cho những các khu công nghiệp áp dụng mô hình tuần hoàn nước, tái chế chất thải và sử dụng năng lượng sạch. Mô hình "khu công nghiệp tuần hoàn" cần được khuyến khích và nhân rộng.

Thứ ba, phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh. Cụ thể, cần triển khai trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data để giám sát và tối ưu vận hành hạ tầng, môi trường, năng lượng và an ninh. Đây là bước đệm quan trọng để xây dựng các KCN đạt chuẩn "Smart IP".

Thứ tư, gắn kết đào tạo - công nghệ - công nghiệp. Hình thành các cụm liên kết giữa khu công nghiệp - trường nghề -trung tâm đổi mới sáng tạo nhằm đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng số, kỹ năng xanh, năng lực ứng dụng AI và tự động hóa.

Thứ năm, xúc tiến đầu tư trên nền tảng số. "Thiết lập hệ thống công khai dữ liệu quy hoạch, quỹ đất, logistics và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp để giảm chi phí tiếp cận thông tin, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong thu hút nhà đầu tư", ông Bình đề xuất.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thi Dung, Phó Chủ tịch Liên chi Hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam (Hiệp hội Bất động sản Việt Nam) cho rằng, cần thúc đẩy mạnh mẽ mô hình khu công nghiệp xanh, sinh thái để hướng đến phát triển bền vững.

Theo bà, việc phát triển khu công nghiệp xanh không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo lợi thế cạnh tranh lớn cho doanh nghiệp. Bằng việc áp dụng công nghệ xanh, sử dụng năng lượng tái tạo và giải pháp tiết kiệm chi phí vận hành, các khu công nghiệp xanh có khả năng nâng cao hiệu quả sản xuất, đồng thời tạo ra môi trường đầu tư hấp dẫn, phù hợp với xu hướng toàn cầu.

Bà Dung cũng nhấn mạnh rằng, giai đoạn 2025 - 2030 là thời điểm "vàng" để các doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng khu công nghiệp, khi nhu cầu đất công nghiệp dự báo tiếp tục tăng mạnh và nguồn cung mới đang được bổ sung đáng kể.

Tuy nhiên, bà cũng thẳng thắn chỉ ra rằng, vẫn còn tồn tại nhiều "điểm nghẽn" trong quá trình phát triển khu công nghiệp, đặc biệt là vấn đề giải phóng mặt bằng, hạ tầng giao thông kết nối. Nhiều dự án hạ tầng dù đã hoàn thành vẫn không thể đưa vào sử dụng do thiếu đồng bộ kết nối, gây lãng phí nguồn lực.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng trưởng chiến lược với tham vọng trở thành quốc gia thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước phát triển vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu đó, chuyển đổi mô hình khu công nghiệp từ truyền thống sang thông minh, sinh thái, bền vững là con đường bắt buộc.

Không còn là "nơi đặt nhà máy", khu công nghiệp tương lai phải là những hệ sinh thái tích hợp, có công nghệ, có đổi mới sáng tạo, có nhân lực chất lượng cao, và có cam kết mạnh mẽ với môi trường. Đó sẽ là bệ phóng để Việt Nam vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu - không chỉ giữ vững vị trí trong cuộc chơi, mà còn tạo dấu ấn riêng trên bản đồ đầu tư quốc tế./.