Chiều 30/11, Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng và Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Nam có buổi làm việc nhằm đánh giá kết quả sau 2 năm thực hiện liên kết, hợp tác, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội giữa 2 địa phương.
Để gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ triển khai nhiều dự án lớn, trong đó có Làng Đại học Đà Nẵng và dự án nạo vét, khơi thông sông Cổ Cò còn tồn tại ba đập ngăn mặn chưa được phá dỡ do chưa giải quyết được quá trình xâm nhập mặn nhà máy nước Cầu Đỏ (Đà Nẵng) và 227ha đất sản xuất nông nghiệp tại Quảng Nam.
Tại cuộc họp, hai địa phương cùng thống nhất kiến nghị Thủ tướng Chính phủ, các bộ ngành Trung ương bổ sung nguồn vốn trung hạn triển khai Dự án Làng Đại học Đà Nẵng; tiếp tục phối hợp thực hiện Dự án nạo vét khơi thông sông Cổ Cò để phát triển du lịch, văn hóa xã hội và đô thị; và phối hợp giải quyết vấn đề nhiễm mặn nước sông Cầu Đỏ ở TP. Đà Nẵng khi tháo dỡ đập Hà My trên sông Cổ Cò ở Quảng Nam; đề xuất TP. Đà Nẵng cần sớm có kế hoạch xây dựng đập ngăn mặn kiên cố trên sông Cầu Đỏ nhằm sử dụng hiệu quả nguồn nước sông Vu Gia..
Được biết, công trình ngăn mặn vĩnh cữu tại Đà Nẵng đã nhiều lần được Công ty CP cấp nước Đà Nẵng (Dawaco) kiến nghị với lãnh đạo TP. Đà Nẵng là giải pháp căn cơ nhằm giải quyết tình trạng xâm nhập mặn xảy ra thường xuyên, đảm bảo nguồn nước thô phục vụ các nhà máy cấp nước trên địa bàn thành phố; đáp ứng nhu cầu dùng nước của người dân theo quy hoạch cấp nước TP. Đà Nẵng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045 đã được phê duyệt.
Tại buổi làm việc mới đây tại các tỉnh miền Trung của Thủ tướng Chính phủ về việc kiểm tra công tác ứng phó, khắc phục hậu quả bão lũ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng đã lưu ý đến công tác đảm bảo an ninh nguồn nước ngay trong mùa khô hạn đối với các đô thị, vùng dân cư lớn ở hạ lưu các sông miền Trung. Đơn cử tình trạng nhiễm mặn đáng báo động tại khu vực Nhà máy nước Cầu Đỏ gây thiếu hụt trầm trọng nguồn nước ngọt sinh hoạt, sản xuất cho người dân TP. Đà Nẵng thời gian qua, do vậy phải thấy vấn đề đó để tính đập ngăn mặn cần thiết như thế nào trong quy hoạch chung TP. Đà Nẵng.
Qua số liệu báo cáo từ Dawaco, trong Quy hoạch cấp nước TP. Đà Nẵng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045, tổng nhu cầu cấp nước đô thị và nông thôn của TP. Đà Nẵng đến năm 2020 là 462.000m3/ngày; đến năm 2030 là 832.000m3/ngày. Tuy nhiên, hệ thống cấp nước TP. Đà Nẵng hiện do Công ty CP Cấp nước Đà Nẵng (Dawaco) quản lý có tổng công suất thiết kế 280.000m³/ngày, tỷ lệ cấp nước sạch là 95,26% dân số toàn thành phố, tiêu chuẩn cấp nước bình quân 136lít/người/ngày. Khoảng 97,83% dân số nội thành được cấp nước sạch và 76,81% dân số khu vực ngoại thành được cấp nước sạch (chưa tính người dân sử dụng nước theo chương trình nước sạch nông thôn).
Thực tế, vào những ngày cao điểm, các nhà máy nước của Dawaco phải hoạt động vượt tải và có thời điểm tổng công suất cấp nước đạt mức 320.000 m³/ngày.
Nhà máy nước Cầu Đỏ và Nhà máy nước Sân Bay khai thác nguồn nước thô sông Cẩm Lệ (tại Cầu Đỏ) với tổng công suất thiết kế đến năm 2021 là 320.000m³/ngày, đây là nguồn cung cấp nước thô chính cho thành phố. Hiện nay, việc khai thác nước thô tại Cầu Đỏ bị ảnh hưởng nghiêm trọng do tác động của biến đổi khí hậu và ảnh hưởng bởi hoạt động của các nhà máy thủy điện ở thượng lưu dẫn đến lưu lượng nguồn nước này bị sụt giảm và thường xuyên bị nhiễm mặn, đặc biệt là vào mùa khô.
Theo báo cáo, hiện nay tình trạng nhiễm mặn trên sông Cầu Đỏ diễn ra thường xuyên với tần suất và mức độ ngày càng tăng. Theo thống kê từ năm 2010 đến nay, trung bình số ngày nước sông Cầu Đỏ nhiễm mặn là 81 ngày, đặc biệt năm 2019, số ngày nhiễm mặn là 212 ngày chiếm gần 60% tổng số ngày trong năm và tổng chi phí vận hành gần 12 tỷ đồng. Năm 2020 có 110 ngày nhiễm mặn và tổng chi phí vận hành gần 7 tỷ đồng.
Như vậy, để đảm bảo công suất cấp nước 560.000m3/ngày (tương ứng 616.000m3 nước thô/ngày) theo Quy hoạch cấp nước TP. Đà Nẵng đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2050 cần có giải pháp công trình phù hợp để đảm bảo nguồn cấp nước thô an toàn và bền vững cho thành phố.
Dawaco đã cùng đơn vị tư vấn nghiên cứu nhiều giải pháp và trình UBND TP. Đà Nẵng các phương án công trình đáp ứng yêu cầu này. UBND TP. Đà Nẵng đã giao các sở ngành liên quan xem xét, góp ý nhiều lần. Gần đây nhất ngày 23/7/2019, Sở Xây dựng TP. Đà nẵng đã có văn bản số 5610/SXD-HTKT về việc liên quan đến giải pháp ngăn mặn, giữ ngọt trên sông Cầu Đỏ.
Để phù hợp với tình hình thực tế và thực hiện theo yêu cầu tại văn bản số 5610/SXD-HTKT ngày 23/7/2019 nêu trên, sau khi nghiên cứu xem xét, Dawaco cùng với đơn vị tư vấn đề xuất phương án đảm bảo nguồn cấp nước thô các nhà máy nước đến năm 2020 là 352.000m3/ngày (tương đương 4,07m3/s) và đến năm 2030: 560.000 x 1,1 = 616.000m3/ngày (tương đương 7,13m3/s).
Giải pháp ngăn mặn trên sông Cẩm Lệ
Đó là giải pháp Xây dựng công trình ngăn mặn trên sông Cẩm Lệ kết hợp mở rộng cầu Hòa Xuân (cách hạ lưu cửa thu nước Nhà máy nước Cầu Đỏ 4,5km). Đại diện Dawaco cho biết, phương án này sẽ xây dựng công trình ngăn mặn trên sông Cẩm Lệ kết hợp mở rộng cầu Hòa Xuân.
Tiến sĩ Đỗ Ngọc Ánh - Phó Viện trưởng Viện Thủy điện và Năng lượng tái tạo (Viện Khoa học Thủy lợi - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết: “Đối với phương án kết hợp như trên, vẫn đảm bảo phù hợp theo quy hoạch, kết hợp tốt giao thông. Về thủy lực nằm ở đoạn sông thẳng, mở rộng dần, chế độ thủy lực ổn định, dòng chảy thuận lợi. về địa hình, bề rộng lòng sông khoảng 300m, lòng sông chỗ sâu nhất -7,0m sẽ ngăn triệt để được mặn xâm nhập, khu vực được bảo vệ lớn do gần cửa biển hơn, đập ngăn mặn vẫn tạo dòng chảy thuận lợi, không ảnh hưởng giao thông thủy do đoạn sông Cẩm Lệ tại Cầu Đỏ có lưu lượng tàu, thuyền qua lại thấp”.
Theo phương án này, sẽ không phải đầu tư tuyến ống chuyển dẫn nước thô từ công trình ngăn mặn về Nhà máy nước Cầu Đỏ. Các hạng mục đầu tư chính bao gồm: Xây dựng công trình ngăn mặn kết hợp cầu giao thông rộng 12,75 m với 7 nhịp, mối nhịp dài 42m (tổng chiều dài:7 x 42m = 294 m), tải trọng HL 93; Làm âu thuyền bên bờ phải để đảm bảo giao thông đường thủy. Tại vị trí này, lòng sông rộng khoảng 200m, cao độ đáy sông sâu nhất khoảng -7,0m; chiều cao cửa van điều tiết mức nước là 8,0 m.Chi phí đầu tư xây dựng dự kiến khoảng 410 tỷ đồng. Việc kết hợp giữa cầu dân sinh và đập ngăn mặn vừa giải tỏa nút thắt giao thông tại cầu Hòa Xuân vốn thường xuyên bị ùn tắc vừa đảm bảo nguồn cấp nước thô ổn định cho Đà Nẵng, đồng thời tiết kiệm chi phí đầu tư xây dựng chung cho ngân sách. Trên cơ sở tính tổng chi phí đầu tư và chi phí vận hành bảo dưỡng theo vòng đời dự án 20 năm thì chi phí tăng thêm cho 1m3 nước khoảng 213 đồng/m3. Việc vận hành bảo dưỡng thuận lợi, chi phí ước tính hàng năm dưới 10 tỷ đồng, mang lại hiệu quả đầu tư cao.
Đảm bảo cảnh quan, môi trường
Ông Hồ Minh Nam – Phó Tổng giám đốc Dawaco, cho rằng: "Công trình ngăn mặn có chức năng điều tiết, chống xâm nhập mặn, nâng cao đầu nước tự chảy khi tăng công suất nhà máy nước. Ngoài ra, còn giúp ổn định nguồn nước tưới cho sản xuất nông nghiệp của huyện Hòa Vang nhất là các xã dọc theo sông Cầu Đỏ - Cẩm Lệ về hướng thượng lưu sông. Các cánh cửa điều tiết của công trình ngăn mặn có thể mở hoàn toàn khi nguồn nước tại cửa thu Cầu Đỏ đảm bảo chất lượng và đủ mực nước khai thác.
Vào thời điểm mặn xâm nhập vào sông, sẽ vận hành khép dần các cửa van điều tiết đảm bảo độ mặn tại cửa thu nước luôn đạt yêu cầu hoặc đóng hẳn các cửa van điều tiết để ngăn mặn hoàn toàn. Dòng chảy dư thừa sẽ được xả xuống hạ du qua khoang tràn tự do. Trong mùa mưa, các cửa van điều tiết sẽ luôn ở chế độ mở trong suốt quá trình vận hành, đảm bảo dòng chảy thông suốt, không làm mực nước dâng cao lũ”.
Tại TP. Đà Nẵng cũng có ý kiến cho rằng việc ngăn mặn sẽ ảnh hưởng đến yếu tố trường, nguồn nước sẽ bị ảnh hưởng của việc xả thải của các khu công nghiệp. Tuy nhiên, theo nghị quyết Đại hội Đảng bộ TP. Đà Nẵng lần thứ 22, nhiệm kỳ 2020-2025, đã chỉ rõ: Đến năm 2025: 100% khu, cụm công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt chuẩn. Trên 90% nước thải sinh hoạt đô thị, 100% nước thải công nghiệp, chất thải rắn sinh hoạt được thu gom và xử lý tập trung đạt chuẩn. Như vậy việc quản lý các nguồn xả thải sẽ được cụ thể hóa, chắc chắn sẽ đảm bảo tốt vấn đề môi trường trong tương lai.
Qua tìm hiểu tại các địa phương lân cận, hình thức xây dựng công trình ngăn mặn là một trong những giải pháp mà các vùng ven biển đang áp dụng. Ở Việt Nam rất nhiều công trình ngăn mặn đã được xây dựng: Cống Sông Dinh (Ninh Thuận), cống Nhiêu Lộc – Thị Nghè (TP. Hồ Chí Minh), cống Bào Chấu (Cà Mau), Thạch Nham (Quảng Ngãi), Vân Phong (Bình Định), Thảo Long (sông Hương). Theo các chuyên gia Viện khoa học Thuỷ Lợi Việt Nam, đập và cầu Thảo Long (Thừa Thiên Huế) là công trình ngăn mặn giữ ngọt lớn nhất Đông Nam Á. Công trình có chiều rộng thông nước 472,5m, ngăn thoát nước gồm 15 khoang mỗi khoang rộng 31,5m. Hiện đang phát huy tác dụng trong việc khai thác nguồn nước đa mục tiêu cho tỉnh Thừa Thiên Huế. Công trình này đã vận hành được 12 năm.
Được biết, sông Cẩm Lệ thuộc hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, là một trong những con sông có trữ lượng khai thác lớn, lưu lượng ứng với tần suất cấp nước Qp=18,73 m3/s, đồng nghĩa tiềm năng khai thác sản xuất nước sạch với công suất gần 1,4 triệu m3/ngày. Đây là nguồn cấp nước chính của TP. Đà Nẵng.
Qua các báo cáo nghiên cứu liên quan gần đây đều khẳng định cần có giải pháp công trình phù hợp cũng như lồng ghép với quy hoạch phát triển cấp nước cho nhiều giai đoạn để nâng cao hiệu quả đầu tư, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên nước, nhằm đảm bảo nguồn nước sạch cho người dân thành phố hiện tại và trong tương lai.
Đặc biệt, trong bối cảnh ngày càng khan hiếm nguồn nước như hiện nay thì đây có lẽ là thời điểm cần tổ chức xem xét, đánh giá lại đề xuất này để có thể sớm triển khai đầu tư xây dựng vừa kết hợp đảm bảo an toàn nguồn nước thô cho nhà máy nước Cầu Đỏ, vừa tiết kiệm được chi phí đầu tư và tăng thêm quy mô, giảm ùn tắc giao thông cầu Hòa Xuân khi được mở rộng nâng cấp trong năm 2021.
Giải pháp ngăn mặn vẫn tối ưu
Tính từ năm 2010 đến 2018, Dawaco đã phải bơm nước thô từ trạm bơm phòng mặn An Trạch cấp bổ sung cho hai NMN Cầu Đỏ và Sân Bay bình quân khoảng 7,5 triệu m3/năm, trong đó năm 2013 lượng nước thô lấy từ An Trạch là nhiều nhất 23,4 triệu m3. Nguồn nước sông tại Cầu Đỏ bị nhiễm mặn đã làm gia tăng chi phí vận hành cấp nước và ảnh hưởng rất lớn đến việc đảm bảo cấp nước an toàn cho thành phố.
Việc xây đập ngăn mặn trên sông Cẩm Lệ đảm bảo chống xâm nhập mặn do ảnh hưởng của thủy triều và nước biển dâng, thủy điện ở thượng nguồn sông Vu Gia. Đồng thời nó sẽ giảm, bỏ chi phí vận hành trạm bơm nước thô nên sẽ giảm chi phí sản xuất nước do không phải chạy bơm, thời gian thi công nhanh. Thêm vào đó, việc thực hiện dự án nạo vét khơi thông sông Cổ Cò của tỉnh Quảng Nam đi qua TP. Đà Nẵng cũng góp phần gia tăng độ xâm nhập mặn về TP. Đà Nẵng, do đó sự hình thành công trình ngăn mặn trên sông Cẩm Lệ sẽ giải quyết triệt để tình trạng xâm nhập mặn cho sông Cẩm Lệ, tạo ra sự cân bằng hệ sinh thái nước ngọt ổn định cho các hoạt động sản xuất nông nghiệp dọc hai bên bờ sông và cấp nước sinh hoạt cho hơn 1 triệu dân TP. Đà Nẵng. Giải pháp đập ngăn mặn vĩnh cửu này có thể tốn kém ban đầu nhưng phát huy hiệu quả trong suốt thời gian dài.
