Đập dâng trên dòng sông hơn 2.000 năm tuổi ô nhiễm nhất Thủ đô đã hoàn thiện, thành hình đẹp mắt

Đập dâng Thanh Liệt tại khu vực hạ lưu sông Tô Lịch, phường Thanh Liệt, Hà Nội được khởi công từ tháng 2/2025. Đây là 1 trong 3 công trình trọng điểm của Hà Nội nhằm giải quyết bài toán suy thoái kéo dài nhiều thập kỷ của dòng sông Tô Lịch gắn bó mật thiết với lịch sử Thăng Long - Hà Nội. Khi đi vào hoạt động, công trình có nhiệm vụ giữ và điều tiết mực nước, đặc biệt trong mùa khô, là thời điểm lưu lượng nước trên sông thường suy giảm mạnh.

Theo ghi nhận, công trình đến nay đã hoàn thiện và đi vào vận hành. Đây được xem là hạng mục then chốt trong chiến lược kiểm soát mực nước, cải thiện dòng chảy và từng bước phục hồi hệ sinh thái của sông Tô Lịch.

Về nguyên lý vận hành, đập dâng có chức năng tương tự đập tràn hoặc cống điều tiết có cửa van. Phần ngăn nước của công trình sử dụng kết cấu túi cao su liên kết với móng đập, cho phép điều chỉnh mực nước linh hoạt thông qua việc bơm hoặc xả khí, nước vào túi. So với các dạng đập truyền thống, đập dâng cao su có nhiều ưu điểm như chi phí đầu tư thấp, thời gian thi công nhanh, khả năng thích ứng với lún không đều và hiệu quả xả lũ tốt.

Theo các đơn vị chuyên môn, đặc thù địa hình sông Tô Lịch có độ dốc đáng kể, với chênh lệch cao độ đáy sông từ khu vực đầu đường Hoàng Quốc Việt đến điểm cuối Thanh Liệt khoảng 2m. Trong điều kiện lưu lượng nước bổ cập thấp, việc duy trì dòng chảy liên tục và mực nước ổn định trên toàn tuyến gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, sự xuất hiện của hệ thống đập dâng được kỳ vọng sẽ giúp giữ nước cục bộ, hạn chế tình trạng lòng sông khô cạn, tạo điều kiện cho quá trình cải thiện môi trường nước.

Song song với hạng mục đập dâng, công trình bổ cập nước sau xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá vào sông Tô Lịch cũng đã hoàn thành và đưa vào vận hành. Đây được xem là yếu tố quan trọng nhằm tăng lưu lượng dòng chảy, góp phần cải thiện chất lượng nước và giảm mùi hôi, ô nhiễm - vấn đề từng khiến sông Tô Lịch bị ví như "dòng sông chết" giữa lòng Thủ đô.

Không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật, đập dâng Thanh Liệt còn được chú trọng về mặt kiến trúc và cảnh quan. Điểm nhấn nổi bật của công trình là đài quan sát hình bát giác sơn màu vàng, được xây dựng ngay giữa lòng đập. Công trình gồm 8 cột, mái tôn giả ngói, kết hợp các chi tiết trang trí mang sắc thái vừa cổ kính vừa hiện đại. Đài quan sát được đặt trên trụ bê tông lớn, phục vụ việc giám sát mực nước, dòng chảy, đồng thời tạo không gian để người dân dừng chân, quan sát cảnh quan ven sông.

Bên cạnh đó, tại khu vực đập dâng còn xuất hiện một công trình kiến trúc mang yếu tố tâm linh với hình thức bảo tháp màu vàng, được bố trí đối xứng với đài quan sát. Trên thân và đỉnh tháp là các họa tiết hoa sen và cá chép - những biểu tượng quen thuộc trong văn hóa Á Đông, gợi nhắc đến sự thanh khiết, bền bỉ và khát vọng vươn lên. Sự kết hợp giữa các yếu tố công năng, kiến trúc và biểu tượng văn hóa đã tạo nên một tổng thể cảnh quan khác biệt so với các công trình hạ tầng thuần túy.

Sông Tô Lịch từng là một nhánh của sông Cái (nay là sông Hồng), có dòng chảy thông suốt với Hồ Tây. Tuy nhiên, sự thay đổi dòng chảy của sông Hồng vào thời Nguyễn đã khiến sông Tô Lịch dần mất nguồn nước. Đến cuối thế kỷ XIX, quá trình đô thị hóa, đặc biệt là việc lấp một phần sông để hình thành khu vực 36 phố phường, đã khiến hai cửa sông bị chặn hoàn toàn, dòng chảy bị tắc nghẽn. Từ đó, sông Tô Lịch dần trở thành nơi tiếp nhận nước thải đô thị trong nhiều thập kỷ.

Việc đập dâng Thanh Liệt đi vào hoạt động được xem là bước khởi đầu quan trọng trong nỗ lực "hồi sinh" dòng sông lịch sử này. Dù còn cần thêm thời gian và nhiều giải pháp đồng bộ, công trình đang mở ra kỳ vọng về một diện mạo mới cho sông Tô Lịch khi không chỉ trong vai trò điều tiết thủy văn, mà còn là không gian sinh thái và cảnh quan đô thị của Hà Nội trong tương lai.