Tổng Bí thư Tô Lâm làm Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật
Đây không chỉ là một nhận định mang tính định hướng chiến lược, mà còn là một sự khẳng định sâu sắc về vai trò nền tảng của pháp luật trong mọi nỗ lực cải cách quốc gia.
Nền tảng chiến lược
Trong mọi mô hình phát triển hiện đại, thể chế luôn được coi là yếu tố quyết định. Mà trong cấu trúc thể chế, pháp luật đóng vai trò trung tâm – là công cụ chuyển hóa chủ trương, đường lối thành các quy tắc xử sự có hiệu lực bắt buộc, bảo đảm sự công bằng, minh bạch và kỷ cương. Tuy nhiên, ở Việt Nam, một thực tế kéo dài nhiều năm là không ít chủ trương lớn, đúng đắn của Đảng vẫn gặp khó khăn khi đi vào cuộc sống do vướng mắc ở khâu thể chế hóa và thực thi pháp luật.
Chính vì vậy, Nghị quyết 66 đã xác lập một cách nhìn mới: pháp luật không chỉ là khâu trung gian, mà là điểm nghẽn cần phải khai thông trước để các đột phá khác có thể phát huy hiệu quả. Trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng, vai trò kiến tạo của pháp luật càng trở nên cấp thiết. Một hệ thống pháp luật hiện đại, khả thi và thực thi nghiêm minh sẽ là bệ phóng cho năng suất quốc gia, năng lực quản trị và sự bền vững của nền kinh tế.
Những nội dung đổi mới có tính đột phá
Nghị quyết 66 đề ra nhiều định hướng cải cách sâu sắc, trong đó nổi bật là tư duy đổi mới toàn diện về cách xây dựng và thực thi pháp luật.
Trước hết là đổi mới tư duy lập pháp – chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo. Pháp luật không còn chỉ là công cụ điều chỉnh hành vi, mà phải trở thành động lực phát triển. Do đó, mỗi đạo luật cần được nhìn nhận như một cấu phần của chiến lược phát triển quốc gia, thay vì chỉ để giải quyết các vấn đề trước mắt hay mang tính đối phó.
Một hệ thống pháp luật hiện đại, khả thi, minh bạch sẽ là lợi thế phát triển đặc biệt quan trọng
Thứ hai, Nghị quyết nhấn mạnh việc xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật và tăng cường hậu kiểm. Đây là bước chuyển từ một nền pháp lý dựa trên mệnh lệnh hành chính sang một hệ thống quản trị dựa trên pháp quyền. Văn hóa tuân thủ không thể hình thành nếu luật pháp còn rối rắm, chồng chéo, thiếu minh bạch. Do đó, Nghị quyết yêu cầu phải thường xuyên đánh giá hiệu quả của pháp luật sau ban hành, lấy kết quả thực thi làm thước đo chất lượng luật pháp.
Thứ ba, Nghị quyết 66 đặc biệt đề cao việc đầu tư nguồn lực cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Lần đầu tiên, một nghị quyết Trung ương xác định rõ pháp luật là lĩnh vực cần đầu tư có trọng tâm, không thể làm theo lối cầm chừng. Nguồn lực ở đây bao gồm: nhân lực (đội ngũ làm pháp luật chuyên nghiệp, am hiểu cả chính sách và kỹ thuật lập pháp); tài lực (ngân sách cho đánh giá tác động, phản biện, hậu kiểm); công nghệ (ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong xây dựng và thực thi pháp luật); và thể chế tổ chức (kiện toàn các bộ phận pháp chế, thiết lập các trung tâm tư vấn…).
Thứ tư, một điểm mới nổi bật là việc thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật – gồm gần như toàn bộ thành viên Chính phủ và Chủ nhiệm các ủy ban của Quốc hội. Đây là một thiết chế điều phối liên ngành mạnh mẽ, có thể rút ngắn đáng kể độ trễ thể chế, nâng cao trách nhiệm và bảo đảm tính đồng bộ giữa lập pháp, hành pháp và giám sát. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, những quốc gia thành công trong cải cách thể chế như Hàn Quốc hay Pháp đều thiết lập các cơ quan trung tâm tương tự – nơi tư duy thể chế được đổi mới, chính sách được tích hợp và luật pháp được định hình từ tầm nhìn phát triển.
Cuối cùng, Nghị quyết 66 đặt ra mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái pháp luật lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Pháp luật phải trở nên dễ hiểu, dễ tiếp cận, dễ tuân thủ. Muốn vậy, ngôn ngữ luật cần đơn giản hơn, thủ tục pháp lý cần được số hóa mạnh mẽ và các dịch vụ hỗ trợ pháp lý cần phổ cập rộng rãi – đặc biệt với nhóm yếu thế.
Điều kiện để hiện thực hóa
Để hiện thực hóa các định hướng trong Nghị quyết 66, cần bắt đầu từ việc chuẩn hóa lại toàn bộ quy trình lập pháp: từ khâu xây dựng chính sách, soạn thảo, lấy ý kiến, thẩm tra, ban hành đến giám sát thi hành. Mỗi bước đều phải có quy chuẩn rõ ràng, cơ chế phối hợp cụ thể và trách nhiệm giải trình minh bạch.
Nghị quyết 66 không chỉ là một định hướng về kỹ thuật lập pháp, mà là một bản thiết kế chiến lược để tái cấu trúc nền tảng thể chế quốc gia – bệ phóng cho đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển, văn minh và giàu mạnh
Cùng với đó là việc nâng cao năng lực cho đội ngũ làm pháp luật – không chỉ trong cơ quan lập pháp, mà cả trong hệ thống hành pháp và tư pháp. Việt Nam cần có chiến lược dài hạn để chuyên nghiệp hóa "nghề làm luật", đồng thời mở rộng cơ chế thu hút giới trí thức, nhà khoa học và các tổ chức nghiên cứu tham gia phản biện chính sách ngay từ đầu.
Bên cạnh đó, đầu tư cho công nghệ và dữ liệu số phục vụ công tác pháp lý là yêu cầu tất yếu. Một nền pháp luật hiện đại không thể dựa vào quy trình thủ công. Hệ thống pháp điển điện tử, phần mềm hỗ trợ soạn thảo luật và công cụ theo dõi thi hành luật theo thời gian thực cần được xây dựng đồng bộ.
Cuối cùng, cần xây dựng cơ chế giám sát độc lập đối với hiệu quả của pháp luật sau ban hành. Quốc hội có thể thiết lập các nhóm giám sát chuyên đề, trong khi các tổ chức xã hội, báo chí, giới học thuật cần được khuyến khích tham gia vào quá trình hậu kiểm luật. Một nền pháp luật mạnh là nền pháp luật có khả năng tự soi sáng, tự điều chỉnh và tiến hóa theo thực tiễn.
Bệ phóng cho kỷ nguyên phát triển
Nghị quyết 66 không chỉ là một định hướng về kỹ thuật lập pháp, mà là một bản thiết kế chiến lược để tái cấu trúc nền tảng thể chế quốc gia – bệ phóng cho đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển, văn minh và giàu mạnh. Trong thế kỷ 21 – nơi cạnh tranh giữa các quốc gia không còn chỉ là về tài nguyên hay nhân công, mà là về thể chế và chất lượng quản trị – một hệ thống pháp luật hiện đại, khả thi, minh bạch sẽ là lợi thế phát triển đặc biệt quan trọng.
Khi pháp luật trở thành "đột phá của đột phá", đó cũng là lúc Nhà nước thực sự trở thành Nhà nước pháp quyền và xã hội phải luôn kỷ cương, sáng tạo và phát triển bền vững./.
