Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) định nghĩa du lịch nông nghiệp (agritourism) là một hình thức doanh nghiệp thương mại liên kết giữa sản xuất/chế biến nông sản với du lịch để thu hút du khách đến thăm trang trại, hoặc hoạt động kinh doanh nông nghiệp nhằm mục đích giải trí, giáo dục du khách đồng thời tạo thu nhập cho trang trại và doanh nghiệp chủ sở hữu. Hiểu đơn giản, du lịch nông nghiệp là sự kết hợp chặt chẽ giữa du lịch và nông nghiệp, nơi mà công việc lao động của người nông dân trở thành trải nghiệm mới mẻ với khách du lịch và những người tham quan.
Trong những năm gần đây, du lịch nông nghiệp đang thể hiện vai trò kinh tế đáng kể với mức tăng trưởng khá tích cực. Báo cáo công bố tháng 02/2023 của Tập đoàn Tư vấn và Nghiên cứu Phân tích Thị trường Quốc tế (IMARC) cho biết, năm 2022, quy mô thị trường du lịch nông nghiệp toàn cầu đạt 58,8 tỷ USD. Trong tương lai, nhà phân tích kỳ vọng thị trường sẽ đạt giá trị 114,3 tỷ USD vào năm 2028 và tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm đạt 11,71% trong giai đoạn 2022 - 2028.
Tận dụng lợi thế cảnh quan nông thôn và chiều hướng đi lên của dịch vụ du lịch nông nghiệp, nhiều quốc gia, thành phố trên toàn thế giới đã triển khai những chiến lược và sáng kiến độc đáo nhằm thúc đẩy phát triển du lịch nông nghiệp, quảng bá văn hóa và nông sản địa phương, từ đó phát triển bền vững kinh tế vùng nông thôn.
Scotland: Đưa du lịch nông nghiệp vào chiến lược tăng trưởng quốc gia
Scotland là quốc gia chiếm 1/3 diện tích phía bắc của đảo Anh và có ba mặt được bao quanh bởi Đại Tây Dương. Scotland được miêu tả là đất nước mà “ngay cả khi bạn sống tại những thành phố lớn nhất, cũng chỉ mất 50 phút để có thể ôm ấp một chú cừu và thưởng thức một chiếc bánh nướng nhỏ”. Theo thống kê năm 2017 từ Chính phủ Scotland, tổng diện tích đất nông nghiệp chiếm đến 74% tổng diện tích đất của cả nước. Có đến 67.000 người Scotland đang làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp và trung bình mỗi năm, nông dân Scotland tạo ra sản lượng trị giá khoảng 2,9 tỷ bảng Anh.
Nhờ sự phát triển của những cánh đồng tươi tốt và những nông trại màu mỡ, du lịch nông nghiệp của Scotland đã hình thành từ sớm và đang trên đà tăng trưởng tích cực từ hai thập kỷ gần đây. Báo cáo nghiên cứu “The Scottish Agritourism Growth Tracker 2022” (Tạm dịch: Công cụ theo dõi tăng trưởng du lịch nông nghiệp Scotland 2022) được thực hiện bởi Tổ chức Du lịch Quốc gia Visit Scotland cho thấy, không giống như những lĩnh vực khác của dịch vụ du lịch, du lịch nông nghiệp vẫn phát triển tốt ngay cả trong thời kỳ đại dịch Covid-19. Trong năm đầu diễn ra đại dịch, số tiền thu được từ hoạt động kinh doanh bán lẻ tại các trang trại đã tăng từ 62 triệu bảng Anh lên hơn 110 triệu bảng Anh. Kết quả từ công cụ theo dõi cũng cho thấy rằng giá trị kết hợp của du lịch nông nghiệp và bán lẻ tại trang trại vào năm 2030 có thể đạt 250 triệu bảng Anh và cung cấp gần 10.000 việc làm toàn thời gian, nếu đạt được các mục tiêu chiến lược.
Mục tiêu chiến lược ở đây chính là những mục tiêu được đề ra trong chiến lược "Scottish Agritourism 2030 - The Strategy for Sustainable Growth" (Tạm dịch: Du lịch nông nghiệp Scotland 2030 - Chiến lược tăng trưởng bền vững) được chính phủ nước này chính thức công bố vào tháng 11/2021. Mục tiêu chung của chiến lược này là tăng số lượng, chất lượng và sự đa dạng của trải nghiệm du lịch nông nghiệp ở Scotland và phát triển hơn nữa các dịch vụ đồ ăn, thức uống bản địa như một phần của trải nghiệm đó.
Đồng thời, chiến lược cũng được thiết kế nhằm phát triển bền vững nền kinh tế nông thôn, bảo vệ các trang trại gia đình cho các thế hệ tương lai, xây dựng nhận thức và lòng trung thành của người tiêu dùng đối với sản phẩm địa phương, đồng thời tôn vinh lịch sử và di sản của cộng đồng nông dân Scotland.
Trước đó, tháng 09/2020, Chính phủ Scotland cũng đã thành lập cơ quan ngành Du lịch Nông nghiệp, chuyên trách thực hiện các nhiệm vụ và chiến lược liên quan đến phát triển lĩnh vực này. Theo bà Caroline Millar, người đứng đầu cơ quan ngành Du lịch Nông nghiệp Scotland và thành viên của Hội đồng Liên minh Du lịch Scotland, con số tham vọng cụ thể của chiến lược tăng trưởng bền vững du lịch nông nghiệp là tăng số trang trại có cung cấp dịch vụ du lịch nông nghiệp đã được xác minh ở Scotland lên gấp đôi, từ 500 lên 1.000 doanh nghiệp vào năm 2030.
Để đạt được các mục tiêu tham vọng, Chính phủ Scotland cũng đã không ngần ngại đầu tư các khoản tiền lớn vào ngành du lịch nông nghiệp. Cụ thể, cuối năm 2022, chính quyền Scotland thông báo đầu tư 442.000 bảng Anh vào một chương trình nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của ngành du lịch nông nghiệp. Chương trình dự kiến sẽ thông qua tuyển chọn và hỗ trợ 4 trang trại lớn trên toàn quốc, kèm theo 8 doanh nghiệp nông thôn phát triển xung quanh mỗi trang trại. Cùng với đó, 400 doanh nghiệp tư nhân ở khu vực nông thôn khác cũng sẽ tham gia chương trình thông qua các cuộc hội thảo chia sẻ kiến thức, kỹ năng và định hướng phát triển du lịch nông nghiệp. Ngoài ra, Chính phủ cũng sẽ tài trợ 35.000 bảng Anh để tổ chức Du lịch Nông nghiệp Scotland (Scottish Agritourism) đóng vai trò lãnh đạo trong chiến lược phát triển bền vững ngành du lịch nông nghiệp và 10.000 bảng Anh hỗ trợ cho các sự kiện kết nối trong khuôn khổ của Mạng lưới Nông thôn Scotland (Scottish Rural Network).
Bên cạnh chiến lược tăng trưởng quốc gia ngành du lịch nông nghiệp, đầu năm 2022, để kích cầu kinh tế và phục hồi hậu Covid-19, Chính phủ Scotland cũng đã công bố sáng kiến “Go Rural” (Tạm dịch: Về nông thôn) nhằm thúc đẩy cư dân của 20 thị trấn và thành phố của nước này ghé thăm một trang trại hoặc cánh đồng gần đó.
Chiến dịch “Go Rural” khuyến khích cư dân thành thị ghé thăm vùng nông thôn, mua thức ăn và đồ uống trực tiếp từ nông dân, thăm quan trang trại trong ngày hoặc nghỉ qua đêm.
Ngoài ra, các khoản đầu tư từ chiến dịch cũng sẽ được dùng để tổ chức hoạt động truyền thông tại các thị trấn và thành phố về trang trại “Go Rural” gần nhất, quảng bá các đoạn video và podcast ghi lại câu chuyện của những người nông dân trên khắp Scotland. Những sự kiện được tổ chức tại trang trại trong kỳ nghỉ lễ Phục Sinh và những chuyến tham quan mùa xuân cũng được khuyến khích thực hiện. Hashtag #GoRural cũng được dùng để mọi người chia sẻ nội dung và quảng bá cho nông trại của Scotland.
Mới đây, tháng 05/2023, nhằm kỷ niệm tháng Du lịch Nông nghiệp Scotland đầu tiên, một bản đồ “Go Rural” mới cũng đã được ra mắt công chúng. Bản đồ “Go Rural” sẽ giúp cả người dân địa phương và du khách dễ dàng tìm thấy các trang trại đang hoạt động để trải nghiệm dịch vụ du lịch nông nghiệp. So với bản đồ năm ngoái giới thiệu 135 trang trại, bản đồ “Go Rural” năm nay giới thiệu 217 trang trại và hơn 10.000 bản sao của tấm bản đồ này cũng đang được phân phối đến khắp Scotland.
Philippines: Thúc đẩy du lịch nông nghiệp thông qua các chiến dịch quảng bá và hợp tác
Loại hình du lịch nông trại (farm tourism) đã xuất hiện tại Philippines từ những năm 1990, tuy nhiên chưa được xác định như một lĩnh vực kinh doanh chính thức. Năm 1991, Bộ Du lịch Philippines (DOT) và Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) đã cùng nhau xây dựng Kế hoạch Tổng thể Du lịch Philippines (TMP) nhằm phát triển du lịch trên cơ sở bền vững về môi trường.
Cho đến năm 2016, Đạo luật Cộng hòa số 10816 chính thức được phê duyệt. Đây còn được gọi là “Đạo luật Phát triển Du lịch Nông trại 2016”, theo đó ban hành Kế hoạch Hành động Chiến lược Du lịch Nông trại, thành lập Ban Phát triển Du lịch Nông trại, giao trách nhiệm cho Bộ Du lịch, Bộ Nông nghiệp (DA), Bộ Thương mại và Công nghiệp (DTI) xúc tiến đầu tư, tài trợ và ưu đãi cho các doanh nghiệp du lịch nông trại,... cùng nhiều quy định khác. Đạo luật đã tạo nên nền tảng pháp lý để ngành du lịch nông nghiệp của Philippines tăng trưởng mạnh mẽ.
Cho đến nay, Bộ Du lịch Philippines đã thực hiện nhiều sáng kiến và chiến dịch hành động nhằm thúc đẩy quảng bá dịch vụ du lịch nông nghiệp tại nước này. Năm 2017, tiếp nối thành công của chiến dịch “It’s more fun in the Philippines” (Tạm dịch: Ở Philippines vui hơn, chiến dịch được thực hiện vào năm 2012 trên mạng xã hội nhằm quảng bá dịch vụ du lịch tại nước này, đã thu hút lượng khách du lịch tăng 18% chỉ sau 3 tháng), Bộ Du lịch khởi động chương trình “It’s more fun in the Philippines farms”. Trong khuôn khổ chương trình, một loạt hoạt động xúc tiến được tổ chức khắp đất nước như họp tư vấn các bên liên quan về du lịch nông trại, triển lãm các điểm du lịch nông trại, nông sản và các mặt hàng địa phương,...
Năm 2020, Bộ Du lịch cũng tiến hành một loạt hội thảo trực tuyến nhằm thúc đẩy các hoạt động trang trại bền vững và du lịch trang trại. Trong cùng năm đó, cơ quan này đã ký Biên bản ghi nhớ (MoU) vào tháng 6 với Đại diện lâm thời của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) tại Philippines cho một chương trình thí điểm ba năm nhằm thúc đẩy các địa điểm du lịch nông trại bền vững hơn và giúp ngành du lịch phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch Covid-19.
Gần đây nhất, giữa năm 2022, Bộ Du lịch đã khởi động chiến dịch “Future Farms” (Tạm dịch: Nông trại tương lai) - một chiến dịch tiếp thị trên nền tảng kỹ thuật số nhằm quảng bá ngành du lịch nông nghiệp đầy triển vọng. Sáng kiến “Nông trại tương lai” là nỗ lực của cơ quan chính phủ nhằm tái phát triển các sản phẩm du lịch, tìm kiếm các điểm đến và hoạt động mới cho du khách trong trạng thái bình thường mới sau Covid-19.
Chiến dịch “Nông trại tương lai” tung ra một loạt video trên các nền tảng mạng xã hội, chủ yếu là Youtube về những trang trại không thể bỏ qua trong chuyến du lịch đến đảo quốc Philippines, sở hữu những đặc điểm độc đáo của một “nông trại tương lai” - mô hình sáng tạo, phong cảnh đẹp, sản vật độc đáo, thiết bị hiện đại. 9 trang trại được giới thiệu nằm rải rác trên toàn quốc, một số tiêu biểu có thể kể đến như: Trang trại và Khu nghỉ dưỡng Diaspora ở thành phố Bacolor, tỉnh Pampanga; Học viện Du lịch Nông nghiệp Amancio Nicolas ở thành phố Cordon, tỉnh Isabela; Trang trại Yamang Bukid ở thành phố Puerto Princesa, tỉnh Palawan… Các video quảng bá những địa điểm này được đăng tải trên kênh Youtube “Tourism Philippines”.
Tương tự Scotland hay Philippines, Việt Nam cũng có tiềm năng phát triển kinh tế du lịch nông nghiệp với diện tích đất nông nghiệp lớn, chiếm đến 74,89% diện tích đất tự nhiên. Nguồn tài nguyên và nông sản phong phú, kết hợp cùng văn hóa nông nghiệp độc đáo, phong tục tập quán đậm đà bản sắc, cộng đồng dân cư cởi mở, hiếu khách là những điều kiện thuận lợi để du lịch nông nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ và bền vững trong xu hướng mới.
Trên thực tế, một số tỉnh, thành của nước ta cũng đã chú trọng thúc đẩy phát triển du lịch nông nghiệp như Đà Lạt, Sơn La, Hòa Bình, Lào Cai, khu vực Tây Nam Bộ như Cần Thơ, Vĩnh Long, An Giang, Tiền Giang,...Tuy nhiên, du lịch nông nghiệp Việt Nam vẫn vướng phải một số rào cản như hạn chế về cơ sở vật chất, hạ tầng kết nối; chưa có tiêu chí xác minh và đánh giá cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch nông nghiệp; chưa phát triển đồng bộ, chủ yếu manh mún, tự phát; thiếu quy hoạch và cơ chế, chính sách để phát triển toàn diện.
Có thể thấy, để khai thác tiềm năng và thúc đẩy ngành du lịch nông nghiệp phát triển, Scotland hay Philippines đều có những công thức chung: Một là, xây dựng cơ sở pháp lý về xác minh, quản lý, giám sát, xúc tiến đầu tư và ưu đãi cho doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ du lịch nông trại, từ đó hướng dẫn và chuyển đổi nông trại thông thường thành nông trại cung cấp dịch vụ giải trí, giáo dục chuyên nghiệp; hai là, tung ra các chiến dịch quảng bá, hợp tác đa phương nhằm kích cầu, khuyến khích công chúng trải nghiệm loại hình du lịch mới và xây dựng thương hiệu du lịch nông nghiệp của một thành phố, một đất nước dựa trên những điều kiện sẵn có.
Trên cơ sở đó, các chủ nông trại nhận được sự hỗ trợ về pháp lý, nguồn vốn và truyền thông để đa dạng hóa dịch vụ, tiếp thị nông sản và có thể phát triển theo hướng kinh doanh mới, bền vững hơn, tối ưu lợi nhuận hơn. Trong tương lai, du lịch nông nghiệp còn nhiều dư địa để tăng trưởng mạnh mẽ và có thể trở thành ngành dịch vụ siêu lợi nhuận nhờ vào những lợi ích kinh tế của nó./.
