Băn khoăn bỏ hay giữ
Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ TN&MT từng phân tích, đối với các dự án BT, thông thường, chính quyền địa phương phải đứng ở vị trí người ra đề bài cho doanh nghiệp tham gia đấu thầu để lựa chọn đối tác phù hợp, nhưng ở Hà Nội, vai trò ra đề bài chưa được thực hiện đầy đủ.
“Khi dự án BT do doanh nghiệp tự lập dự án, dự toán trình thành phố phê duyệt, sau đó lại tự lựa chọn nhà thầu thi công nên việc đội vốn là điều đương nhiên. Nói cách khác, khi chính sách đang bị dẫn dắt bởi lợi ích tư nhân thì doanh nghiệp chỉ đề cao lợi ích kinh tế, họ sẽ không quan tâm đến lợi ích cộng đồng khác…”, giáo sư Võ nói.
Để xảy ra vi phạm ở hàng loạt dự án BT vừa qua, ông Võ cho rằng, Hà Nội chưa thực hiện nghiêm túc công tác giám sát hợp đồng BT trên địa bàn. Đơn vị được giao nhiệm vụ quản lý, giám sát là Sở Kế hoạch & Đầu tư chưa xây dựng được cơ chế kiểm tra rõ ràng, đặc biệt là cơ chế kiểm tra đối với các dự án thuộc chuyên ngành khác như TN&MT, GTVT,… khi thanh tra và kiểm toán vào thì đụng đâu, sai phạm đấy.
Một “lỗ hổng” nữa được coi là nguyên nhân dẫn đến thất thoát đất đối ứng được ông Võ nêu ra, đó là công thức xác định giá đất thời điểm giao đất.
“Xung quanh việc định giá đất còn có rất nhiều vấn đề phải bàn đến, vì ứng với mỗi loại đất lại được định giá trị khác nhau. Nếu chủ đầu tư xây dựng một con đường, rồi lấy quỹ đất đối ứng hai bên đường thì giá đất phải được xét duyệt sau khi hình thành con đường mới đảm bảo được tối đa giá trị, nhưng nguyên tắc này rất ít khi được thực hiện…”, ông Võ phân tích.
Để xây dựng tuyến đường BT Nguyễn Xiển - Hà Đông dài 3,5km, Hà Nội phải đổi cho Bitexco gần 90ha "đất vàng" ở đường vành đai 3.
Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, công bố vào cuối tháng 9/2018 cũng nhận định rằng, việc xác định giá trị tài sản công trong dự án BT theo cơ chế Hội đồng Thẩm định giá thẩm định, UBND cấp tỉnh phê duyệt mà không thông qua đấu giá là “chưa thể hiện được sự công khai, minh bạch khi thanh toán cho nhà đầu tư”.
Nhưng ở một bình diện khác cũng phải thừa nhận rằng cơ chế đổi đất lấy hạ tầng cũng đã giúp nhiều địa phương cải thiện hệ thống cở sở hạ tầng trong bối cảnh ngân sách khó khăn. Nên câu trả lời cho câu hỏi có hay không việc tiếp tục thực hiện dự án BT là một trong những câu hỏi khiến Ban soạn thảo Luật PPP đau đầu.
Theo ông Nguyễn Đăng Trương, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tại một cuộc họp về việc xây dựng Luật PPP mới đây đã cho biết trên thực tế, số lượng dự án BT chiếm hơn một nửa tổng số các dự án PPP.
“Bây giờ, nếu dừng triển khai hình thức BT thì sẽ gây sốc cho hệ thống”, ông Tương nói.
Thay đổi đất lấy hạ tầng bằng phương thức nào?
Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch HoREA trong một lần trả lời báo giới về hình thức BT đã nhấn mạnh, cần tách bạch giữa hai chuyện: Việc các nhà đầu tư tham gia các dự án hạ tầng theo phương thức PPP và cách thức thanh toán của hợp đồng hợp tác.
Theo đó, một mặt, việc kiểm soát khâu đánh giá năng lực nhà đầu tư BT hoặc BOT cũng như kiểm soát giá thành xây dựng là cần thiết, có thể thực thi theo con đường đấu giá - nhà đầu tư nào đưa phương án BT có giá thành hợp lý, đảm bảo năng lực tài chính, đầu tư, vận hành, sẽ có cơ hội trúng đấu giá, đảm bảo công bằng công khai và minh bạch.
Một mặt khác, quỹ đất dự kiến dùng làm tài sản thanh toán, hay nói nôm na là đổi lấy dự án hạ tầng - thay vì đổi ngang cho nhà đầu tư tham gia trúng thầu BT, BOT, sẽ được đấu giá công khai minh bạch qua trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản.
Trên cơ sở đó, Nhà nước thu được nguồn tiền tối đa - đặc biệt với các tài sản đất công có giá cao có nhiều tổ chức muốn sở hữu, phát triển và khai thác. Nguồn tiền thu được dùng chi trả cho giá dự án tư nhân tham gia xây dựng hạ tầng, phần dôi dư bổ sung ngân sách.
Tại Dự thảo lần 1, Dự thảo Luật về PPP, Ban soạn thảo đã đưa ra phương án đối với loại hợp đồng BT, trong trường hợp tiếp tục thực hiện loại hợp đồng BT, Bộ KH&ĐT đưa ra 2 phương án lấy ý kiến: Một là đấu thầu dự án BT (Nhà đầu tư ứng trước tiền GPMB, thực hiện đấu giá khu đất để thanh toán dự án BT. Tiền sử dụng đất, tiền thuê đất thu được sau khi có kết quả đấu giá sẽ được thanh toán trực tiếp cho nhà đầu tư BT, phần còn lại được nộp vào ngân sách nhà nước); hai là thực hiện kết hợp đồng thời đấu giá đất và đấu thầu công trình BT (Nhà đầu tư chào đồng thời giá trị quỹ đất thanh toán và giá trị công trình BT. Giá trị quỹ đất được xác định trong hợp đồng).
“Nếu chúng ta muốn làm dự án nhanh thì có thể thanh toán đối trừ luôn, đảm bảo đất vẫn đấu giá theo Luật Đất đai, dự án vẫn được đấu thầu công khai, minh bạch”, ông Trương nói.
Ủng hộ các đề xuất này, ông Nguyễn Văn Thanh, Phó tổng thanh tra Chính phủ cho rằng, cần thiết phải sửa đổi các luật liên quan, nhất là Luật Đất đai.
