Tuy nhiên, quá trình triển khai gặp không ít khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ khi nhiều vấn đề pháp lý liên quan đến không gian ngầm chưa có quy định cụ thể.
Còn nhiều “khoảng trống”
PGS.TS. Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật, Bộ Xây dựng nêu, thực tế ở nước ta, các công trình ngầm được xây dựng từ khá lâu. Đó là các đường ống cấp, thoát nước, đường dây, cáp điện, thông tin, viễn thông, truyền hình và khá nhiều công trình ngầm gắn với các công trình trên mặt đất...
Những năm gần đây, mật độ sử dụng không gian ngầm để xây dựng công trình lại càng lớn, nhất là các công trình giao thông như: Tuyến tàu điện ngầm, ga tàu điện ngầm, hầm đường bộ, bãi đỗ xe, hầm vượt sông. Đặc biệt tại Hà Nội và TP.HCM đã xuất hiện nhiều trung tâm công cộng, thương mại, dịch vụ hoạt động sầm uất ở lòng đất.
Đáp ứng xu hướng phát triển tất yếu trên, hệ thống các văn bản quản lý Nhà nước từ kỹ thuật đến vận hành, khai thác đang dần hoàn thiện. Nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ đầu tư, tài chính cũng được nghiên cứu và ban hành. Trình độ năng lực của tư vấn thiết kế, thi công xây dựng, giám sát, quản lý vận hành đã đáp ứng được yêu cầu công việc…
Tuy nhiên, theo PGS.TS. Nguyễn Hồng Tiến, việc tổ chức không gian ngầm đã và đang gặp không ít khó khăn, vướng mắc khi nhiều vấn đề liên quan hầu như vẫn chưa có quy định cụ thể. Việc thống nhất sử dụng không gian trên mặt đất và không gian ngầm từ bước quy hoạch, sử dụng đất đến độ sâu tối đa khai thác… chưa được quy định rõ ràng.
Ngoài ra, việc thu hồi, giải phóng mặt bằng xây dựng công trình ngầm cũng chưa được quy định gây khó khăn trong quá trình thực hiện hàng loạt các dự án tàu điện ngầm, bãi đỗ xe ngầm… tại TP.HCM và Hà Nội. Trưởng ban Quản lý đường sắt đô thị Hà Nội Nguyễn Cao Minh chia sẻ: “Chậm trễ, vướng mắc về giải phóng mặt bằng và di dời hạ tầng kỹ thuật để bàn giao mặt bằng sạch cho nhà thầu thi công; chậm phê duyệt khung chính sách bồi thường, hỗ trợ và quy trình bồi thường, hỗ trợ cho các hộ dân có nhà bị ảnh hưởng khi khoan hầm… là một trong những nguyên nhân khiến quá trình thực hiện dự án tàu điện ngầm gặp nhiều khó khăn, dẫn đến tiến độ chưa đáp ứng yêu cầu”.
Sớm hoàn thiện khung pháp lý
Trước những tồn tại, hạn chế trong việc khai thác không gian ngầm tại các đô thị, PGS.TS. Nguyễn Hồng Tiến đề xuất một số định hướng trong thời gian tới. Trước hết là hoàn thiện các văn bản pháp lý về quản lý không gian ngầm như: Xây dựng luật về quản lý không gian ngầm; bổ sung nội dung quy hoạch không gian ngầm trong Luật Quy hoạch đô thị và các hướng dẫn; sửa đổi, bổ sung làm rõ hơn quản lý sử dụng đất dưới lòng đất trong Luật Đất đai, trong Luật Dân sự liên quan đến sở hữu tài sản, trong Luật Đường sắt liên quan đến phạm vi bảo vệ và hành lang an toàn.
Bên cạnh đó, cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế kỹ thuật, quy trình kỹ thuật có liên quan đến quy hoạch, thi công xây dựng, bảo trì công trình ngầm. TS. Phan Hữu Duy Quốc, nguyên Phó Trưởng đại diện Tập đoàn Xây dựng Shimizu (Nhật Bản) cho rằng, việc cấp thiết hiện nay là xây dựng, hoàn thiện các văn bản pháp lý liên quan đến xây dựng và sử dụng không gian ngầm đô thị. Trong đó, cần làm rõ sở hữu về không gian ngầm, tương tự như đang làm với quyền sử dụng đất đai. Đặc biệt, cần có các chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy việc sử dụng không gian ngầm đô thị ở Việt Nam, đặc biệt là cho các công trình công cộng.
Cụ thể hóa Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội, UBND thành phố Hà Nội đã phê duyệt Quy hoạch chung không gian xây dựng ngầm đô thị trung tâm - thành phố Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050. Nhiều chuyên gia đánh giá đồ án quy hoạch chung không gian ngầm được ban hành đầu tiên trong cả nước này đã đáp ứng tính đồng bộ, tổng thể, có ý nghĩa hết sức quan trọng trong khai thác nguồn tài nguyên mới cho Thủ đô. Tuy nhiên, để phát huy giá trị của đồ án quy hoạch sau khi được phê duyệt, cần phải điều chỉnh, hoàn thiện các cơ sở pháp luật liên quan, như: Quyền khai thác, sử dụng không gian ngầm trong Luật Đất đai...
Không gian ngầm, nguồn tài nguyên quý báu đã và sẽ là một phần của đời sống đô thị hiện đại. Do đó, việc sớm hoàn thiện khung pháp lý cho quy hoạch, quản lý và khai thác không gian ngầm đô thị mang ý nghĩa cấp thiết, tạo cơ sở phát triển đô thị bền vững./.
