Intimex: Từ bản lĩnh hội nhập đến hình mẫu tư nhân hóa trong nông nghiệp

Lịch sử Việt Nam đã trải qua những nền văn minh kế tiếp nhau. Thứ nhất, sự ra đời của nông nghiệp - đợt sóng của văn minh nông nghiệp; thứ hai, sự ra đời của công nghiệp hóa - đợt sóng của văn minh công nghiệp và phát triển đô thị; thứ ba, công nghệ số và kinh tế tri thức - đợt sóng của văn minh hiện đại, đợt sóng của thông tin. Dân tộc ta được coi là một trong những cái nôi của nền văn minh lúa nước, là niềm tự hào và gắn liền với sự phát triển in dấu ấn trong từng thời kỳ thăng trầm của đất nước, với cả sự tự hào và nuối tiếc. Trong những cuộc trò chuyện với chúng tôi, Giáo sư sử học Lê Văn Lan cũng nhiều lần nhấn mạnh đến sự ngự trị của đợt sóng văn minh nông nghiệp, bị chất chứa trong một thời gian quá dài là nguyên nhân khiến chúng ta chưa có được những lớp doanh nhân nổi bật trong quá khứ. Suốt từ thời Hùng Vương cho đến thời nhà Nguyễn, chúng ta triền miên với một lịch sử rất dài, mà ta luôn tự hào, nhưng trong sự tự hào ấy là một nước, một dân tộc, một nền kinh tế - xã hội, đóng băng mãi trong nền văn minh nông nghiệp.

Giáo sư Lê Văn Lan nhìn nhận rằng: Thế kỷ 21 mang giá trị của sự chuyển hóa xã hội, chuyển hóa cả hình thái kinh tế - xã hội, đồng thời chuyển hóa cả việc làm ăn kinh tế, kèm theo đó những giá trị mới và các mỹ từ như mở cửa, hội nhập, kinh tế thị trường. Đứng về mặt lịch sử, nó tạo ra lát cắt mới mà bạo miệng thì có thể gọi là bước ngoặt, và trên nền bước ngoặt đó, trên lát cắt mới đó, trên sự phát triển mới đó, thì chúng ta có thuật ngữ mà trước đây không hề có: Doanh nhân.

Và, để chúng ta có những doanh nghiệp, doanh nhân “tự thức” vươn mình ra thế giới trong chính lĩnh vực bị kìm nén quá lâu và cũng trở thành lực cản khổng lồ là nông nghiệp, thì thực sự đáng quý và đó chắc chắn sẽ là những biểu tượng mới của thời đại.

Năm 2006, trước “ngưỡng cửa” gia nhập WTO, NGND, GS.TS. Võ Tòng Xuân, chuyên gia nông nghiệp hàng đầu của Việt Nam, đã có nhiều đánh giá về cơ hội và thách thức của tự do mậu dịch; đồng thời, để phát triển ngành nông nghiệp, ông đề nghị Nhà nước cần đặc biệt lưu ý có giải pháp bãi bỏ những ưu đãi đặc biệt đối với một thành phần kinh tế mà coi nhẹ các thành phần khác; cơ cấu lại các doanh nghiệp quốc doanh; bãi bỏ độc quyền quốc doanh, áp dụng luật thương mại quốc tế.

Đến thời điểm hiện tại, chúng ta đã có gần 40 năm Đổi mới và hội nhập quốc tế, kinh tế Việt Nam đã có những chuyển dịch cơ bản. Đặc biệt, việc chính thức trở thành thành viên thứ 150 của WTO vào năm 2007 và sau đó là tham gia hàng chục Hiệp định thương mại tự do (FTA) được giới chuyên môn đánh giá như một bước ngoặt lớn, vừa mở rộng thị trường toàn cầu vừa đặt ra nhiều thách thức mới. Trong lĩnh vực nông nghiệp, xu hướng đó thúc đẩy sự xuất hiện của khu vực tư nhân: Nếu trước WTO, phần lớn doanh nghiệp nông nghiệp là xí nghiệp Nhà nước hoặc các doanh nghiệp tư nhân nhỏ lẻ, thì chỉ sau vài năm, đã có một số doanh nghiệp tư nhân như Intimex, TH, Trung Nguyên, TTC AgriS… dần lớn mạnh, vươn tầm quốc tế và để lại dấu ấn đậm nét cho ngành. Xu hướng chuyển đổi từ sở hữu nhà nước sang mô hình thị trường với vai trò chủ đạo của kinh tế tư nhân đòi hỏi sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản trị và thể chế kinh doanh nông nghiệp.

Điển hình cho xu hướng này là Tập đoàn Intimex. Xuất phát từ một xí nghiệp Nhà nước trực thuộc Bộ Thương mại với vốn điều lệ ban đầu chỉ khoảng 14 tỷ đồng, sau cổ phần hóa năm 2006, Intimex đã tạo dấu ấn bất ngờ trong ngành nông nghiệp và trở thành doanh nghiệp xuất nhập khẩu nông sản hàng đầu Việt Nam, với các sản phẩm chủ lực như tiêu, điều, cà phê, gạo... Riêng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của tập đoàn đạt khoảng 1,4 tỷ USD. Đáng chú ý, Intimex còn tiên phong trong việc đổi mới quản trị theo mô hình chuỗi giá trị khép kín: Từ ký hợp đồng bao tiêu hàng chục nghìn hộ nông dân, hỗ trợ vốn và kỹ thuật, đến tổ chức thu mua, chế biến và xuất khẩu theo tiêu chuẩn quốc tế, hướng tới phát triển xanh và bền vững. Nhờ cách tiếp cận này, Intimex đã gắn chặt sản xuất với thị trường, giúp nông dân an tâm sản xuất bởi đầu ra đã được bảo đảm.

Trong cuộc trò chuyện với chúng tôi, PGS. TSKH. Võ Đại Lược, Chủ tịch Hội đồng quản lý Trung tâm Kinh tế Thái Bình Dương (VAPEC), nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới, một trong những chuyên gia kinh tế đầu ngành của Việt Nam đã đưa ra những nhận định khách quan, toàn diện về Intimex, một hình mẫu của cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, đã và đang tự tin bước vào cuộc “thử lửa” hội nhập của doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực nông nghiệp.

Với 21 năm hoạt động sôi nổi, tâm huyết, trách nhiệm ở vị trí Viện trưởng và nhiều năm tham gia tư vấn chính sách cho lãnh đạo cấp cao nhất của đất nước, chuyên gia Võ Đại Lược có hiểu biết uyên thâm về phương thức chuyển đổi cơ chế thị trường và phát triển nông nghiệp. Ông thẳng thắn đi sâu phân tích trường hợp Intimex như một ví dụ điển hình của sự cải cách thể chế kinh tế và sứ mệnh đồng hành, vươn mình vượt bậc của kinh tế tư nhân.

- Thưa PGS, ông là một trong những chuyên gia đã trực tiếp tư vấn cho Chính phủ trong giai đoạn đầu Đổi mới. Trước khi đi sâu vào vai trò của doanh nghiệp tư nhân trong hội nhập WTO, ông có thể chia sẻ một bài học quan trọng từ thời kỳ Việt Nam còn phải lên kế hoạch nhập khẩu lương thực, đặc biệt là những chuyển biến từ tư duy bao cấp sang thị trường?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Đó thực sự là một giai đoạn đầy thách thức nhưng cũng mang tính đột phá lớn trong lịch sử kinh tế Việt Nam. Tôi còn nhớ rất rõ, năm 1989, khi tư vấn cho Chính phủ về chương trình chống lạm phát, chúng ta vẫn phải lên kế hoạch nhập khẩu 100.000 tấn lương thực, trong khi lạm phát đã vượt quá 100%. Lúc ấy, nền kinh tế vẫn chịu ảnh hưởng nặng nề từ cơ chế bao cấp, nhất là trong ngành nông nghiệp.

Một quyết định bước ngoặt đã được đưa ra: Tự do hóa hoàn toàn hoạt động kinh doanh lương thực, bãi bỏ cơ chế thu mua tập trung bắt buộc, tức là chấm dứt vai trò độc quyền thu mua của Nhà nước, chuyển sang kinh doanh theo cơ chế thị trường. Ngay trong dịp Tết năm ấy, thực hiện cơ chế này, lượng cung thậm chí còn vượt xa hệ thống phân phối công.

Và chỉ sau một thời gian ngắn, Việt Nam đã chuyển từ tình trạng thiếu lương thực sang dư thừa, rồi vươn lên trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo lớn trên thế giới. Bài học rút ra rất rõ: Khi cơ chế thị trường được thực hiện thật sự, doanh nghiệp tư nhân sẽ phát triển mạnh mẽ.

Câu chuyện năm 1989 ấy đến nay vẫn mang tính thời sự, bởi nó đặt nền móng cho tư duy thị trường, để sau này chúng ta tiến tới những bước đi quan trọng như gia nhập WTO, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và đặc biệt là sự trỗi dậy của khu vực kinh tế tư nhân, như trường hợp của Intimex.

 - Trước thời điểm Việt Nam gia nhập WTO năm 2006, phần lớn doanh nghiệp nông nghiệp đều là xí nghiệp nhà nước, hoạt động trong khuôn khổ bao cấp và thiếu tính cạnh tranh. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian ngắn thực hiện cơ chế thị trường, chúng ta đã chứng kiến sự vươn lên mạnh mẽ của nhiều tập đoàn tư nhân. Theo ông, sự chuyển mình từ doanh nghiệp nhà nước sang doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực nông nghiệp có ý nghĩa như thế nào? Đâu là những điều kiện nền tảng tạo nên sự đột phá ấy?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Trong lĩnh vực nông nghiệp, doanh nghiệp tư nhân phát triển chậm hơn rất nhiều so với các ngành khác, nguyên nhân chính là vấn đề về đất đai. Sản xuất nông nghiệp quy mô lớn đòi hỏi phải có diện tích đất tập trung, nhưng ở Việt Nam, đất đai rất manh mún và thủ tục chuyển đổi dài dòng, phức tạp. Ở nhiều nơi, cha mẹ chỉ có vài sào ruộng nhưng không thể chính thức sang nhượng cho con cái. Trên lý thuyết, đất đai thuộc sở hữu toàn dân nhưng thực tế do chính quyền địa phương quản lý, nên việc chuyển mục đích sử dụng đất, ví dụ từ trồng lúa sang trồng cây công nghiệp hoặc sang làm trang trại, cũng gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, tích tụ đất đai ở Việt Nam vẫn là một vấn đề lớn.

Trong bối cảnh đó, việc gia nhập WTO là một cú hích quan trọng. Sau khi gia nhập WTO năm 2006, chính các doanh nghiệp cổ phần hóa từ nhà nước như Intimex mới có cơ hội “thử lửa” trong môi trường cạnh tranh quốc tế. Tuy nhiên, để thành công, họ cũng cần sự hỗ trợ về chính sách và đất đai. Ví dụ, khi Tập đoàn TH muốn phát triển trang trại bò sữa ở Nghệ An thì chính quyền địa phương đã quyết định giao hàng chục, hàng trăm hec-ta đất cho dự án. Nếu không có sự hỗ trợ đắc lực đó về đất đai, rất khó để có được những trang trại quy mô lớn như hiện nay. Có thể nói, doanh nghiệp tư nhân chỉ thực sự bứt phá mạnh mẽ khi các nút thắt về đất đai và thể chế được tháo gỡ.

Trường hợp của Công ty cổ phần Tập đoàn Intimex là một ví dụ rất điển hình và cũng rất đặc biệt. Xuất phát điểm chỉ là một chi nhánh của Công ty Xuất nhập khẩu Intimex tại TP.HCM với vốn điều lệ khoảng 14 tỷ đồng, chỉ có vài chục nhân viên nhưng đến nay, Intimex đã trở thành một tập đoàn tư nhân hàng đầu trong lĩnh vực chế biến và xuất khẩu nông sản, với tổng doanh thu năm 2024 đạt tới gần 80.000 tỷ đồng, kim ngạch xuất khẩu 1,4 tỷ USD, quy mô trên 1.000 nhân sự. Những con số này thực sự rất ấn tượng với một doanh nghiệp nông nghiệp.

Không chỉ tăng trưởng mạnh về quy mô, điều đặc biệt đáng ghi nhận ở Intimex là tầm nhìn chiến lược rất rõ ràng:

Giai đoạn 2006 - 2011 là chiến lược “đa nghề”, trong đó họ nhanh chóng vươn lên vị trí số 1 về xuất khẩu cà phê nhân - một ngành có độ cạnh tranh và rào cản kỹ thuật cao.

Giai đoạn 2011 - 2016, Intimex chuyển sang đầu tư vào xuất khẩu gạo với nhà máy hiện đại công suất lớn tại Đồng Tháp, từng bước mở rộng sang lĩnh vực hạt điều, hồ tiêu và vươn lên top 10 doanh nghiệp xuất khẩu gạo lớn nhất cả nước.

Sau đó là các bước đi “đầu tư chiều sâu” - xây dựng nhà máy cà phê hòa tan có tổng vốn đầu tư hơn 1.000 tỷ đồng, nâng cao chuỗi giá trị, nâng cao chất lượng sản phẩm và từng bước tiếp cận thị trường toàn cầu.

Điều đáng nói là thành công này không thể có nếu không tháo gỡ được các “nút thắt thể chế”. Intimex là trường hợp cho thấy sự kết hợp giữa cải cách thể chế (đặc biệt là cổ phần hóa và quyền tự chủ, tự do kinh doanh), định hướng xuất khẩu nhờ mở cửa hội nhập quốc tế và năng lực quản trị nội tại của đội ngũ doanh nhân là ba yếu tố cấu thành thành công bền vững.

Ngoài Intimex, chúng ta còn có các mô hình tư nhân đáng chú ý khác, như Tập đoàn TH trong ngành sữa, Nafoods trong chế biến trái cây xuất khẩu, Dabaco với chuỗi giá trị khép kín trong chăn nuôi. Nhưng Intimex đặc biệt ở chỗ họ khởi đầu từ nền tảng cổ phần hóa, “tư nhân hóa” thực chất và vươn lên bằng năng lực cạnh tranh quốc tế, điều mà không phải doanh nghiệp nào cũng làm được.

Thành công của Intimex không chỉ là một “kỳ tích kinh tế” sau cổ phần hóa, mà còn là bằng chứng sống động cho thấy khi thể chế được cải thiện, khu vực tư nhân trong nông nghiệp hoàn toàn có thể trở thành trụ cột trong xuất khẩu, đổi mới công nghệ và phát triển kinh tế địa phương.

- Sau khi gia nhập WTO và ký kết hàng chục FTA, không chỉ thị trường nông sản Việt Nam được mở rộng, mà các doanh nghiệp trong ngành cũng buộc phải tái cấu trúc để thích nghi với yêu cầu hội nhập. Với kinh nghiệm quan sát sự chuyển động của nền kinh tế trong hơn nửa thế kỷ qua, theo ông, những yêu cầu mới sau WTO đã tác động như thế nào đến mô hình phát triển của các doanh nghiệp nông nghiệp tư nhân như Intimex?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Một trong những hiệu ứng quan trọng nhất sau khi Việt Nam gia nhập WTO và tham gia các FTA không chỉ là mở cửa thị trường, mà là sự thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuẩn hóa, chuyên nghiệp hóa và tái cấu trúc chiến lược trong khu vực doanh nghiệp tư nhân - đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp vốn có xuất phát điểm yếu và tính manh mún cao.

Trước năm 2006, phần lớn các doanh nghiệp nông nghiệp ở nước ta hoạt động theo lối “nghiệp đoàn”, phụ thuộc vào sự phân bổ của Nhà nước, sản xuất chủ yếu để phục vụ tiêu dùng nội địa. Nhưng khi Việt Nam bước vào WTO và các FTA, các tiêu chuẩn quốc tế về truy xuất nguồn gốc, vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật… trở thành rào cản kỹ thuật bắt buộc. Chính điều này đã ép các doanh nghiệp nội địa phải “lớn lên” nếu muốn tồn tại và cạnh tranh.

Trong bối cảnh đó, Intimex nổi bật như một điểm sáng về tái cơ cấu doanh nghiệp hậu cổ phần hóa. Họ không chỉ chuyển mình về sở hữu từ doanh nghiệp nhà nước sang mô hình cổ phần mà còn thực hiện một cuộc “lột xác chiến lược”. Intimex đầu tư bài bản vào hệ thống nhà máy chế biến đạt chuẩn xuất khẩu, xây dựng quy trình kiểm soát chất lượng đầu vào, đầu ra, đồng thời nhanh chóng thiết lập mạng lưới logistics và kênh phân phối ra thị trường quốc tế.

Điều đáng nói là họ không chọn cách đi “dễ” như xuất khẩu thô, mà quyết định “tấn công” vào phân khúc khó: Xuất khẩu cà phê nhân chất lượng cao, sau đó tiến tới cà phê hòa tan - lĩnh vực vốn do các tập đoàn nước ngoài chi phối. Đây là biểu hiện rõ ràng nhất của tư duy “hậu WTO” - tức là không chỉ hội nhập bằng sản phẩm, mà bằng cả chiến lược và công nghệ.

Tôi cho rằng, việc Intimex vươn lên dẫn đầu cả nước về xuất khẩu cà phê, nằm trong top 10 về gạo và mở rộng ra nhiều lĩnh vực chế biến khác, chính là minh chứng điển hình cho một mô hình phát triển tư nhân có nền tảng hội nhập vững chắc, chứ không đơn thuần là tận dụng thời cơ mở cửa. Họ đã xây dựng được một hệ sinh thái kinh doanh theo chuẩn quốc tế và đây là điều mà rất nhiều doanh nghiệp khác cần học hỏi nếu muốn trụ vững trong môi trường cạnh tranh ngày càng toàn cầu hóa.

- Quay trở lại với các giai đoạn chiến lược trong hành trình phát triển của Intimex, ông có bình luận gì?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Tôi cho rằng, Intimex đã lựa chọn một lộ trình phát triển hết sức hợp lý, thậm chí có thể coi là mẫu mực đối với một doanh nghiệp tư nhân hậu cổ phần hóa. Họ không phát triển theo kiểu “mở rộng nóng” mà rất tỉnh táo và bài bản, từng bước xây dựng năng lực cốt lõi cho từng giai đoạn.

Giai đoạn 2006 - 2011 là chiến lược “đa nghề - trọng điểm”: Ngay sau khi cổ phần hóa, Intimex triển khai chiến lược “đa nghề” nhưng rất có trọng tâm, chọn đúng lĩnh vực mũi nhọn là cà phê, một ngành hàng có tính cạnh tranh toàn cầu và yêu cầu kỹ thuật cao. Doanh nghiệp đầu tư mạnh vào hệ thống nhà máy chế biến tại Bình Dương, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng và nhanh chóng vươn lên vị trí số 1 về xuất khẩu cà phê nhân tại Việt Nam, thậm chí cả về sản lượng toàn cầu. Đây là giai đoạn mang tính “tạo nền”, tích lũy năng lực vận hành chuỗi giá trị bài bản, đồng thời thử sức trong môi trường xuất khẩu khắt khe.

Giai đoạn 2011 - 2016 là mở rộng ngành hàng, đa dạng hóa giá trị nông sản: Khi đã xác lập được vị thế trong ngành cà phê, Intimex chuyển sang chiến lược mở rộng ngành hàng. Việc đầu tư thêm vào gạo, hồ tiêu, hạt điều thể hiện tư duy đa dạng hóa rủi ro chu kỳ hàng hóa, đồng thời tận dụng tốt hạ tầng logistics và vùng nguyên liệu đã có. Đây là bước chuyển từ một doanh nghiệp chuyên ngành sang mô hình tập đoàn nông sản tổng hợp, từng bước làm chủ nhiều phân khúc thị trường và gia tăng năng lực điều phối chuỗi cung ứng.

Giai đoạn sau 2016 là đầu tư chiều sâu, chuẩn quốc tế, chuyển đổi số: Khi đã đạt quy mô và độ phủ thị trường, Intimex bước sang giai đoạn “đầu tư chiều sâu”, thể hiện bằng việc xây dựng nhà máy cà phê hòa tan công nghệ cao trị giá hơn 1.000 tỷ đồng, chuẩn hóa toàn bộ quy trình từ sản xuất đến xuất khẩu. Họ phát triển hệ thống logistics, áp dụng truy xuất nguồn gốc và hướng đến thị trường khó tính. Đây là giai đoạn chuyển từ làm hàng thô sang làm thương hiệu và định vị chuỗi giá trị, một bước tiến mang tính chiến lược trong toàn cầu hóa nông sản.

Đặc biệt, với tầm nhìn trở thành tập đoàn hàng đầu trong lĩnh vực kinh doanh xuất nhập khẩu nông sản và dịch vụ ở khu vực và thế giới, Intimex không chỉ đầu tư vào công nghệ chế biến mà còn đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản trị và vận hành chuỗi cung ứng. Việc áp dụng các nền tảng công nghệ hiện đại đang giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu suất, minh bạch hóa quy trình và đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế. Đây được coi là động lực cốt lõi để Intimex hướng đến phát triển bền vững và thích ứng linh hoạt với bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.

Điều đáng quý là trong mọi giai đoạn, Intimex đều cho thấy tư duy thị trường vững chắc và năng lực quản trị hiện đại.

- Với những bước tiến về đầu tư công nghệ và phát triển bền vững, ông đánh giá thế nào về chiến lược “xanh hóa” và chuyển đổi số của Intimex trong bối cảnh hiện nay?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Tôi đánh giá rất cao hướng đi mà Intimex đang thực hiện, bởi đây không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn thể hiện tầm nhìn dài hạn, phù hợp với xu thế toàn cầu. Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với thách thức kép, vừa đảm bảo tăng trưởng kinh tế, vừa ứng phó biến đổi khí hậu thì việc Intimex đầu tư dây chuyền sản xuất cà phê hòa tan hiện đại, áp dụng công nghệ đốt biomass, giảm phát thải CO2 là một bước đi chiến lược.

Không những thế, họ còn tiên phong trong việc thực hiện các chương trình phát triển cà phê bền vững theo chuẩn quốc tế như RA, ECC, 4C… bao phủ hàng chục nghìn hộ nông dân và hàng vạn héc-ta cà phê. Đây không chỉ là cách xây dựng chuỗi giá trị xanh, mà còn giúp nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tăng khả năng cạnh tranh tại các thị trường khó tính như châu Âu và Bắc Mỹ.

Đặc biệt, chuyển đổi số được Intimex đặt ở vị trí trung tâm trong quản trị chuỗi cung ứng, điều hành sản xuất, và theo dõi tác động môi trường. Đây là xu hướng tất yếu để doanh nghiệp nâng tầm quản trị, minh bạch hóa và tối ưu vận hành. Nói cách khác, Intimex đang không chỉ bán nông sản, mà đang bán một “giải pháp toàn diện”, bao gồm chất lượng, tính bền vững, và năng lực thích ứng với yêu cầu thời đại.

Tôi cho rằng nếu tiếp tục giữ vững định hướng này, Intimex sẽ không chỉ là “người dẫn đầu” trong xuất khẩu cà phê, mà còn là biểu tượng tiên phong cho một nền nông nghiệp Việt Nam hiện đại, xanh, số hóa và có trách nhiệm với xã hội.

Những “kiến trúc sư” của chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại

Đồng quan điểm với PGS. TSKH. Võ Đại Lược, TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược thương hiệu cạnh tranh cũng nhìn Intimex như một hiện tượng của quá trình hoàn thiện nền kinh tế thị trường gắn với cải cách doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam: “Việc Intimex trở thành hình mẫu trong lĩnh vực này là minh chứng rõ ràng cho những nỗ lực cải cách nền kinh tế và doanh nghiệp của Việt Nam. Ở đó, vai trò của người đứng đầu dẫn dắt cũng đặc biệt quan trọng, khi hoạch định chiến lược, truyền cảm hứng và dẫn dắt doanh nghiệp thành công. Đó là người vừa am hiểu chính sách, vừa hiểu “luật chơi” và “cách chơi” của thị trường và có sự chuyển hướng phù hợp với thời cuộc. Đặc biệt, các doanh nghiệp như Intimex đang dần không chỉ tham gia vào khâu tiêu thụ mà còn đảm nhận vai trò quan trọng trong việc thiết kế và điều phối toàn bộ chuỗi giá trị, từ sản xuất đến xuất khẩu. Đây là xu hướng tích cực của ngành nông nghiệp Việt Nam và Intimex là một trong những doanh nghiệp đi tiên phong”.

Trao đổi với chúng tôi, TS. Nguyễn Công Tiệp, Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhận định: "Không chỉ dừng lại ở khâu tiêu thụ, doanh nghiệp tư nhân hiện nay đang dần đảm nhận vai trò thiết kế và điều phối chuỗi - từ quy hoạch vùng nguyên liệu, ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất, chế biến sâu, đến xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường quốc tế. Họ chính là “người kết nối” giữa nông dân với thị trường trong nước và toàn cầu.

Nhờ có năng lực tài chính, quản trị hiện đại và khả năng tiếp cận công nghệ, doanh nghiệp tư nhân có thể kéo chuỗi giá trị nông sản Việt Nam thoát khỏi tình trạng “thiếu liên kết - thừa trung gian - yếu thương hiệu”. Họ không chỉ tạo ra giá trị gia tăng cao hơn cho sản phẩm nông nghiệp mà còn tạo động lực cho nông dân chuyển đổi tư duy từ sản xuất nhỏ sang sản xuất hàng hóa quy mô lớn.

Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, doanh nghiệp tư nhân có thể giúp hệ sinh thái nông nghiệp Việt Nam đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng, an toàn thực phẩm, phát triển bền vững và truy xuất nguồn gốc - những điều kiện tiên quyết để tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc doanh nghiệp chủ động đầu tư bài bản, dài hạn và chia sẻ rủi ro với người sản xuất cũng là nền tảng để kiến tạo một chuỗi giá trị minh bạch, hiệu quả và công bằng hơn.

Tôi cho rằng, doanh nghiệp tư nhân không chỉ là “đầu kéo” mà còn là “kiến trúc sư” của chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại - nơi người nông dân không bị đứng ngoài, mà thực sự trở thành một mắt xích chủ động và được bảo vệ trong hệ thống".

Chuyên gia đến từ Học viện Nông nghiệp Việt Nam nhấn mạnh thông điệp: “Muốn nâng tầm nông nghiệp, phải bắt đầu từ sự tin tưởng, từ liên kết bền vững và kiến tạo dài hạn. Niềm tin không đến từ những cam kết một chiều, mà được nuôi dưỡng từ sự minh bạch, đồng hành và cùng tiến bộ giữa doanh nghiệp và người sản xuất. Thành công của doanh nghiệp không thể chỉ đo bằng lợi nhuận, mà còn ở việc đồng hành với người nông dân trong quá trình làm giàu và sống bền vững ngay chính trên mảnh đất của mình”.

Để có thể xây dựng thành công hệ sinh thái nông nghiệp bền vững như cách Intimex đang làm, TS. Nguyễn Công Tiệp nhìn nhận, đây không chỉ là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược dài hạn mà còn là kết quả của việc tạo dựng niềm tin vững chắc với người nông dân. Điều này phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong cách thức hợp tác giữa doanh nghiệp và người sản xuất, từ mối quan hệ đơn thuần giữa bên cung ứng và bên tiêu thụ thành đối tác chiến lược trong chuỗi giá trị sản xuất.

“Các doanh nghiệp này không chỉ chú trọng đến lợi nhuận mà còn hướng đến phát triển bền vững, chia sẻ rủi ro và tri thức với người nông dân, từ đó khẳng định cam kết lâu dài của mình đối với cộng đồng và xã hội. Nhờ vào việc triển khai các mô hình hợp tác chặt chẽ và có trách nhiệm, họ đã không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn góp phần xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển của ngành nông nghiệp Việt Nam trong tương lai”, Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam bình luận.

Cũng theo chuyên gia, yếu tố niềm tin giữa doanh nghiệp và nông dân cần được nuôi dưỡng dựa trên các điều kiện:

Thứ nhất, cần tính minh bạch và công bằng trong hợp tác. Doanh nghiệp cần minh bạch về giá thu mua, điều kiện kỹ thuật, thời gian thanh toán. Nông dân cần được tôn trọng như đối tác - không chỉ là “bên cung ứng nguyên liệu”. Hai bên cần có cơ chế chia sẻ rủi ro, nhất là khi giá thị trường biến động hoặc xảy ra thiên tai, dịch bệnh.

Thứ hai, chuyển giao tri thức, công nghệ và cùng phát triển. Nông dân cần được đào tạo nghề, tiếp cận quy trình canh tác, kỹ thuật canh tác mới. Các tổ chức và cơ sở hỗ trợ nông dân cần đóng vai trò nâng tầm hiểu biết và năng lực sản xuất. Thông qua đó, doanh nghiệp cũng hiểu tường tận hơn với trình độ và tư duy của người sản xuất. Niềm tin được nuôi dưỡng khi người dân - đơn vị tư vấn - doanh nghiệp cùng nuôi dưỡng, chia sẻ kiến thức chứ không chỉ là trao đổi vật chất.

Thứ ba, vai trò trung gian của các hợp tác xã hoặc tổ chức xã hội. Hợp tác xã hoạt động tốt có thể làm cầu nối, tạo không gian đối thoại, giải quyết tranh chấp và duy trì ổn định mối quan hệ các bên. Sự vào cuộc của các bên liên quan như viện nghiên cứu, trường đại học, chính quyền địa phương cũng giúp củng cố lòng tin cho các doanh nghiệp hỗ trợ nông dân.

- Nếu như năm 2006 khi cổ phần hóa, Intimex mới xuất khẩu được 100 triệu USD, thì năm 2024, Intimex đã đạt kim ngạch xuất khẩu lên tới 1,4 tỷ USD và tiếp tục đặt mục tiêu cao hơn lên tới 2 tỷ USD trong năm tiếp theo. Doanh thu lúc đó là 1.000 tỷ đồng với một nhà máy chế biến hạt tiêu, thì bây giờ đã gần 80.000 tỷ đồng.

Theo TS. Nguyễn Công Tiệp, kết quả này không chỉ cho thấy tiềm năng to lớn của ngành nông nghiệp Việt Nam, mà còn thể hiện bản lĩnh, tầm nhìn chiến lược và khả năng thực thi rất mạnh mẽ của doanh nghiệp tư nhân. Họ đang chứng minh rằng nông nghiệp không còn là lĩnh vực “lạc hậu” mà hoàn toàn có thể trở thành ngành kinh tế tri thức - nơi hội tụ của công nghệ, sáng tạo và hiệu quả kinh tế cao. Thưa PGS. TSKH. Võ Đại Lược, ông có bình luận và bổ sung thêm điều gì không?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Những con số mà Intimex đạt được không chỉ ấn tượng, mà còn mang tính gợi mở và minh chứng rất mạnh mẽ cho một hướng đi đúng đắn mà chúng ta còn chưa tận dụng triệt để: Đó là cổ phần hóa thực chất và trao quyền điều hành cho khu vực tư nhân có năng lực.

Tôi nhớ, khi còn tham gia Tổ tư vấn cho Thủ tướng, chúng tôi đã nhiều lần kiến nghị rằng: Muốn doanh nghiệp nhà nước hoạt động hiệu quả thì phải cổ phần hóa thực sự chứ không phải bán 30 - 40% cổ phần nhưng Nhà nước vẫn nắm quyền chi phối. Trên danh nghĩa là cổ phần hóa, nhưng trên thực tế, quyền lực và cơ chế vận hành vẫn mang nặng dấu ấn cũ, khiến cho hiệu quả bị triệt tiêu và sức sáng tạo của tư nhân không có đất phát huy.

Câu chuyện của Intimex thì khác. Họ là một trong số rất ít doanh nghiệp được “giải phóng” thực sự khỏi cơ chế quản lý nhà nước không chỉ về sở hữu, mà quan trọng hơn là về quyền tự quyết, quyền đầu tư và quyền tổ chức sản xuất kinh doanh theo tín hiệu thị trường. Chính điều này đã tạo nên nền tảng để doanh nghiệp tư nhân hóa có thể vận hành theo logic hiệu quả kinh tế, thay vì tuân thủ mệnh lệnh hành chính.

Tuy nhiên, cũng cần nhấn mạnh rằng, thành công này không thể đến chỉ từ nỗ lực của doanh nghiệp tư nhân đơn lẻ. Trong giai đoạn đầu, sự đồng hành của chính quyền, như cấp đất, hướng dẫn thủ tục, tạo điều kiện tiếp cận tín dụng và hạ tầng… là điều kiện rất quan trọng. Đây là minh chứng cho thấy cải cách thể chế không có nghĩa là Nhà nước rút lui hoàn toàn, mà là chuyển từ vai trò can thiệp trực tiếp sang kiến tạo, hỗ trợ và tạo hành lang phát triển công bằng cho các thành phần kinh tế.

Tôi muốn nhấn mạnh thêm: Thành công của Intimex là kết quả của một quá trình thích nghi, học hỏi và tích lũy năng lực quản trị trong môi trường hội nhập toàn cầu. Không có ai chỉ đường, không có ưu đãi đặc biệt, nhưng họ đã xây dựng được một hệ sinh thái nông sản bài bản, từ thu mua, chế biến đến xuất khẩu và đạt được những chuẩn mực rất cao của thị trường thế giới, đặc biệt trong ngành cà phê và gạo - hai lĩnh vực vốn có sự cạnh tranh cực kỳ khốc liệt.

Tôi còn nhớ, trong một chuyến công tác tại Đức vào thời điểm nước này vừa hoàn tất tiến trình thống nhất Đông và Tây Đức, tôi đã có dịp trò chuyện với một số giáo sư, chuyên gia kinh tế hàng đầu của họ. Tôi hỏi: “Với các doanh nghiệp nhà nước ở Đông Đức - vốn từng được đánh giá là hiệu quả nhất trong khối xã hội chủ nghĩa thì giờ ra sao?”.

Câu trả lời khiến tôi rất ấn tượng. Họ nói: “Chúng tôi bán hết. Thậm chí có những doanh nghiệp bán với giá tượng trưng, gần như cho không”. Nhưng họ lập tức nhấn mạnh rằng: Không phải bán cho bất kỳ ai cũng được. Chính phủ Liên bang Đức đã chủ đích lựa chọn những nhà quản trị tư nhân xuất sắc nhất trong cả nước, những người thực sự có năng lực, tầm nhìn và kinh nghiệm, để tiếp nhận và điều hành các doanh nghiệp này. Kết quả là chỉ sau vài năm, lợi nhuận và số thu ngân sách từ những doanh nghiệp ấy tăng gấp ba, gấp bốn lần so với thời kỳ do cán bộ nhà nước quản lý.

Bài học ở đây rất rõ ràng: Hiệu quả không đến từ hình thức cổ phần hóa, mà đến từ việc trao quyền thực chất cho những người thực sự có năng lực vận hành doanh nghiệp theo nguyên lý thị trường. Mỗi quốc gia có bối cảnh khác nhau, nhưng điểm chung không thể thiếu là phải đặt niềm tin vào đội ngũ tư nhân có năng lực, chứ không thể duy trì một cơ chế “nửa vời”, nơi Nhà nước vừa muốn rút lui, vừa không muốn buông quyền chi phối.

Quay trở lại Việt Nam, câu chuyện của Intimex là minh chứng sống động cho điều đó. Là một trong số rất ít doanh nghiệp được cổ phần hóa một cách thực chất, Intimex đã cho thấy khi tư nhân thực sự được trao quyền, họ có thể tạo ra những giá trị vượt xa kỳ vọng. Từ một xí nghiệp nhỏ trực thuộc Bộ Thương mại, họ đã vươn lên trở thành doanh nghiệp hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực xuất khẩu nông sản, dẫn đầu về cà phê, nằm trong top đầu về gạo. Đây không chỉ là thành tích kinh doanh, mà còn là sự khẳng định vai trò là động lực quan trọng nhất của khu vực tư nhân khi được hoạt động trong một môi trường có cơ chế thực sự cởi mở.

- Intimex đã đầu tư xây dựng nhà máy chế biến quy mô lớn và vùng nguyên liệu ổn định. Cụ thể, Intimex có tổng cộng 30 nhà máy chế biến các loại nông sản trải dài trên cả nước, trong đó có 13 nhà máy chế biến cà phê nhân và 1 nhà máy chế biến cà phê hoà tan. Theo ông, chiến lược này có ý nghĩa như thế nào về mặt kinh tế?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Đó là một chiến lược hoàn toàn đúng đắn. Có nhà máy nghĩa là có sản xuất thực chất. Nhà máy không chỉ tạo ra sản phẩm đạt chuẩn mà còn là tài sản để doanh nghiệp thế chấp, vay vốn và mở rộng quy mô. Nói cách khác, nhà máy là nền tảng để doanh nghiệp chủ động bước vào chuỗi giá trị một cách bài bản và bền vững.

Muốn làm nông nghiệp lớn thì không thể chỉ thu mua thô hoặc buôn bán. Phải có nhà máy chế biến và vùng nguyên liệu ổn định. Khi có nhà máy, doanh nghiệp mới tạo ra được sản phẩm đạt chuẩn, xây dựng được thương hiệu và xuất khẩu được hàng hóa giá trị gia tăng cao. Đó là cách để nông nghiệp Việt Nam có thể tham gia hiệu quả hơn vào thị trường thế giới.

- Hiện Intimex đã ký kết hợp đồng liên kết với hàng chục nghìn hộ nông dân, triển khai hỗ trợ ứng vốn, chuyển giao kỹ thuật và thu mua nông sản theo chuẩn đầu ra. Theo ông, mô hình này có thực sự hiệu quả trong việc gắn kết doanh nghiệp với người nông dân?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Tôi cho rằng, đây là một mô hình hiệu quả và rất đáng khuyến khích. Intimex đã xây dựng được một chuỗi giá trị khép kín, từ vùng nguyên liệu, sản xuất, chế biến đến xuất khẩu. Điều này giúp chuỗi không bị đứt gãy ở bất kỳ khâu nào. Quan trọng hơn, họ đã gắn kết được sản xuất với thị trường, tạo ra một mối quan hệ đôi bên cùng có lợi: Nông dân yên tâm canh tác vì có đầu ra ổn định và minh bạch; còn doanh nghiệp thì chủ động được nguồn nguyên liệu đạt chuẩn, có thể kiểm soát chất lượng từ gốc.

Ngược lại, nếu để nông dân tự sản xuất rồi mới đi tìm đầu ra, họ sẽ rơi vào thế yếu, dễ bị thương lái ép giá, dễ lệ thuộc vào thị trường ngắn hạn, trong khi doanh nghiệp cũng gặp khó vì thiếu vùng nguyên liệu ổn định. Mô hình liên kết kiểu cũ, mạnh ai nấy làm, đã bộc lộ rõ giới hạn. Do đó, kinh doanh theo chuỗi giá trị là hướng đi hiện đại, giúp hài hòa lợi ích giữa nhà sản xuất và nhà tiêu thụ, tạo ra một hệ sinh thái nông nghiệp bền vững.

Thành công của Intimex chính là bằng chứng: Họ không chỉ thu mua, mà còn tổ chức lại sản xuất, hỗ trợ kỹ thuật, giống, vốn, và xây dựng vùng nguyên liệu theo tiêu chuẩn xuất khẩu. Đây không còn là mối quan hệ mua bán đơn thuần, mà là sự đồng hành giữa doanh nghiệp và người nông dân trong một cấu trúc giá trị có kiểm soát, có mục tiêu và có lợi ích lâu dài.

- Vậy theo ông, một doanh nghiệp thu mua, chế biến và xuất khẩu nông sản hàng đầu như Intimex cần có giá trị cốt lõi gì để giữ được sự gắn bó bền vững của người nông dân?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Giữ được người nông dân không chỉ bằng giá thu mua tốt hơn, mà quan trọng hơn là xây dựng được lòng tin thông qua một mô hình tổ chức hiệu quả và chia sẻ giá trị thực chất. Doanh nghiệp phải làm chủ được chuỗi giá trị từ đầu đến cuối: Từ việc phối hợp quy hoạch vùng nguyên liệu, hỗ trợ giống, kỹ thuật, vốn, đến kiểm soát quy trình sản xuất đạt chuẩn và cuối cùng là đưa sản phẩm ra thị trường xuất khẩu có giá trị cao.

Khi doanh nghiệp nắm được đầu ra, tức hiểu rõ thị trường cần gì, họ có thể điều phối lại đầu vào, hướng dẫn nông dân sản xuất theo nhu cầu cụ thể của thị trường quốc tế. Đây là điểm khác biệt căn bản giữa mô hình sản xuất tự phát và mô hình tích hợp chuỗi giá trị hiện đại.

Nếu doanh nghiệp chỉ thu mua mà không can thiệp vào quy trình sản xuất, hoặc nếu mỗi bên một việc, không kết nối thành chuỗi thống nhất, thì giá trị sẽ bị chia cắt, chất lượng khó kiểm soát. Và như vậy, cả hai phía đều bấp bênh. Ngược lại, nếu doanh nghiệp làm đúng như cách Intimex đang làm, vừa là người tổ chức, vừa là người đồng hành, thì mối quan hệ với nông dân không chỉ là thương mại, mà trở thành một phần của chiến lược phát triển dài hạn.

- Sự “bấp bênh” mà ông vừa đề cập, trên thực tế là một trong những điểm yếu lớn nhất của nông nghiệp Việt Nam hiện nay?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Hoàn toàn đúng. Việc nông nghiệp Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu thô là một điểm yếu lớn và kéo dài dai dẳng. Như với cà phê, một mặt hàng chiến lược nhưng chúng ta từng chỉ trồng và bán cà phê nhân, còn khâu chế biến sâu, định giá và phân phối toàn cầu thì thuộc về các tập đoàn nước ngoài. Họ nhập nguyên liệu của ta, chế biến theo tiêu chuẩn của họ và bán ra thị trường với giá trị gấp nhiều lần. Tức là người Việt làm ra sản phẩm, nhưng người khác định giá và tạo thương hiệu.

Tình trạng này không chỉ ở cà phê, mà phổ biến trong các ngành như hồ tiêu, điều, cao su... Chính vì vậy, khi có những doanh nghiệp như Intimex làm chủ được khâu chế biến và xuất khẩu, xây dựng được thương hiệu riêng và kiểm soát được thị trường đầu ra, thì giá trị nông sản Việt Nam mới được nâng tầm thực sự.

Muốn phát triển bền vững, nông nghiệp Việt Nam phải thoát khỏi vai trò “người làm thuê trong chuỗi giá trị toàn cầu”. Cần một chiến lược tổng thể để xây dựng chuỗi giá trị do người Việt làm chủ: Từ vùng trồng, chế biến, logistics đến thương hiệu và thị trường tiêu thụ. Đó mới là con đường để phát huy hết tiềm năng và năng lực cạnh tranh của nông nghiệp Việt Nam trong thời đại toàn cầu hóa.

Doanh nhân Đỗ Hà Nam là Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Intimex. Ông là người dẫn dắt doanh nghiệp này từ khi thành lập cho đến nay. Doanh nhân Đỗ Hà Nam sinh năm 1956 tại Quảng Nam. Ông tốt nghiệp kỹ sư Kinh tế Nông nghiệp (Đại học Bách khoa Hà Nội) và cử nhân Kinh tế (Trường Đại học Ngoại thương Hà Nội), sau đó theo học kỹ sư nông nghiệp tại Bulgaria. Năm 1979, ông trở về Việt Nam và gia nhập Công ty Vật tư tổng hợp Phú Khánh, thuộc Bộ Vật tư, khởi đầu sự nghiệp trong ngành nông sản. Tại đây, ông nhanh chóng khẳng định sự nhạy bén chiến lược khi nhận ra nhu cầu lớn về nông sản Việt Nam tại các quốc gia xã hội chủ nghĩa như Liên Xô. Ông chủ động xuất khẩu cà phê theo hình thức trao đổi hàng hóa, nhập về ô tô và thiết bị điện tử để phục vụ thị trường trong nước. Năm 1989, khi tỉnh Phú Khánh chia tách thành Phú Yên và Khánh Hòa, Intimex đã thành lập chi nhánh tại Đà Nẵng, và ông Đỗ Hà Nam được giao phụ trách khu vực Quảng Nam - Đà Nẵng. Đến năm 2006, với vai trò là người đứng đầu Intimex, ông đã tiên phong cho doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa và vào ngày 1/7/2006, công ty chính thức hoạt động theo mô hình cổ phần. Ông đã xây dựng và phát triển hệ thống các công ty con trong và ngoài nước, đưa Intimex trở thành một tập đoàn đa ngành, đa nghề, đa quốc gia. Chiến lược kinh doanh của ông Đỗ Hà Nam luôn mang đậm tính năng động, chuyên nghiệp và sâu sắc. Ông cho rằng, thành công của Intimex đến từ sự năng động, đầu tư chiều sâu và đột phá lợi nhuận với phương châm "uy tín là hàng đầu". Ông luôn coi chữ tín là yếu tố quan trọng nhất trong kinh doanh, và khẳng định rằng "chỉ cần giữ được chữ tín, thành công nhất định sẽ đến". Ông yêu cầu đội ngũ nhân viên luôn sẵn sàng ứng phó với các tình huống kinh doanh bất ngờ. Chẳng hạn, khi một đối tác quốc tế đột ngột yêu cầu một lô cà phê lớn với thời gian giao hàng gấp, Intimex đã đáp ứng kịp thời nhờ vào hệ thống quản lý kho dự trữ và thủ tục xuất khẩu linh hoạt. Tư duy hội nhập quốc tế của ông Đỗ Hà Nam cũng được thể hiện rõ nét. Intimex hiện đã mở rộng mạng lưới xuất khẩu tới hầu hết các thị trường lớn trên thế giới, bao gồm châu Âu, Mỹ, Tây Á, Trung Đông, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và khu vực ASEAN. Ông Nam luôn tự hào về hình ảnh ngành lương thực Việt Nam hiện nay, cho rằng "ngành lương thực Việt Nam đang rất đẹp trên thương trường quốc tế". Bên cạnh đó, ông luôn nhấn mạnh trách nhiệm của mình với người nông dân và đất nước trong sự nghiệp phát triển ngành nông sản. Trên cương vị Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, ông khẳng định cam kết sẽ nỗ lực hết mình vì lợi ích chung của các nhà xuất khẩu, những người sản xuất và chế biến, cùng sự mong mỏi của những người nông dân. Phong cách lãnh đạo của ông toát lên sự khiêm tốn và trách nhiệm xã hội. Mặc dù đứng đầu một tập đoàn tỷ đô, mức thù lao của ông chỉ vỏn vẹn 10 triệu đồng mỗi tháng ở vị trí Chủ tịch HĐQT Intimex, một con số khiêm tốn so với tầm vóc của tập đoàn. Ông giải thích rằng, con số này chỉ mang tính tượng trưng, vì ông còn nhận lương từ vai trò Tổng giám đốc. Chính sự giản dị và cam kết vì lợi ích tập thể này đã giúp ông Đỗ Hà Nam giành được sự tín nhiệm lớn từ cộng đồng doanh nghiệp và nông dân, cả trong nước và quốc tế. Ông cũng giữ nhiều vị trí quan trọng trong các hiệp hội ngành nghề, như: Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca Cao Việt Nam, minh chứng cho uy tín và ảnh hưởng của ông trong cộng đồng doanh nghiệp và nông dân.

- Doanh nhân Đồ Hà Nam từng đề xuất rằng, doanh nghiệp đầu ngành cần được xem như “đầu tàu” hỗ trợ hàng triệu lao động và nông dân, do đó phải có chính sách đặc biệt để phát triển nhóm doanh nghiệp này. Ông đánh giá thế nào về quan điểm đó?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Quan điểm đó hoàn toàn hợp lý. Trong một chuỗi giá trị, rất cần một doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm, tức là “cầm trịch” toàn bộ chuỗi từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ. Nhưng để đảm đương vai trò đó, doanh nghiệp phải có quy mô đủ lớn: Có vốn, có công nghệ, có năng lực quản trị tốt và đặc biệt là phải được Nhà nước đồng hành kịp thời.

Ở nhiều nước phát triển, họ thường chọn một vài doanh nghiệp có năng lực thực sự để tập trung hỗ trợ. Những doanh nghiệp này sẽ được ưu tiên các chính sách, nguồn lực để họ dẫn dắt hàng nghìn nông hộ nhỏ. Chính doanh nghiệp “đầu đàn” này sẽ chịu trách nhiệm kết nối thị trường, nâng cao chất lượng và ổn định đầu ra cho sản phẩm nông nghiệp.

Tại Việt Nam, doanh nghiệp tư nhân làm được điều đó càng đáng trân trọng. Những tập đoàn như Intimex nếu đã chứng minh được năng lực tổ chức chuỗi giá trị và kết nối hàng chục nghìn hộ nông dân thì nên được ưu đãi chính sách đặc thù để phát triển mạnh hơn. Rốt cuộc, một thị trường nông nghiệp bền vững không thể thiếu những doanh nghiệp “đầu đàn” có trách nhiệm xã hội, năng lực kinh doanh và đủ sức kéo cả hệ sinh thái cùng đi lên.

- Ông có hình dung trong tương lai gần, Việt Nam có thể tạo ra những doanh nghiệp xuất khẩu gạo, cà phê hàng đầu thế giới hay không?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Tôi tin điều đó hoàn toàn khả thi. Trên thực tế, hiện nay chúng ta đã có những doanh nghiệp bước đầu theo hướng đó, như Intimex chẳng hạn. Những năm 2000, Việt Nam cũng đã có một số công ty liên kết với nông dân khá bài bản, dù phần lớn chỉ ở mức thương mại cơ bản, trồng rồi bán, không chủ động khâu chế biến hay phát triển thị trường.

Ví dụ, nếu nói về gạo thì Đồng bằng sông Cửu Long vẫn là vựa lúa chính của cả nước. Hầu hết các công ty xuất khẩu gạo lớn của Việt Nam cũng tập trung ở khu vực này. Trong khi đó, ở miền Bắc và miền Trung, sản lượng gạo chủ yếu phục vụ tiêu thụ nội địa, xuất khẩu rất hạn chế. Nhìn chung, để vươn lên thành doanh nghiệp hàng đầu thế giới, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ dựa vào sản lượng xuất khẩu mà phải kiểm soát được toàn bộ chuỗi giá trị, từ vùng nguyên liệu, kỹ thuật sản xuất, chế biến sâu, logistics đến xây dựng thương hiệu quốc tế.

Intimex đang cho thấy mô hình đó là khả thi: Họ không chỉ làm để bán mà còn xây dựng chuỗi khép kín, kiểm soát chất lượng, ổn định vùng nguyên liệu và kết nối thị trường. Họ đang tiến rất gần tới tiêu chuẩn quốc tế. Việt Nam có rất nhiều tiềm năng, nhưng cần một chiến lược dài hơi và những doanh nghiệp đủ bản lĩnh. Tôi tin rằng, nếu có thêm cơ chế hỗ trợ đúng mức, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra nhiều doanh nghiệp “tầm quốc tế” trong lĩnh vực nông nghiệp.

- Qua những ví dụ như Intimex, ông đánh giá thế nào về vai trò của khu vực doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực nông nghiệp Việt Nam?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Vai trò của doanh nghiệp tư nhân là vô cùng quan trọng. Chỉ khi nào nông nghiệp Việt Nam chủ yếu do các doanh nghiệp tư nhân đảm đương, thì lúc đó nông nghiệp mới thực sự bứt phá. Nói cách khác, phải có bàn tay của những doanh nghiệp đủ năng lực và có quyền chủ động thật sự. Họ không chỉ chịu trách nhiệm tổ chức lại chuỗi sản xuất, mà còn là người kết nối thị trường, nâng cao giá trị sản phẩm và gắn bó với người nông dân một cách sâu sắc.

Doanh nghiệp tư nhân thường có động lực thị trường mạnh mẽ, sự linh hoạt và khát vọng vươn lên. Họ sẽ chủ động đầu tư cho sản xuất quy mô lớn, như xây dựng vùng nguyên liệu ổn định, xây dựng nhà máy chế biến để sản phẩm đạt chuẩn, có thương hiệu và giá trị gia tăng cao. Khi doanh nghiệp tư nhân được trao quyền đầy đủ, họ sẽ là lực lượng đưa nông nghiệp Việt Nam từ quy mô nhỏ manh mún lên thị trường toàn cầu.

- Đằng sau một Intimex thành công vẫn còn câu hỏi lớn: Khi nào Việt Nam sẽ có thêm hàng chục, hàng trăm Intimex khác? Khi nào chúng ta sẽ gỡ bỏ những điểm nghẽn (đất đai, tín dụng, chính sách…) để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân bứt phá?

PGS. TSKH. Võ Đại Lược: Nếu chúng ta mở rộng được mô hình doanh nghiệp tư nhân hoạt động xuyên suốt chuỗi giá trị nông nghiệp, từ sản xuất, chế biến cho đến xuất khẩu và tiêu thụ, tôi tin chắc hiệu quả của ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ được nâng lên một tầm cao mới. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã có nhiều doanh nghiệp khởi đầu đi theo đúng hướng đó và nếu Nhà nước tiếp tục nỗ lực gỡ bỏ các điểm nghẽn về đất đai, tín dụng, hạ tầng và thể chế, thì chúng ta hoàn toàn có thể nhân rộng những mô hình thành công này.

Cuối cùng, tôi vẫn nhấn mạnh một điều: Chỉ có doanh nghiệp tư nhân mới có thể làm tốt nhất sứ mệnh này. Chính doanh nghiệp tư nhân có đầy đủ động lực thị trường, khả năng linh hoạt và khát vọng lớn để đưa nông nghiệp Việt Nam từ quy mô nhỏ manh mún lên sân chơi toàn cầu. Khi còn giữ "chiếc lồng thể chế" quá chặt, thì những con đại bàng kinh tế không thể bay xa. Với cơ chế, chính sách khuyến khích đúng mức và sự đổi mới tư duy dẫn dắt thời gian gần đây của Đảng và Nhà nước, tôi tin rằng Việt Nam sẽ có thể hình thành nhiều doanh nghiệp nông nghiệp "tầm quốc tế" trong tương lai, góp phần nâng tầm lợi thế nông nghiệp Việt Nam trên trường thế giới.

- Một lần nữa, xin trân trọng cảm ơn PGS. TSKH. Võ Đại Lược đã dành thời gian chia sẻ những phân tích sâu sắc, phản ánh toàn diện cả quá trình chuyển đổi thể chế, vai trò của khu vực tư nhân và những bài học đắt giá từ thực tiễn, đặc biệt là qua trường hợp Intimex, một điển hình cho bản lĩnh hội nhập và sự trưởng thành của doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực nông nghiệp.

Thông qua cuộc trò chuyện với PGS. TSKH. Võ Đại Lược, chúng tôi hiểu rằng: Nếu muốn nông nghiệp Việt Nam bứt phá, chúng ta phải tin vào khu vực tư nhân, không chỉ như một thành phần kinh tế, mà là động lực trung tâm của quá trình tái cấu trúc nông nghiệp theo hướng hiện đại, hội nhập và bền vững. Intimex là ví dụ sống động cho thấy khi doanh nghiệp được trao quyền thực chất, được vận hành trong một môi trường thông thoáng, minh bạch và có thể dựa vào chính sách ổn định, họ hoàn toàn có thể vươn lên tầm quốc tế, dẫn dắt hàng chục nghìn nông dân và góp phần định hình lại vị thế của nông sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Trong một thế giới ngày càng bất định, nơi mà an ninh lương thực, chất lượng nông sản và thương hiệu quốc gia trở thành lợi thế chiến lược, Việt Nam không chỉ cần một Intimex, mà cần nhiều doanh nghiệp đầu đàn hơn nữa trong lĩnh vực nông nghiệp. Những “cánh chim tiên phong” ấy sẽ không thể bay cao nếu thể chế còn là một “chiếc lồng hẹp”. Và bài học lịch sử, bài học từ thực tiễn doanh nghiệp hôm nay, chính là kim chỉ nam cho cải cách thể chế ngày mai.

Kính chúc PGS. TSKH. Võ Đại Lược nhiều sức khỏe và tiếp tục có thêm đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế đất nước!