Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam: Tính tất yếu lịch sử và phản bác các quan điểm sai trái hiện nay

TÓM TẮT

Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở Việt Nam là kết quả tất yếu của quá trình đổi mới tư duy lý luận và tổng kết thực tiễn phát triển đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là sự vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, đồng thời phản ánh quá trình nhận thức ngày càng sâu sắc về mối quan hệ giữa kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, các thế lực thù địch không ngừng xuyên tạc, phủ nhận con đường phát triển của Việt Nam. Bài viết tập trung phân tích tính tất yếu lịch sử của việc xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam, đồng thời phản bác các quan điểm sai trái, thù địch nhằm góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, củng cố niềm tin xã hội vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn.

🔹 ABSTRACT

The development of a socialist-oriented market economy in Vietnam is the inevitable result of the renewal of theoretical thinking and the practical summary of national development under the leadership of the Communist Party of Vietnam. It represents the creative application and development of Marxism–Leninism and Ho Chi Minh's Thought in Vietnam's specific context, as well as a deepening understanding of the relationship between market economy mechanisms and socialist orientation. In the context of globalization and international integration, hostile forces continuously distort and deny Vietnam's development path. This paper analyzes the historical inevitability of building and developing a socialist-oriented market economy in Vietnam and refutes wrongful and hostile viewpoints, thereby contributing to safeguarding the ideological foundation of the Party and strengthening public confidence in the socialist path chosen by the Party, President Ho Chi Minh, and the Vietnamese people.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là kết quả của một quá trình đổi mới tư duy toàn diện, sâu sắc và sáng tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là bước ngoặt có ý nghĩa lịch sử trong quá trình phát triển đất nước, mở đường cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Mô hình này thể hiện sự kết hợp biện chứng giữa hai yếu tố tưởng chừng đối lập: kinh tế thị trường – vốn là sản phẩm của nền văn minh tư bản chủ nghĩa, và định hướng xã hội chủ nghĩa – mục tiêu lâu dài của cách mạng Việt Nam.

Ngay từ Đại hội VI (1986), Đảng ta đã khẳng định cần thiết phải xóa bỏ cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp, chuyển sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là sự đột phá về nhận thức, phản ánh bước phát triển mới trong tư duy lý luận của Đảng về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đảng xác định rõ: "Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa" [1] là một tất yếu khách quan, phù hợp với quy luật phát triển và điều kiện cụ thể của Việt Nam.

Trải qua gần bốn thập niên đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Tốc độ tăng trưởng kinh tế duy trì ổn định, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng được cải thiện, vị thế và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao. Cùng với đó, hệ thống thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa từng bước được hoàn thiện, đảm bảo mối quan hệ hài hòa giữa hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội, giữa tăng trưởng và phát triển bền vững, giữa độc lập tự chủ và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, song song với những thành tựu đó, các thế lực thù địch, phản động vẫn không ngừng xuyên tạc, phủ nhận bản chất và mục tiêu của mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Chúng cho rằng, sự kết hợp giữa "kinh tế thị trường" và "định hướng xã hội chủ nghĩa" là "mâu thuẫn nội tại", "phi lý luận" hoặc "chỉ là hình thức che đậy của kinh tế tư bản chủ nghĩa". Một số phần tử cơ hội chính trị còn lợi dụng những khó khăn, hạn chế trong thực tiễn để gây nhiễu loạn nhận thức, làm suy giảm niềm tin của nhân dân vào đường lối phát triển của Đảng.

Trước tình hình đó, yêu cầu đặt ra là cần tiếp tục làm sáng tỏ tính tất yếu lịch sử của việc phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam – một sự lựa chọn mang tầm chiến lược, có cơ sở lý luận và thực tiễn vững chắc; đồng thời kiên quyết phản bác các quan điểm sai trái, thù địch nhằm bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, củng cố niềm tin xã hội vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mà nhân dân ta đã lựa chọn.

Tổng Bí thư Tô Lâm trong bài viết: Chuyển đổi số - động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới (2024) đã khẳng định: "Hoàn thiện thể chế và hệ thống pháp luật, kiên định mục tiêu xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời không ngừng đổi mới để bắt kịp xu thế phát triển của thời đại".[2]

Như vậy, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự "pha trộn" hay "thỏa hiệp" về ý thức hệ, mà là một bước phát triển sáng tạo của chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ mới, vừa tuân theo quy luật của kinh tế thị trường, vừa hướng tới những giá trị nhân văn, tiến bộ mà chủ nghĩa xã hội đề cao.

2. TÍNH TẤT YẾU LỊCH SỬ CỦA PHÁT TRIỂN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM

2.1. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam phù hợp với quy luật khách quan

Chủ nghĩa Mác – Lênin khẳng định, sản xuất hàng hóa và kinh tế thị trường không phải là sản phẩm riêng của chủ nghĩa tư bản, mà là một giai đoạn phát triển khách quan của lực lượng sản xuất. Khi lực lượng sản xuất đạt đến trình độ nhất định, phân công lao động xã hội phát triển, trao đổi hàng hóa trở thành tất yếu. Kinh tế thị trường, vì thế, không đối lập với chủ nghĩa xã hội, mà có thể được sử dụng như một công cụ, một phương thức tổ chức kinh tế để phục vụ mục tiêu xã hội chủ nghĩa.

C.Mác từng nhấn mạnh: "Bản thân sản xuất hàng hóa không đối lập với xã hội mới, điều đối lập chính là quan hệ bóc lột tư bản chủ nghĩa." Từ quan điểm đó, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức rõ rằng, trong điều kiện lực lượng sản xuất của nước ta còn ở trình độ thấp, việc vận dụng cơ chế thị trường là cần thiết để giải phóng sức sản xuất, huy động các nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội.

Tư tưởng Hồ Chí Minh cũng luôn nhất quán ở điểm này. Người cho rằng, xây dựng chủ nghĩa xã hội là quá trình lâu dài, phải biết kết hợp hài hòa giữa các hình thức sở hữu và thành phần kinh tế, trong đó kinh tế tư nhân, kinh tế tập thể, kinh tế nhà nước cùng tồn tại, hỗ trợ nhau vì mục tiêu chung là "dân giàu, nước mạnh". Hồ Chí Minh từng khẳng định: "Ta xây dựng chủ nghĩa xã hội từ một nước nông nghiệp lạc hậu, cho nên phải có nhiều bước, nhiều hình thức kinh tế quá độ khác nhau."[3]

Như vậy, Đảng ta đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn Việt Nam, khẳng định rằng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự "pha trộn" hay "nửa vời", mà là một kiểu tổ chức kinh tế mới, phù hợp với điều kiện cụ thể của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

2.2. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu của thực tiễn

Trước công cuộc đổi mới năm 1986, Việt Nam thực hiện cơ chế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp, Nhà nước can thiệp trực tiếp vào mọi hoạt động kinh tế. Mặc dù mô hình này từng đóng vai trò nhất định trong giai đoạn khôi phục kinh tế sau chiến tranh, song dần bộc lộ những hạn chế nghiêm trọng: sản xuất trì trệ, năng suất thấp, đời sống nhân dân khó khăn, ngân sách thâm hụt, cơ chế quản lý cứng nhắc, không khuyến khích sáng tạo và cạnh tranh lành mạnh.

Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu bức thiết phải đổi mới tư duy kinh tế, tìm kiếm mô hình phát triển phù hợp hơn. Từ Đại hội VI (1986), Đảng ta đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện, trong đó trọng tâm là đổi mới kinh tế, chuyển từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Tiếp đó, các Đại hội VII, VIII, IX, X, XI, XII và XIII đã không ngừng bổ sung, hoàn thiện nhận thức lý luận về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Đại hội XIII (2021) tiếp tục khẳng định: "Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình phát triển tổng quát của nền kinh tế Việt Nam".[4]

Điều này thể hiện sự trưởng thành về nhận thức lý luận và thực tiễn của Đảng ta, cho thấy việc phát triển mô hình này là tất yếu khách quan, không chỉ phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử mà còn đáp ứng yêu cầu hội nhập và toàn cầu hóa.

Sau gần 40 năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử: tốc độ tăng trưởng GDP bình quân giai đoạn 1990–2020 đạt trên 6,5%/năm; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng hiện đại; đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt; tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh; Việt Nam gia nhập nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình, tham gia sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu. Những thành tựu đó khẳng định tính đúng đắn, sáng tạo và khả thi của mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Trong bài viết: Động lực mới cho phát triển kinh tế (2025), Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: "Phát triển kinh tế tư nhân là sự lựa chọn sống còn để thúc đẩy sản xuất vật chất, tạo ra sự biến đổi xã hội, "sức bật" về trình độ công nghệ, đào tạo nghề, gia tăng khả năng hấp thu vốn, thúc đẩy tăng năng suất lao động, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội. Để phát triển kinh tế tư nhân, vấn đề quan trọng, cốt lõi nhất là tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với những thay đổi có tính bước ngoặt về tư duy, nhận thức, hành động, tạo thành đặc trưng cơ bản của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước dưới sự lãnh đạo của Đảng so với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước trước đây".[5]

Như vậy, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là tất yếu lịch sử, có cơ sở khoa học và thực tiễn vững chắc. Đây không chỉ là kết quả của quá trình đổi mới, mà còn là sự khẳng định về bản lĩnh, trí tuệ và tầm nhìn chiến lược của Đảng Cộng sản Việt Nam, trong việc lựa chọn con đường phát triển phù hợp với quy luật của thời đại và đặc điểm dân tộc. Tính tất yếu được thể hiện trên ba bình diện:

Một là, đó là kết quả của quá trình phát triển nội tại của lực lượng sản xuất, đòi hỏi phải có cơ chế thị trường để giải phóng và phát huy tiềm năng sáng tạo của xã hội.

Hai là, nó phản ánh sự lựa chọn phù hợp của Đảng và nhân dân ta trong điều kiện lịch sử cụ thể - vừa phải phát triển kinh tế nhanh, vừa giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm công bằng, tiến bộ xã hội.

Ba là, mô hình này đáp ứng yêu cầu khách quan của xu thế hội nhập quốc tế, khi kinh tế thị trường trở thành hình thức tổ chức phổ biến của nền kinh tế thế giới, song vẫn cần được điều chỉnh để phù hợp với đặc thù của chế độ xã hội chủ nghĩa.

3. PHẢN BÁC CÁC QUAN ĐIỂM SAI TRÁI VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM

3.1. Nhận diện các luận điểm sai trái hiện nay

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, Việt Nam đang ngày càng khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế. Tuy nhiên, song hành với những thành tựu to lớn đó, các thế lực thù địch và phản động vẫn không ngừng tăng cường các hoạt động chống phá về mặt tư tưởng – lý luận, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế – chính trị. Chúng đưa ra nhiều luận điệu sai trái, xuyên tạc, nhằm phủ nhận tính đúng đắn của đường lối phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Những luận điểm phổ biến có thể kể đến gồm:

- Thứ nhất, các thế lực xuyên tạc và cho rằng "kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội là hai khái niệm đối lập, không thể dung hòa". Theo đó, họ lập luận rằng nền kinh tế thị trường vốn thuộc về chủ nghĩa tư bản, còn chủ nghĩa xã hội lại hướng đến xóa bỏ quan hệ hàng hóa – tiền tệ, nên "định hướng xã hội chủ nghĩa" chỉ là "mỹ từ" để che đậy xu hướng tư bản hóa.

- Thứ hai, các thế lực thù địch, phản động cho rằng việc Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế là "can thiệp thô bạo vào thị trường", làm méo mó cạnh tranh và cản trở sự phát triển của khu vực tư nhân.

- Thứ ba, các thế lực thù địch xuyên tạc rằng Đảng Cộng sản Việt Nam "vừa muốn phát triển kinh tế thị trường, vừa sợ mất định hướng xã hội chủ nghĩa", từ đó cho rằng con đường phát triển của Việt Nam là "mâu thuẫn nội tại" và "thiếu nhất quán".

- Thứ tư, các thế lực phản động cho rằng Việt Nam "đang đi chệch hướng xã hội chủ nghĩa", lấy lý do sự gia tăng bất bình đẳng xã hội, phân hóa giàu nghèo, hoặc các vấn đề tiêu cực trong quản lý kinh tế.

Các luận điệu trên được phát tán thông qua nhiều kênh truyền thông, mạng xã hội, blog cá nhân và các tổ chức phản động ở nước ngoài, nhằm tác động vào nhận thức xã hội, gieo rắc hoài nghi, làm suy giảm niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng.

3.2. Phản bác các quan điểm sai trái về phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam

Trước hết, cần khẳng định rằng kinh tế thị trường không phải là sản phẩm riêng của chủ nghĩa tư bản, mà là thành tựu chung của văn minh nhân loại. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, việc sử dụng kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan nhằm thúc đẩy lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân. Chủ nghĩa xã hội không phủ nhận thị trường, mà hướng tới sử dụng thị trường như một công cụ phục vụ mục tiêu công bằng, tiến bộ và phát triển bền vững.

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ: "Chúng ta phát triển kinh tế thị trường nhưng không theo con đường tư bản chủ nghĩa; phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nghĩa là chúng ta sử dụng kinh tế thị trường như một công cụ để xây dựng chủ nghĩa xã hội".[6]

Như vậy, định hướng xã hội chủ nghĩa chính là mục tiêu, giá trị và phương hướng phát triển, chứ không phải "phần gắn thêm hình thức". Trong đó, Nhà nước giữ vai trò định hướng, điều tiết và bảo đảm sự phát triển hài hòa giữa các thành phần kinh tế, giữa tăng trưởng và công bằng xã hội. Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa.

Thực tiễn gần 40 năm đổi mới đã chứng minh rằng, việc Nhà nước giữ vai trò chủ đạo không làm "triệt tiêu động lực thị trường", mà ngược lại, đã giúp ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội, duy trì định hướng phát triển bền vững. Trong các giai đoạn khủng hoảng kinh tế toàn cầu (như 1997, 2008 và 2020), Việt Nam vẫn duy trì được ổn định kinh tế, kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh, thể hiện vai trò điều tiết hiệu quả của Nhà nước.

Ngoài ra, những vấn đề như phân hóa xã hội hay tiêu cực trong nền kinh tế không phải là "sản phẩm riêng của định hướng xã hội chủ nghĩa", mà là những hiện tượng mang tính khách quan trong bất kỳ nền kinh tế thị trường nào. Điều quan trọng là, Đảng và Nhà nước ta luôn nhận thức rõ và chủ động khắc phục bằng nhiều chủ trương, chính sách cụ thể: hoàn thiện thể chế pháp luật, tăng cường quản lý xã hội, phát triển kinh tế tư nhân gắn với trách nhiệm xã hội, thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, bảo đảm công bằng trong tiếp cận cơ hội phát triển.

Thứ hai, Việt Nam không "chệch hướng xã hội chủ nghĩa". Một trong những thủ đoạn tinh vi của các thế lực thù địch là xuyên tạc rằng Việt Nam đang "chệch hướng xã hội chủ nghĩa". Tuy nhiên, bản chất của mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là vừa phát triển kinh tế, vừa xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh – phù hợp với mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh" mà Đảng ta xác định.

Thực tiễn chứng minh, trong khi nhiều nước áp dụng mô hình thị trường tự do phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế, thất nghiệp và bất bình đẳng gia tăng, thì Việt Nam vẫn duy trì được ổn định chính trị, tăng trưởng kinh tế và cải thiện phúc lợi xã hội. Các chỉ số phát triển con người (HDI) không ngừng được cải thiện, tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đạt trên 92%, và Việt Nam đã được cộng đồng quốc tế đánh giá là một trong những quốc gia có tốc độ giảm nghèo nhanh nhất thế giới.

Những kết quả này khẳng định tính ưu việt và bản chất tiến bộ của mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, đồng thời bác bỏ hoàn toàn các luận điệu xuyên tạc, sai trái về sự "chệch hướng" hay "tư bản hóa" của nền kinh tế Việt Nam.

4. KẾT LUẬN

Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là kết quả của một quá trình nhận thức, kế thừa và phát triển sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây không chỉ là sự lựa chọn mang tính chiến lược, mà còn là tất yếu khách quan xuất phát từ thực tiễn phát triển của đất nước trong thời kỳ quá độ.

Gần bốn thập kỷ đổi mới đã chứng minh tính đúng đắn và hiệu quả của mô hình này. Việt Nam đã thoát khỏi tình trạng kém phát triển, trở thành nước có thu nhập trung bình, đạt nhiều thành tựu quan trọng về kinh tế, xã hội, quốc phòng – an ninh và đối ngoại. Nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường ngày càng đầy đủ, đồng bộ và hiện đại hơn, nhưng vẫn bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa thông qua vai trò quản lý của Nhà nước và sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Những kết quả đó thể hiện tính ưu việt và sức sống bền vững của mô hình phát triển mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn./.