Nhiều dự án điện gió không thể về đích đúng hẹn để được hưởng mức giá 8,5 Cent/kWh trong vòng 20 năm, điều đó đồng nghĩa với việc khoản đầu tư năng lượng sạch trị giá 6,7 tỷ USD cùng với gần 21.000 việc làm trong tương lai sẽ gặp rủi ro. Vì vậy, “nút thắt” cần gỡ ngay lúc này là kéo dài cơ chế giá FIT thêm ít nhất 6 tháng.
Những dự án chạy đua với thời gian
Do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, nhiều địa phương tiếp tục thực hiện giãn cách xã hội. Vì vậy, nhiều đơn vị phải đối mặt với các khó khăn trong việc giải quyết vướng mắc giải phóng mặt bằng, tập kết vật tư thiết bị và điều chuyển nhân lực đến công trường để thi công các dự án điện gió. Lo ngại trước điều này, hiện nay nhiều đơn vị thi công điện gió tại Tây Nguyên đang gấp rút chạy đua với thời gian để dự án kịp vận hành thương mại trước ngày 31/10/2021.
Điển hình là Dự án Nhà máy điện gió Ea Nam (huyện Ea H’leo, Đắk Lắk) - dự án lớn nhất Việt Nam đến thời điểm hiện tại với tổng mức đầu tư 16.500 tỷ đồng, quy mô công suất 400MW cũng đang khẩn trương triển khai. Trao đổi với PV Reatimes, ông Vũ Đình Tân, Giám đốc Công ty Cổ phần điện gió Trung Nam Đắk Lắk cho biết: “Hiện tại, dự án vẫn đang gấp rút triển khai và dự kiến sẽ được vận hành thương mại trước ngày 31/10. Trước tình hình dịch Covid-19 diễn biến rất phức tạp đơn vị cũng gặp một số khó khăn đặc biệt là công tác huy động công nhân ở các khu vực, công tác vận chuyển thiết bị, mua các phụ tùng… nhưng đơn vị thi công đã tìm cách khắc phục. Tính đến giữa tháng 9 việc xây dựng đã hoàn thành 97%, lắp đặt khoảng 60%”.
Hay trên địa bàn tỉnh Gia Lai, Nhà máy điện gió Ia Bang 1 được khởi công từ tháng 1/2021 có công suất 50MW gồm 12 trụ turbine gió (4,2 MW/trụ) với tổng mức đầu tư gần 2.000 tỷ đồng cũng đang hối hả triển khai thi công cả ngày lẫn đêm để kịp hoàn thành tiến độ nhằm hưởng giá FIT. Ông Hồ Quý Tri Thức, Phó Giám đốc Công ty Cổ phần điện gió Ia Bang, cho biết: Thời điểm này, Công trình Nhà máy điện gió Ia Bang 1 đang huy động tối đa nguồn nhân lực để thi công đảm bảo về đích đúng thời gian. Do lắp đặt thiết bị theo mùa gió nên phải làm cả ngày lẫn đêm để đảm bảo kịp tiến độ, để sớm hòa lưới điện quốc gia. Đơn vị hiện đã hoàn thiện 5,66km mặt đường giao thông; đổ bê tông 12/12 móng trụ, hoàn thành xây dựng nhà quản lý vận hành… Cùng với đó, việc vận chuyển và lắp đặt thiết bị được thực hiện đúng tiến độ.
Đối với những dự án có khả năng về đích đúng hẹn, các chủ đầu tư đang phải nỗ lực hết sức để không tuột mất “quả ngọt” trong những ngày cuối cùng. Bởi các dự án điện gió muốn tiến tới bước được EVN công nhận COD, thì phải có được văn bản chấp thuận của Bộ Công Thương hoặc Sở Công Thương địa phương cấp về kết quả kiểm tra nghiệm thu hoàn thành công trình để đưa vào sử dụng theo quy định trong các hợp đồng mua bán điện mẫu hiện nay.
Tuy nhiên, 2 dự án trên chỉ là một trong số ít dự án có thể khẳng định sẽ đưa vào vận hành thương mại trước ngày 31/10/2021 để được hưởng giá FIT. Thực tế cho thấy, trước diễn biến phức tạp của dịch Covid-19, nhưng nhiều nhà thầu vẫn còn chủ quan, không chuẩn bị sớm việc mua hàng, cố ý trì hoãn, dẫn đến giao hàng một số vật tư khác trong tháng 9/2021 bị đình trệ. Vì vậy, cho dù có hoàn thành xây dựng trước 31/10/2021, thì vẫn chưa có thiết bị để lắp đặt, dẫn đến không thể vận hành thương mại.
Nguyên nhân do dịch Covid-19?
Theo thông tin từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), trong tháng 8/2021, đã có 12 tua-bin điện gió với tổng công suất 48,8MW được công nhận COD, có 24 nhà máy điện gió với tổng công suất là 963MW được đưa vào vận hành thương mại. Con số này rất ít so với 108 nhà máy điện gió có tổng công suất 5.655MW đã gửi văn bản và hồ sơ đăng ký chương trình đóng điện và hòa lưới, thử nghiệm, đề nghị công nhận COD được EVN chốt sổ ở thời điểm trước 90 ngày (so với mốc 31/10/2021 để kịp hưởng mức giá FIT hiện nay), nên sẽ có rất nhiều dự án khó về đích đúng hẹn để được hưởng giá bán tốt. Không chỉ vậy, trong số 108 nhà máy này, còn có nhiều nhà máy vẫn còn “nằm trên giấy”.
Bên cạnh đó, nhiều địa phương thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16 nên việc vận chuyển thiết bị tuabin gió (hàng siêu trường, siêu trọng) gặp khó khăn, gặp vướng mắc về tiến độ cung cấp tuabin gió bị chậm so với hợp đồng mua bán đã ký kết; hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa bị gián đoạn...
Ngoài ra, do trình tự, thủ tục về đầu tư xây dựng một dự án lớn có hạng mục trạm biến áp 500kV, đường dây 500kV đấu nối cần nhiều thời gian để hoàn thiện đầy đủ, các thủ tục về đầu tư xây dựng, giải phóng mặt bằng… Các cán bộ, kỹ sư, chuyên gia nước ngoài phải thực hiện cách ly tập trung theo quy định, người lao động thi công trên công trình cũng hạn chế.
Hội đồng Năng lượng Gió Toàn cầu (GWEC) cũng nhận xét: Sau khi làn sóng dịch Covid-19 lần thứ 4 bùng phát tại Việt Nam vào tháng 4/2021, những khó khăn mà dự án điện gió gặp phải ngày càng trở nên nghiêm trọng bao gồm: Chuỗi cung ứng toàn cầu bị đình trệ và việc cung cấp trang thiết bị quan trọng thường chậm tiến độ từ 6 - 8 tuần. Tình trạng thiếu chuyến bay chở hàng đến Việt Nam và cơ sở vận tải địa phương chưa đủ khả năng vận chuyển thiết bị điện gió siêu trường, siêu trọng càng làm tình hình chậm trễ thêm kéo dài.
Thủ tục đưa chuyên gia quốc tế vào Việt Nam rất phức tạp và khó khăn cùng với những quy định cách ly khiến thời gian cần thiết để đưa chuyên gia tới Việt Nam tăng thêm từ 2 - 3 tuần, chưa kể những quy định cách ly giữa các tỉnh và địa phương kéo dài từ 7 - 21 ngày. Việc áp dụng những quy định cách ly này đã khiến thời gian di chuyển của chuyên gia nước ngoài tới công trường dự án tăng hơn gấp đôi, từ 8 tuần lên đến 18 tuần. Việc áp dụng biện pháp phong tỏa giữa các quận/huyện và tỉnh bao gồm các quy định cách ly theo đặc thù từng tỉnh, giới hạn số lượng nhân công, mô hình “3 tại chỗ” và trong nhiều trường hợp, thậm chí yêu cầu đóng cửa công trường. Các thủ tục tại cảng và hải quan bị đình trệ do các biện pháp phòng chống dịch Covid-19 và các ca lây nhiễm trong lực lượng cán bộ hải quan.
Kiến nghị nhằm “gỡ nút thắt”
Điểm mấu chốt đang khiến các nhà đầu tư “đứng ngồi không yên” chính là thời hạn áp dụng cơ chế giá FIT. Vì vậy, nếu không có “phao cứu trợ” cho ngành điện gió bằng việc cho phép giãn thời hạn áp dụng cơ chế giá FIT thêm ít nhất 6 tháng, rất nhiều dự án sẽ chịu những tổn thất ngoài dự kiến do đại dịch gây ra. Làm cản trở tiến độ hoàn thành các mục tiêu về năng lượng tái tạo được đặt ra trong Nghị quyết số 55/NQ-TW và xảy ra một chu kỳ “tụt dốc” khiến thị trường điện gió Việt Nam mất cân bằng, chính quyền địa phương có các dự án điện gió sẽ mất đi các khoản đầu tư và khoản thu ngân sách quan trọng và tác động tiêu cực đến môi trường đầu tư năng lượng tái tạo tại Việt Nam.
Theo những tính toán chuyên môn dựa trên giá trị trung bình của quốc tế và Việt Nam, 4.000MW điện gió tương đương với 6,7 tỷ USD vốn đầu tư, bao gồm 6,51 tỷ USD chi phí tài sản cố định và 151 triệu USD chi phí vận hành trong 25 năm vòng đời của các dự án điện gió. Những dự án điện gió này có thể tạo ra xấp xỉ 21.000 việc làm, từ đó góp phần tạo công ăn việc làm cho các nhóm dân cư địa phương và thúc đẩy một nền kinh tế xanh cho Việt Nam. Phần lớn những khoản đầu tư và việc làm này sẽ được hiện thực hóa ở địa phương và trải dài trong chuỗi cung ứng, từ các hoạt động vận tải, xây lắp đến vận hành và bảo dưỡng.
Ngày 9/9/2021, Hội đồng Năng lượng Gió Toàn cầu (GWEC) và ngành điện gió toàn cầu đã kêu gọi Chính phủ cho phép giãn thời hạn áp dụng cơ chế giá FIT thêm ít nhất 6 tháng, tới hết tháng 4/2022 để tạo điều kiện cho các dự án điện gió đã có sự chuẩn bị, đầu tư ở một mức độ nhất định, mà do những tác động khách quan của đại dịch Covid-19 không thể hoàn thành thi công một cách an toàn và đúng kế hoạch đã đặt ra. Theo đó, GWEC ủng hộ áp dụng những tiêu chí rõ ràng để lựa chọn các dự án đủ điều kiện lùi thời hạn, thay vì việc gia hạn một cách vô điều kiện. Biện pháp này hoàn toàn phù hợp với thông lệ quốc tế về cứu trợ trong đại dịch cho ngành điện gió, mà một số nước trên thế giới đã thực hiện. Ví dụ, vào tháng 5/2020, Hoa Kỳ đã ban hành ân hạn 1 năm cho các dự án điện gió để hoàn thành và hưởng ưu đãi tín dụng thuế. Vào tháng 6/2020, Ấn Độ đã giãn thời hạn vận hành thương mại thêm 2,5 tháng đối với các dự án năng lượng tái tạo để giảm thiểu tác động của các biện pháp phong tỏa kéo dài từ tháng 4 đến tháng 6…
Ông Ben Blackwell, Chủ tịch GWEC cho biết: “Trong 1,5 năm trở lại đây, những gián đoạn trong đi lại, di chuyển nhân công và đứt gãy chuỗi cung ứng do tác động của đại dịch Covid-19 đã tái diễn tại nhiều quốc gia. Nhận thức được vấn đề đó, nhiều quốc gia như Anh, Hoa Kỳ, Đức, Ấn Độ và Hy Lạp đã đưa ra các gói chính sách cứu trợ hoặc cho các dự án thêm thời gian để đạt thời hạn vận hành thương mại. Tại Việt Nam, các biện pháp hỗ trợ tương tự cũng rất cần thiết để tháo gỡ khó khăn cho ngành công nghiệp điện gió trên bờ còn non trẻ, đang phải chịu ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19”.
Hội đồng GWEC cũng nhận định rằng, điện gió sẽ có những đóng góp rất lớn cho tương lai ngành năng lượng Việt Nam, và việc hỗ trợ ngành năng lượng tái tạo là cần thiết để bảo toàn sức hấp dẫn của quốc gia như là một điểm đến đầu tư trực tiếp nước ngoài. Ông Mark Hutchinson, Chủ tịch Nhóm công tác khu vực Đông Nam Á của GWEC chia sẻ: “Việt Nam là một trong những thị trường điện gió có tiềm năng lớn nhất Đông Nam Á. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn cực kỳ quan trọng cho ngành điện gió trên bờ, với tổng công suất đã vượt 500MW tính đến hết năm 2020. Chính phủ cần lùi thời hạn áp dụng cơ chế giá FIT để tạo điều kiện cho 4.000MW dự án điện gió có hiệu quả kinh tế và khả năng hiện thực hoá hoàn thành trong thời hạn hợp lý. Nếu để mất đi khối lượng dự án điện gió này cũng đồng nghĩa là giáng một đòn mạnh vào môi trường đầu tư năng lượng tái tạo và hậu quả là một chu kỳ “phá sản” mà thị trường điện gió Việt Nam có thể mất nhiều năm để phục hồi”.
Không chỉ là lời kêu gọi của GWEC - một tổ chức quốc tế đại diện cho ngành năng lượng gió, bao gồm thành viên ở hơn 80 quốc gia trên thế giới, mà nhiều tỉnh thành trên cả nước như: Trà Vinh, Sóc Trăng, Gia Lai, Đắk Lắk… cũng đã có văn bản đề xuất Thủ tướng Chính phủ và Bộ Công Thương xem xét, chấp thuận gia hạn thời gian áp dụng cơ chế giá FIT đối với các dự án đang triển khai trên thực địa trực thuộc địa bàn tới ít nhất là hết tháng 12/2021, thay vì hết tháng 10/2021.
Trong bối cảnh khó khăn của đại dịch, việc các nhà hoạch định chính sách đưa ra những biện pháp và chính sách phù hợp để kịp thời giữ gìn những thành quả đã đạt được của thị trường điện gió Việt Nam là điều hết sức cần thiết. Sự hỗ trợ thông qua việc kéo dài cơ chế giá FIT đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo đầu tư và phát triển các dự án điện gió được duy trì, đưa Việt Nam trở thành một mẫu hình trong khu vực về những chính sách khuyến khích và sự phát triển rất nhanh của năng lượng tái tạo./.
Việt Nam là thị trường đầu tư điện gió và năng lượng tái tạo hàng đầu châu Á
Trong những năm vừa qua, Việt Nam đã trở thành thị trường đầu tư điện gió và năng lượng tái tạo hàng đầu châu Á, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á. Những mục tiêu năng lượng nhiều tham vọng được đề xuất trong dự thảo Quy hoạch Điện 8 đã phản ánh cam kết của Chính phủ đối với mục tiêu giảm thải carbon trong hệ thống năng lượng và cải thiện sức cạnh tranh trong khu vực của Việt Nam. Điều này thể hiện trong khuôn khổ Nghị quyết 55, dự thảo Quy hoạch điện quốc gia và các văn bản khác. Theo Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg, mức giá FIT cho điện gió được áp dụng ở mức 8,5 Cent/kWh đối với tất cả các dự án đạt mốc ngày vận hành thương mại (COD) trước ngày 1/11/2021. Chính sách này đã đem lại định hướng phát triển rõ ràng cho thị trường điện gió trên bờ. Tính tới hết tháng 8/2021, chính sách này đã khuyến khích khối lượng đầu tư khổng lồ với hơn 140 dự án điện gió ký hợp đồng mua bán điện với đơn vị vận hành lưới điện quốc gia thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam.
