PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Giao thông xanh tốc độ cao - Đòn bẩy kiến tạo giá trị cộng đồng cho đô thị biển Cần Giờ

Trong bối cảnh các đô thị biển đang đứng trước sức ép kép từ đô thị hóa nhanh và biến đổi khí hậu, bài toán phát triển không còn nằm ở việc mở rộng không gian đơn thuần, mà ở cách tổ chức tăng trưởng sao cho hài hòa giữa kinh tế, môi trường và chất lượng sống. Với Cần Giờ - khu dự trữ sinh quyển thế giới độc bản, bài toán ấy càng trở nên đặc biệt, đòi hỏi một tư duy phát triển mới, thận trọng nhưng không chậm chạp, hiện đại nhưng không đánh đổi hệ sinh thái.

Trong dòng chảy đó, giao thông xanh tốc độ cao được xem là "điểm tựa chiến lược" để mở ra không gian phát triển mới, tái cấu trúc mối quan hệ giữa đô thị - con người - thiên nhiên, đồng thời định hình một mô hình tăng trưởng bền vững cho đô thị biển trong kỷ nguyên mới. Không chỉ là câu chuyện hạ tầng, giao thông xanh đang trở thành yếu tố kiến tạo cộng đồng, nâng cao chất lượng sống và tạo ra giá trị dài hạn cho toàn vùng.

Nhằm làm rõ những vấn đề cốt lõi xoay quanh định hướng này, Tạp chí điện tử Bất động sản Việt Nam (Reatimes.vn) đã có cuộc trao đổi sâu với PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế Vận tải Đường sắt Việt Nam, Trưởng khoa Vận tải - Kinh tế, Trường Đại học Giao thông Vận tải. Từ góc nhìn của một chuyên gia giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực giao thông, quy hoạch và kinh tế đô thị, ông phân tích sâu vai trò của giao thông xanh tốc độ cao trong việc tái cấu trúc không gian phát triển, kiến tạo giá trị cộng đồng và định hình tương lai của đô thị biển Cần Giờ theo hướng bền vững và nhân văn.

- Thưa PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái, vì sao hiện nay chúng ta cần đặt vấn đề phát triển các siêu đô thị lấn biển như Cần Giờ gắn với giao thông xanh tốc độ cao?

PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Nếu nói ngắn gọn, với các siêu đô thị lấn biển như Cần Giờ, câu hỏi không còn là "có nên làm giao thông hay không", mà là làm giao thông theo mô hình nào để đô thị phát triển đúng trật tự và không trả giá về sau. Lấn biển là một dạng phát triển đặc biệt: Ta đang tạo lập một không gian đô thị mới trên nền tảng tự nhiên rất nhạy cảm. Vì vậy, giao thông ở đây không chỉ "phục vụ đi lại", mà quyết định mô hình tăng trưởng, cấu trúc dân cư, cách sử dụng đất, mức độ phát thải và cả khả năng sống còn của hệ sinh thái. Có ba vấn đề chúng ta cần quan tâm.

Thứ nhất, hạ tầng giao thông quyết định "trật tự đô thị", tức là đô thị sẽ lớn lên theo hình thái nào.

Trên thế giới có một quy luật rất rõ: Đô thị sẽ phát triển theo tuyến giao thông chủ đạo. Nếu trục giao thông chủ đạo là đường bộ cho xe cá nhân, đô thị sẽ "tỏa" theo kiểu dàn trải, phụ thuộc ô tô, tắc nghẽn và phát thải cao. Nếu trục chủ đạo là giao thông khối lượng lớn, tốc độ cao và kết nối tốt, đô thị sẽ phát triển theo mô hình đa trung tâm, nén hợp lý quanh các điểm kết nối, tối ưu chi phí vận hành và thời gian của toàn xã hội. Vì vậy, nói "giao thông đi trước" không chỉ là khẩu hiệu. Nó là đặt đúng đường ray cho đô thị chạy trong vài chục năm tới. Làm sai ở giai đoạn đầu, về sau sẽ phải sửa bằng những khoản chi phí khổng lồ, thậm chí không sửa được.

Thứ hai, với đô thị lấn biển, rủi ro lớn nhất là bị "khóa chặt" vào mô hình phát triển cũ ngay từ đầu. Cần Giờ lại là trường hợp nhạy cảm hơn nhiều vì đây là không gian sinh thái đặc thù, tác động môi trường không chỉ "tăng - giảm", mà có thể vượt ngưỡng chịu tải.

Nếu chúng ta để đô thị hình thành theo mô hình giao thông truyền thống, tức là ưu tiên đường cho xe cá nhân, phân tán chức năng, phụ thuộc di chuyển bằng ô tô thì sẽ xảy ra một chuỗi hệ quả dây chuyền: Gia tăng phát thải và tiêu thụ năng lượng do di chuyển dài và kém hiệu quả; Áp lực bê tông hóa cao hơn vì phải mở rộng đường, bãi đỗ, nút giao; Chi phí xã hội dài hạn tăng: Tắc nghẽn, ô nhiễm, tai nạn, suy giảm sức khỏe cộng đồng. Và quan trọng nhất, khiến tổn thương hệ sinh thái rừng ngập mặn - biển theo kiểu "tích lũy", rất khó phục hồi.

Điểm cần nhấn mạnh là, một khi đã khóa vào mô hình đô thị phụ thuộc xe cá nhân, chúng ta không thể "xanh hóa" bằng khẩu hiệu. Xanh hóa phải được "đóng" vào cấu trúc hạ tầng ngay từ thiết kế ban đầu: Lựa chọn công nghệ, tổ chức không gian, mạng lưới kết nối và hành vi di chuyển của cư dân.

Thứ ba, "giao thông xanh tốc độ cao" là cặp chìa khóa mở ra tăng trưởng mà không đánh đổi, vì nó thay đổi đồng thời cả tốc độ lẫn chất lượng phát triển.

Tốc độ cao tạo ra lợi thế thời gian, nhưng xanh hóa tạo ra lợi thế bền vững. Khi hai yếu tố cộng hưởng, ta đạt ba điều rất quan trọng:

Tốc độ cao "nén" thời gian di chuyển, biến khoảng cách vật lý thành khoảng cách kinh tế - xã hội có thể quản trị. Nhưng nếu không xanh, tốc độ cao sẽ kéo theo bùng nổ nhu cầu di chuyển và phát thải. Vì vậy, xanh hóa bảo đảm sự mở rộng đó diễn ra hiệu quả và ít phát thải;

Giao thông xanh tốc độ cao cho phép ưu tiên giao thông công cộng, phương tiện sạch, không gian đi bộ - trải nghiệm ven biển. Từ đó, đô thị biển không bị biến thành một "đại công trường bê tông" mà trở thành không gian sống có bản sắc;

ESG++ không thể chỉ là cam kết. Nó phải được "kích hoạt" bằng hạ tầng. Khi giao thông xanh tốc độ cao được đặt đúng vai trò, nó đồng thời: Bảo vệ Môi trường (E) qua giảm phát thải, hạn chế xâm lấn, tối ưu năng lượng; Kiến tạo Xã hội (S) qua tiếp cận công bằng, chất lượng sống, không gian công cộng; Củng cố Quản trị (G) qua vận hành hiệu quả, minh bạch, giảm chi phí xã hội dài hạn và mở rộng sang tái sinh - thích ứng (Regeneration & Resilience), đặc biệt quan trọng với đô thị biển trước biến đổi khí hậu.

Tôi nghĩ câu hỏi lớn mà chúng ta cần đặt ra không phải "Cần Giờ có đi nhanh không", mà là: Đi nhanh để làm gì và đi nhanh theo cách nào để cộng đồng được hưởng lợi lâu dài. Một siêu đô thị lấn biển nếu chỉ tối ưu lợi ích ngắn hạn sẽ rất rủi ro. Nhưng nếu được dẫn dắt bởi giao thông xanh tốc độ cao, đặt cộng đồng ở trung tâm, thì Cần Giờ có cơ hội trở thành hình mẫu đô thị biển mới, hiện đại mà không đánh đổi, tăng trưởng mà không tổn thương, hội nhập mà vẫn bền vững.

- Hệ thống giao thông xanh dự kiến hoàn thành vào năm 2028 sẽ rút ngắn thời gian di chuyển từ TP.HCM đến Cần Giờ xuống còn khoảng 15 - 20 phút. Dưới góc nhìn của ông, sự thay đổi này không chỉ là câu chuyện về thời gian di chuyển, mà sẽ tái cấu trúc không gian phát triển đô thị như thế nào? Và vì sao có thể nói Cần Giờ đang đứng trước một bước ngoặt mang tính "tái định vị" trong cấu trúc đô thị vùng?

PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Tôi cho rằng tác động của giao thông xanh tốc độ cao đối với Cần Giờ không chỉ mang tính kỹ thuật hay giao thông thuần túy, mà là một sự tái cấu trúc căn bản về không gian phát triển đô thị.

Trước hết, cần hiểu rằng trong quy hoạch hiện đại, ngưỡng thời gian di chuyển có ý nghĩa quyết định đến cách con người tổ chức cuộc sống. Khi thời gian di chuyển được rút ngắn xuống dưới một "ngưỡng cảm nhận" như 15-20 phút thì khoảng cách địa lý gần như không còn là rào cản phát triển. Lúc đó, Cần Giờ không còn là "vùng ven" hay "vùng xa" của TP.HCM, mà trở thành một cực phát triển thực thụ trong cấu trúc đô thị đa trung tâm. Tôi cho rằng, điều này kéo theo ba chuyển dịch rất quan trọng.

Thứ nhất, tái cấu trúc không gian lao động - sinh sống - dịch vụ. Người dân hoàn toàn có thể sinh sống tại Cần Giờ nhưng làm việc, học tập, giao thương tại các trung tâm khác của TP.HCM mà không chịu áp lực thời gian hay chi phí xã hội quá lớn. Đây chính là nền tảng để phân bổ lại dân cư, giảm áp lực hạ tầng cho khu lõi đô thị, đồng thời tạo điều kiện hình thành các cộng đồng sống chất lượng cao tại khu vực ven biển.

Thứ hai, Cần Giờ bước vào logic phát triển của một "siêu đô thị đa cực kết nối nhanh". Trong mô hình này, các cực đô thị không cạnh tranh lẫn nhau mà bổ trợ cho nhau thông qua hạ tầng tốc độ cao. Kinh nghiệm từ Nhật Bản, Hàn Quốc hay châu Âu cho thấy, khi kết nối đủ nhanh và ổn định, mỗi đô thị vệ tinh có thể phát triển bản sắc riêng, chức năng riêng, nhưng vẫn nằm trong một chỉnh thể thống nhất. Đây là cách để đô thị lớn phát triển bền vững mà không rơi vào quá tải.

Thứ ba, như tôi đã khẳng định, tốc độ cao ở đây không chỉ để "đi nhanh", mà để mở rộng biên độ phát triển một cách thông minh và có kiểm soát. Nó cho phép tái cấu trúc mối quan hệ giữa sống - làm việc - nghỉ dưỡng; mở ra không gian phát triển mới mà không đánh đổi môi trường; đồng thời giảm áp lực tích tụ lên lõi đô thị hiện hữu.

Nói cách khác, giao thông xanh tốc độ cao không chỉ thay đổi "khoảng cách địa lý", mà còn thay đổi cách con người tổ chức đời sống đô thị. Khi được đặt đúng chỗ, nó trở thành nền tảng để Cần Giờ phát triển như một đô thị biển hiện đại, nơi tốc độ đi cùng chất lượng sống, và tăng trưởng gắn với bền vững dài hạn.

- Nhiều ý kiến cho rằng, giao thông tốc độ cao không chỉ làm thay đổi cấu trúc đô thị, mà còn làm thay đổi cách con người sống, tương tác và hình thành cộng đồng. Theo ông, với Cần Giờ, sự thay đổi này sẽ diễn ra như thế nào và mang ý nghĩa gì đối với chất lượng sống đô thị trong dài hạn?

PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Tôi cho rằng, đây chính là chiều sâu quan trọng nhất của bài toán giao thông, bởi sau tất cả, đô thị không tồn tại để vận hành hạ tầng, mà để nuôi dưỡng con người và cộng đồng.

Khi giao thông được tổ chức hiệu quả và nhân văn, xã hội bắt đầu vận hành theo một logic khác: Con người không còn bị chi phối bởi áp lực thời gian, khoảng cách hay chi phí di chuyển. Khi đó, họ có điều kiện tái cân bằng giữa công việc - gia đình - đời sống tinh thần. Đây là tiền đề quan trọng để hình thành một cộng đồng ổn định, gắn bó và có trách nhiệm.

Với Cần Giờ, điều này đặc biệt có ý nghĩa. Giao thông xanh tốc độ cao không chỉ giúp người dân "đi nhanh hơn", mà giúp họ sống chậm lại đúng nghĩa, chậm để tận hưởng môi trường, để tương tác cộng đồng, để xây dựng lối sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Đó là nền tảng của một xã hội bền vững chứ không chỉ là một đô thị phát triển nhanh.

Nhìn xa hơn, khi giao thông tạo điều kiện cho các nhóm cư dân đa dạng cùng sinh sống, làm việc và chia sẻ không gian chung, nó góp phần hình thành vốn xã hội, yếu tố rất quan trọng nhưng thường bị bỏ quên trong phát triển đô thị. Chính vốn xã hội này quyết định sức đề kháng của đô thị trước khủng hoảng, biến động kinh tế hay biến đổi khí hậu.

Vì vậy, giao thông xanh tốc độ cao không chỉ là công cụ kết nối không gian, mà là nền tảng kiến tạo một xã hội hài hòa, bao trùm và bền vững. Khi con người được đặt vào trung tâm, đô thị không chỉ lớn lên về quy mô, mà trưởng thành về chất lượng phát triển.

- Với đặc thù là khu dự trữ sinh quyển thế giới, Cần Giờ phải đối mặt với những "giới hạn phát triển" nào nếu tiếp cận theo mô hình giao thông truyền thống? Và vì sao có thể nói giao thông xanh là điều kiện bắt buộc để không vượt qua ngưỡng chịu tải sinh thái của khu vực này?

PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Cần Giờ không chỉ là một không gian phát triển đô thị, mà là một hệ sinh thái sống có ngưỡng chịu tải rất rõ ràng. Rừng ngập mặn, hệ thống thủy văn, vùng chuyển tiếp biển - đất liền tạo thành một cấu trúc tự nhiên nhạy cảm, nơi mỗi can thiệp hạ tầng đều có thể để lại hệ quả dài hạn.

Nếu phát triển giao thông theo mô hình truyền thống, phụ thuộc vào xe cá nhân, mở rộng mặt cắt đường, bê tông hóa mạnh thì rủi ro không chỉ dừng ở ô nhiễm hay tắc nghẽn, mà là phá vỡ cân bằng sinh thái tích lũy theo thời gian. Một khi vượt qua ngưỡng chịu tải, hệ sinh thái rất khó phục hồi và khi đó chi phí môi trường - xã hội sẽ lớn hơn rất nhiều so với lợi ích kinh tế ngắn hạn.

Chính vì vậy, giao thông xanh ở Cần Giờ không đơn thuần là một lựa chọn "tốt hơn", mà là điều kiện bắt buộc để phát triển không đi quá giới hạn của tự nhiên. Giao thông xanh giúp giảm áp lực lên không gian sinh thái, hạn chế xâm lấn vật lý, kiểm soát phát thải và cho phép đô thị thích nghi linh hoạt với biến đổi khí hậu.

Quan trọng hơn, nó giúp duy trì trạng thái cân bằng giữa phát triển và bảo tồn, một điều kiện sống còn đối với đô thị biển. Khi hạ tầng được thiết kế dựa trên khả năng chịu tải của tự nhiên, Cần Giờ mới có thể trở thành một đô thị bền vững thực sự, không chỉ cho hiện tại mà cho nhiều thế hệ sau.

- Ở góc độ kinh tế thị trường dài hạn, giao thông xanh tốc độ cao sẽ làm thay đổi logic phát triển và phân bổ giá trị của thị trường bất động sản Cần Giờ như thế nào, thưa ông?

PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Theo tôi, điều quan trọng nhất là giao thông xanh tốc độ cao làm thay đổi logic hình thành và phân bổ giá trị, chứ không chỉ làm thay đổi mặt bằng giá bất động sản.

Trong mô hình truyền thống, giá trị bất động sản thường tăng dựa trên kỳ vọng ngắn hạn như thông tin quy hoạch, đầu tư hạ tầng, hoặc làn sóng đầu cơ. Giá trị vì thế dễ biến động, thiếu nền tảng bền vững và thường không phản ánh đúng năng lực phát triển thực của khu vực. Ngược lại, khi giao thông xanh tốc độ cao được thiết kế như một cấu phần chiến lược của phát triển đô thị, thị trường bắt đầu vận hành theo một logic khác, logic của giá trị dài hạn và giá trị thực.

Thứ nhất, giao thông xanh giúp tái phân bổ giá trị theo chất lượng không gian sống, chứ không chỉ theo vị trí địa lý. Khi khả năng kết nối được bảo đảm nhanh, ổn định và bền vững, giá trị không còn tập trung vào một vài "điểm nóng", mà lan tỏa theo chất lượng môi trường, tiện ích xã hội và khả năng tiếp cận dịch vụ. Đây là nền tảng để hình thành thị trường bất động sản cân bằng hơn, giảm đầu cơ và tăng giá trị sử dụng thực.

Thứ hai, giao thông xanh tốc độ cao tạo điều kiện cho dòng vốn dài hạn và có trách nhiệm tham gia thị trường. Các nhà đầu tư chiến lược, đặc biệt là dòng vốn ESG, không tìm kiếm lợi nhuận ngắn hạn mà quan tâm đến sự ổn định thể chế, chất lượng hạ tầng, khả năng thích ứng môi trường và tiềm năng phát triển bền vững. Khi những yếu tố này hội tụ, thị trường sẽ dịch chuyển từ "đầu cơ theo sóng" sang "đầu tư theo giá trị".

Thứ ba, về dài hạn, giao thông xanh còn giúp tái cấu trúc không gian giá trị đô thị. Như chúng ta đã phân tích, Cần Giờ không còn được nhìn như "vùng ven" hay "khu mở rộng", mà trở thành một cực phát triển có bản sắc riêng trong cấu trúc đô thị đa trung tâm của TP.HCM. Khi đó, giá trị bất động sản không chỉ được đo bằng mét vuông hay vị trí, mà bằng khả năng đóng góp vào chất lượng sống, năng lực thích ứng và sức cạnh tranh dài hạn của toàn đô thị.

Nói cách khác, giao thông xanh tốc độ cao không tạo ra những "cơn sóng giá", mà kiến tạo một nền giá trị bền vững, nơi tăng trưởng gắn với ổn định, đầu tư gắn với trách nhiệm và phát triển kinh tế song hành với lợi ích xã hội. Đây chính là nền tảng để Cần Giờ bước vào một chu kỳ phát triển mới, lành mạnh hơn, bền vững hơn và có chiều sâu hơn trong dài hạn.

- Theo ông, ý nghĩa lớn nhất của Tọa đàm "Giao thông xanh tốc độ cao và giá trị cộng đồng của đô thị biển Cần Giờ" trong bối cảnh hiện nay là gì?

PGS.TS. Nguyễn Hồng Thái: Tôi cho rằng, ý nghĩa lớn nhất của Tọa đàm không chỉ nằm ở việc bàn về một dự án hay một mô hình giao thông cụ thể, mà ở chỗ đặt ra một cách tiếp cận mới đối với phát triển đô thị trong bối cảnh hiện nay. Ở đó, giao thông không còn được nhìn như hạ tầng kỹ thuật đơn thuần, mà trở thành hạ tầng xã hội - hạ tầng của sự kết nối, của cộng đồng và của các giá trị phát triển bền vững.

Tọa đàm gửi đi một thông điệp quan trọng: Phát triển không thể chỉ đo bằng tốc độ tăng trưởng hay quy mô đầu tư, mà phải được đánh giá bằng chất lượng sống, khả năng thích ứng và sự hài hòa giữa con người - môi trường - không gian đô thị. Đây là sự chuyển dịch tư duy rất căn bản, đặc biệt cần thiết trong bối cảnh các đô thị lớn đang chịu áp lực ngày càng lớn về hạ tầng, môi trường và xã hội.

Nếu được triển khai đúng hướng, Cần Giờ hoàn toàn có thể trở thành một mô hình tham chiếu cho phát triển đô thị biển bền vững, nơi giao thông xanh không chỉ phục vụ đi lại, mà còn kích hoạt sự gắn kết cộng đồng, nâng cao năng lực thích ứng trước biến đổi khí hậu và tạo ra giá trị dài hạn cho xã hội.

Theo nghĩa đó, Tọa đàm không chỉ bàn về một không gian đô thị cụ thể, mà còn gợi mở một tư duy phát triển mới cho Việt Nam, nơi tăng trưởng không đánh đổi môi trường, hiện đại hóa không làm phai nhạt bản sắc, và phát triển luôn đặt con người ở vị trí trung tâm.

- Trân trọng cảm ơn chuyên gia đã dành thời gian trao đổi với Reatimes!