Không gian công cộng trong đô thị có vai trò hết sức quan trọng trong đời sống của người dân đô thị, phục vụ cho sự phát triển kinh tế bền vững; cuộc sống của người dân trong đô thị ngày càng nâng cao với tiêu chí không chỉ bó hẹp trong việc tăng diện tích và tiện nghi trong ngôi nhà, căn hộ mà là một loạt tiêu chí Môi trường sống xung quanh nơi làm việc, nơi ở như thế nào trong đó có không gian công cộng trong đô thị tăng trưởng xanh và phát triển bền vừng giữ vai trò hết sức quan trọng.
Đó là vườn hoa, cây xanh mặt nước, đó là hạ tầng giao thông cộng cộng: chỗ dạo và gặp gỡ của người già, chỗ vui chơi của trẻ em, chỗ luyện tập thể thao cho mọi lứa tuổi, không gian công cộng phục vụ cộng đồng trong cuộc sống của mọi gia đình mọi người như nhà trẻ, mẫu giáo, trường học nhà văn hóa, nhà hát khu vui chơi giải trí các công trình phục vụ khác như chợ, siêu thị, các loại hình dịch vụ khác…..
Ở nhiều nước trên thế giới việc phát triển không gian công cộng trong đô thị cùng với đà phát triển kinh tế xã hội hướng tới đô thị tăng trưởng xanh do đời sống ngày càng cao đã ngày càng được quan tâm. Ở các nước phát triển như Thụy Điển, Thụy Sỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhật, Mỹ … không gian công cộng luôn được quan tâm đầu tư xây dựng ngay từ khi lập – duyệt quy hoạch và triển khai thực hiện nhiều không gian công cộng quan trọng như công trình văn hóa, cây xanh, hồ nước, khu vui chơi tập luyện thể thao, … được Nhà nước đầu tư và quản lý, dân được thụ hưởng và không mất phí.
Ở châu Á đã có nhiều thay đổi rất lớn điển hình là Thâm Quyến đã đưa ra nội dung tiêu chí là “Thành phố Công viên”, ở mỗi tiểu khu đều có các công viên nhỏ để dành chỗ cho người già gặp gỡ, dạo chơi, trẻ em vui chơi luyện tập thể thao phù hợp… Ở Singapore, ngoài việc xây dựng, quản lý các công viên nhỏ trong tiểu khu, thì việc cải tạo chỉnh trang khu nội đô cũ cũng luôn dành ưu tiên khi làm thêm các vườn hoa cây xanh, chỗ vui chơi công cộng mà Sen To Sa và khu vườn cạnh Marina Bay Sands là điển hình.
Ở Việt Nam trong quá trình xây dựng và phát triển, tốc độ đô thị hóa rất nhanh cũng đã được quan tâm đưa vào các nhiệm vụ chung của quy hoạch dài hạn, cũng như triển khai các dự án chỉnh trang đô thị, phát triển khu, tiểu khu đô thị mới trong đó đã có sự quan tâm đến các tiêu chuẩn, tiêu chí liên quan đến không gian công cộng trong đô thị.
Nhiều khu đô thị mới mọc lên đều có tỷ lệ diện tích dành cho vườn hoa cây xanh, công trình giao thông xây dựng các công trình phục vụ công cộng và đã triển khai được nhiều dự án đạt hiệu quả tốt. Nổi bật là dự án thuộc khu đô thị Phú Mỹ Hưng, Khu đô thị Việt Hưng, dự án Riverside, dự án Linh Đàm đợt I ở Hà Nội, Các dự án cải tạo chỉnh trang dọc sông Hàn và xây dựng khu đô thị mới ở Sơn Trà - Đà Nẵng… Hàng loạt các khu vui chơi giải trí, công viên nước ở hầu hết đô thị đã triển khai xây dựng…
Sân chơi cho trẻ em tại một số khu đô thị mới bị hàng quán lấn chiếm
Đặc biệt, bộ ngành cũng đã đình chỉ nhiều dự án xâm phạm đến không gian công cộng như khách sạn công viên thống nhất, dự án văn phòng tại Hà Nội trước cửa nhà hát lớn, dự án trung tâm thương mại nhà ở Văn phòng tại phố Nhà Thờ, dự án nhà ở Quận Đống Đa (nay là các vườn hoa) và hàng loại dự án trên bán đảo Sơn Trà, một số dự án để mở lối đi xuống biển ở Đà Nẵng, thu hồi và không cấp phép dự án biển TP. Quy Nhơn được dư luận quan tâm đồng tình.
Chúng ta cũng đã xây dựng đưa vào sử dụng nhiều công viên mới ở hầu hết các đô thị, nhiều dự án cải tạo chỉnh trang các thành phố như cải tạo các hồ cũ, trồng cây trên nhiều đường phố, nhiều sự án cải tạo nâng cấp xây dựng mới các trường học, bệnh viện, nhà trẻ, mẫu giáo, chợ, trung tâm thương mại, cải tạo mở rộng đường sá, vỉa hè, thoát nước, thu gom xử lý chất thải góp phần quan trọng vào phát triển không gian công cộng đô thị cải thiện môi trường sống và làm việc của người dân – điều kiện quan trọng để bồi dưỡng tái tạo sức khỏe tăng năng suất lao động góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội.
Bên cạnh những thành quả đạt được, cũng còn tồn tại nhiều thách thức, nhiều vấn đề liên quan đến phát triển không gian công cộng trong đô thị đặc biệt liên quan đến công tác quy hoạch, quản lý quy hoạch, cấp phép xây dựng. Cụ thể, đối với các dự án chỉnh trang đô thị, đặc biệt là khu nội đô các Thành phố lớn. Theo các quy hoạch chung được duyệt đặc biệt là chúng ta có chủ trương giảm tải, sau khi dời cơ quan, nhà máy, bến bãi kho tàng… Và dành các mảnh đất này để làm các công trình công cộng đặc biệt là tăng diện tích cây xanh, mặt nước (đang có mật độ trên đầu người rất thấp) công trình công cộng phục vụ cộng đồng.
Nhưng trong thực tế trên các mảnh đất vàng, đất kim cương này chúng ta đã cấp phép xây dựng hàng loạt dự án thương mại chủ yếu là nhà ở và văn phòng khách sạn, làm tăng mật độ dân số, giảm tỷ lệ diện tích giao thông dẫn đến ách tắc giao thông, gây ô nhiễm môi trường, các bệnh viện trường học quá tải trái với tiêu chí đề ra trong quy hoạch được duyệt. Trong thực tế lại xẩy ra tình trạng xây dựng không phép, trái phép giảm thêm chỉ số môi trường sống đặc biệt là các công trình công cộng vốn đã có tỷ lệ rất thấp để phục vụ cuộc sống của cộng đồng dân cư.
Đối với các dự án đô thị mới, khi lập, thẩm định duyệt quy hoạch chúng ta đã có nhiều cố gắng dựa trên các cơ sở tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chí môi trường sống, trong quy hoạch đều dành tỷ lệ quỹ đất để xây dựng các công trình công cộng đồng bộ đặc biệt là nhằm mục tiêu đô thị tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Tuy nhiên trong thực tế đã xảy ra tình trạng điều chỉnh quy hoạch cấp phép không phù hợp quy hoạch làm tăng các diện tích xây dựng các công trình nhà ở thương mại, dịch vụ, giảm diện tích công trình công cộng trong đó không loại trừ cơ chế xin – cho để tăng lợi nhuận của chủ đầu tư và lợi ích của người liên quan.
Bên cạnh đó, nhiều công trình khu đô thị xây dựng sai phép tăng mật độ, tăng số tầng làm mất cân đối về dân số từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến sử dụng dịch vụ công cộng (giao thông, trường học, môi trường sống …)
Việc bố trí ngân sách và tổ chức triển khai dự án hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội không đồng bộ dẫn đến ngập úng, ách tắc giao thông, các công trình hạ tầng xã hội thiếu và triển khai chậm, các dự án môi trường như thoát và xử lý nước bẩn, trồng cây xanh… cũng rất chậm và không được triển khai đồng bộ…
Theo đó giải pháp không thể nào khác hơn là triển khai phủ kín việc lập duyệt Quy hoạch phân khu, tiểu khu đô thị theo đúng các tiêu chí, định hướng của Quy hoạch chung đặt ra trong đó đặc biệt quan tâm đến không gian công cộng. Việc quản lý quy hoạch, cấp phép phải thực hiện nghiêm các Quy hoạch đã được duyệt, đặc biệt trong việc điều chỉnh quy ghoạch theo đúng trình tự theo Luật định.
Thực hiện việc thanh tra (các cấp) việc chấp hành các quy định liên quan đến lập, thẩm định, phê duyệt Quy hoạch (kể cả điều chỉnh quy hoạch), xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm các quy định liên quan đến vi phạm luật, cấp phép vi phạm quy hoạch và các hành vi dung túng trong xử lý, xử lý nghiêm mọi tổ chức, cá nhân xây dựng không phép, sai phép đặc biệt trong việc lấn chiếm đất công trình công cộng. Kể cả xử lý trách nhiệm của chính quyền cơ quan cá nhân thanh tra các cấp để xẩy ra sai phạm trong lĩnh vực mình phụ trách.
