Phát triển kinh tế tư nhân: Nhìn từ việc giải cứu ngành hàng không

Tác động của Covid-19 vẫn chưa xoá hết ám ảnh cho ngành hàng không Việt Nam. Kết quả kinh doanh lỗ trong năm 2020 khiến ngành hàng không phải đối mặt với nhiều thách thức lớn. Theo số lượng thống kê, riêng Vietnam Airlines tính đến hết năm 2020, số chuyến bay toàn mạng giảm 32.700 chuyến (giảm 88,2% so với kế hoạch). Khách vận chuyển giảm khoảng 5,67 triệu khách (giảm 89,3% so với kế hoạch). Báo cáo của Vietnam Airlines cho biết, hãng hàng không quốc gia ghi nhận lợi nhuận sau thuế năm 2020 âm hơn 11.000 tỷ đồng. Một ước tính khác cho thấy, năm 2020, các hãng hàng không Việt Nam đã phải gánh khoản lỗ trên 18.000 tỷ đồng từ hoạt động vận tải hàng không và doanh thu giảm khoảng 100.000 tỷ đồng so với năm 2019.

Sự sụt giảm nghiêm trọng trong kinh doanh của ngành hàng không kéo theo dự báo về năm 2021 không mấy tích cực. Trong dự báo năm 2021, Bộ Tài chính nhận định, kinh tế thế giới sẽ chịu tác động nghiêm trọng của đại dịch Covid-19. Thị trường hàng không nội địa cũng sẽ bị ảnh hưởng. Năm 2021 được nhận định là thời điểm ngành hàng không Việt Nam từng bước phục hồi theo đánh giá của Bộ Tài chính, khó khăn vẫn còn nhiều, nhất là thị trường quốc tế cần thời gian dài.

Theo dự báo khác từ Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế (ICAO), năm 2021, doanh thu các hãng hàng không vẫn tiếp tục giảm sâu so với năm 2019 và các hãng vẫn lỗ trên 15.000 tỷ đồng từ vận tải hàng không.

Trước khó khăn của ngành hàng không, đầu năm 2021, Chính phủ đã thông qua phương án giải cứu hãng hàng không quốc gia. Theo đó, Ngân hàng Nhà nước được giao tái cấp vốn tối đa 4.000 tỷ đồng, lãi suất 0% với tổ chức tín dụng cho Vietnam Airlines vay.

Đến tháng 4/2021, Ngân hàng Nhà nước chính thức ban hành Thông tư 04/2021/TT-NHNN quy định về tái cấp vốn đối với tổ chức tín dụng sau khi tổ chức tín dụng cho Vietnam Airlines vay và việc cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ, trích lập dự phòng rủi ro đối với khoản nợ của doanh nghiệp này do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

Chính sách cứu trợ "đặc quyền" dành cho Vietnam Airlines đặt ra nhiều ý kiến trái chiều xoay quanh câu chuyện thiên lệch giữa hãng hàng không Nhà nước và hãng hàng không tư nhân như Vietjet Air, Bamboo Airways... Cứu trợ hãng hàng không là điều cần thiết bởi đây là ngành non trẻ, có vai trò quan trọng trong nền kinh tế nhưng sự phân bổ nguồn lực chênh lệch sẽ tạo ra hệ lụy như thế nào?

Liên quan đến vấn đề này, Cà phê cuối tuần xin giới thiệu những chia sẻ của các chuyên gia PGS.TS. Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả; TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế và PGS.TS. Phạm Thế Anh, Trưởng Bộ môn Kinh tế vĩ mô Trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

PV: Giải cứu ngành hàng không đã trở thành vấn đề được dư luận quan tâm trong thời gian vừa qua. Chuyên gia nhìn nhận như thế nào về sự cứu trợ ngành hàng không ở thời điểm hiện tại?

PGS.TS. Phạm Thế Anh: Trong bối cảnh dịch Covid-19, đối tượng doanh nghiệp cần hỗ trợ trong nền kinh tế rất nhiều. Ngay cả các nước khác trên thế giới đều thực hiện hỗ trợ ngành hàng không vì đây là lĩnh vực quan trọng, thiết yếu và nhạy cảm. Việc giải cứu là cần thiết ở thời điểm doanh nghiệp gặp khó khăn.

Ở Việt Nam, Nhà nước đã từng cứu trợ doanh nghiệp lớn khi gặp khó khăn. Ví dụ như trường hợp với doanh nghiệp Hoàng Anh Gia Lai trước đây từng được Nhà nước tái cấp vốn thông qua hệ thống ngân hàng thương mại trong vòng 5 - 6 năm. Thế nên, việc hỗ trợ ngành hàng không trong bối cảnh hiện nay là thiết yếu.

PV: Tuy nhiên, thưa các chuyên gia, nhiều quan điểm cho rằng, việc hỗ trợ ngành hàng không đang có sự thiên lệch khi ưu đãi dành cho hãng hàng không quốc gia Vietnam Airlines đang lớn trong khi các hãng hàng không tư nhân như Vietjet Air và Bamboo Airways lại phải chật vật tự thân nỗ lực vượt qua khó khăn?

PGS.TS. Phạm Thế Anh: Chính sách hỗ trợ cho Vietnam Airlines đến từ lý do đây là doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực quan trọng và là doanh nghiệp Nhà nước. Tuy nhiên, việc giải cứu Vietnam Airlines cần nhìn nhận lại 2 vấn đề lớn. Thứ nhất, có nhất thiết phải giải cứu với mức hỗ trợ ưu đãi như thế không? Trong bối cảnh hiện nay, liệu Vietnam Airlines đã cố hết sức mình chưa? Doanh nghiệp này đã hoạt động một cách hiệu quả hay không? Đó là câu hỏi mà Ngân hàng Nhà nước và Chính phủ khi hỗ trợ cho Vietnam Airlines cần phải đặt ra. Vì các hãng hàng không khác cũng gặp khó khăn và cần giải cứu. Thứ hai, quy mô giải cứu bao nhiêu là đủ? Đây là những câu hỏi mà hiện tại gây nhiều tranh cãi.

Về vấn đề giải cứu, chính sách hỗ trợ cần phải đi kèm với điều kiện và phải thận trọng. Có biện pháp khác hỗ trợ Vietnam Airlines thay vì cách thức như hiện tại không? Vấn đề giải cứu phải có ràng buộc như cắt giảm chi phí, thu gọn bộ máy để hiệu quả. Lộ trình giải cứu phải gắn liền với lộ trình trả nợ của Vietnam Airlines hoặc quá trình thoái vốn của Nhà nước tại hãng hàng không này và có lộ trình cụ thể.

Khi giải cứu Vietnam Airlines, cần tính toán hỗ trợ cho doanh nghiệp hàng không khác bởi họ cũng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn. Thực tế, các doanh nghiệp hàng không tư nhân khác cũng không nhận được nhiều ưu đãi, thuận lợi như Vietnam Airlines trong bối cảnh bình thường.

TS. Vũ Đình Ánh: Báo cáo của Vietnam Airlines mới đây cho thấy, doanh nghiệp này đang lỗ lên tới 11.000 tỷ đồng. Hãng hàng không Vietnam Airlines cũng nhận được nhiều biện pháp hỗ trợ. Năm 2021 là một năm khó khăn của ngành hàng không nói chung, do tác động của Covid-19 từ năm 2020.

Dù vậy, tôi cho rằng, chính sách hỗ trợ riêng cho Vietnam Airlines không phù hợp trong bối cảnh thị trường hàng không Việt Nam hiện nay khi ngành hàng không có sự tham gia của nhiều hãng khác.

PV: Sự hỗ trợ thiên lệch này sẽ tác động thế nào đến môi trường kinh doanh trong ngành hàng không, thưa các chuyên gia?

PGS.TS. Phạm Thế Anh: Đương nhiên, giải cứu doanh nghiệp Nhà nước trong khi bỏ qua doanh nghiệp tư nhân sẽ tạo ra sự bất bình đẳng cho môi trường kinh doanh. Bất bình đẳng càng thể hiện sự rõ nét hơn khi Vietnam Airlines đã nhận được các điều kiện kinh doanh ưu đãi khác trong cùng ngành về vốn, đặc biệt là điều kiện liên quan đến trạm bay mà hãng hàng không này được phép thực hiện. Thế nên, nếu chỉ tập trung ưu đãi cho Vietnam Airlines thì bất bình đẳng trong lĩnh vực hàng không càng kéo giãn khoảng cách.

Doanh nghiệp hàng không tư nhân thực tế đã có nhiều đóng góp trong nền kinh tế. Sự xuất hiện của doanh nghiệp hàng không tư nhân tạo ra thị trường cạnh tranh, giúp người dân tiếp cận được với việc sử dụng dịch vụ. Trước đây, chỉ riêng Vietnam Airlines hoạt động đã tạo ra giá cả độc quyền. Xưa, việc đi máy bay là dịch vụ xa xỉ. Ngày nay, với thu nhập của người dân tăng lên, nguồn cung ứng dịch vụ đa dạng, chúng ta có sự lựa chọn. Giá máy bay rẻ hơn giúp người dân được tiếp cận với dịch vụ hàng không dễ dàng hơn. Sự xuất hiện của hãng hàng không khác cũng giúp thị trường được cạnh tranh hơn và chất lượng ngành hàng không cải thiện tốt hơn.

TS. Vũ Đình Ánh: Chính sách hỗ trợ thiên lệch nhiều cho hàng không Vietnam Airlines sẽ tạo ra sự bất bình đẳng giữa các doanh nghiệp cùng tham gia, làm méo mó sự phát triển của ngành hàng không.

Vấn đề khác, đó là Vietnam Airlines dù phải đối mặt với nhiều khó khăn nhưng vị thế của doanh nghiệp này so với Bamboo Airways và Vietjet Air khác nhau. Vì Vietnam Airlines vốn dĩ đã nhận được nhiều ưu đãi.

PGS.TS. Ngô Trí Long: Dự thảo Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã một lần nữa xác định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế. Theo thống kê từ Sách Trắng Việt Nam 2019, khu vực kinh tế tư nhân trong nước đang tạo ra khoảng 42% GDP, 30% thu ngân sách Nhà nước. Khối tư nhân cũng đang thu hút khoảng 85% lực lượng lao động cả nước. Vai trò kinh tế tư nhân càng quan trọng trong sự phát triển của Việt Nam.

Bên cạnh đó, Nghị quyết của Đảng, pháp luật và các điều ước quốc tế đều khẳng định doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp hàng không nói riêng đều được đối xử bình đẳng.

Mặt khác, ngành hàng không là động lực phát triển của nền kinh tế. Hàng không tư nhân hiện đã vươn lên chiếm lĩnh thị phần nội địa lớn nhất và đang tạo ra môi trường cạnh tranh thực sự với Vietnam Airlines về thị phần quốc tế. Hãng hàng không tư nhân còn giải quyết việc làm, yêu cầu đi lại của người dân.

Thế nhưng, trong bối cảnh cùng khó, hãng hàng không tư nhân phải đối mặt với khó khăn khi thiếu đi sự hỗ trợ từ Nhà nước, đồng thời lại đứng trước đề xuất cạnh tranh không lành mạnh là “không được hạ giá vé máy bay” của Vietnam Airlines, điều này càng dẫn tới môi trường kinh doanh bất bình đẳng, không lành mạnh.

PV: Nhà nước cần xem xét phân bổ lại chính sách hỗ trợ cho các hãng hàng không cùng tham gia vào thị phần này như thế nào, thưa các chuyên gia?

PGS.TS. Ngô Trí Long: Hỗ trợ cho doanh nghiệp cần có sự bình đẳng trong thời điểm Covid-19. Bản thân doanh nghiệp Nhà nước cũng đã được cơ chế, chính sách hỗ trợ khác từ trước. Cơ chế hỗ trợ chung cho doanh nghiệp đã có nhưng cũng nên có cơ chế hỗ trợ riêng để doanh nghiệp tư nhân có môi trường cạnh tranh bình đẳng.

Theo tôi, cùng với việc hỗ trợ Vietnam Airlines, Chính phủ cũng cần đồng thời hỗ trợ các hãng bay tư nhân, tạo mọi cơ hội để các doanh nghiệp có thể khai thác và có một môi trường bình đẳng, công khai và minh bạch đối với mọi doanh nghiệp.

PGS.TS. Phạm Thế Anh: Không chỉ ở Việt Nam mà các nước trên thế giới cũng đều đang cứu trợ ngành hàng không. Tuy nhiên, Nhà nước khi can thiệp vào thị trường này cần có điều kiện bắt buộc đi kèm để hãng hàng không Vietnam Airlines hoạt động hiệu quả hơn. Lộ trình thoái vốn phải cụ thể. Vấn đề bơm vốn vào doanh nghiệp cổ phần Nhà nước cũng cần có lộ trình rõ ràng về việc sử dụng hiệu quả nguồn tài chính cũng như có kế hoạch thu hồi vốn minh bạch và hiệu quả.

TS. Vũ Đình Ánh: Khi giải cứu, vấn đề là phải tìm ra, đánh giá khó khăn của Vietnam Airlines, sự thua lỗ đến từ nội tại của hãng hàng không hay đến từ tác động của dịch. Nếu không có dịch Covid-19, Vietnam Airlines có đối mặt với kịch bản lỗ không? Khi xác định được như vậy, giải pháp cứu trợ đưa ra mới hợp lý. Thị trường hàng không cũng cần phải ổn định từ hỗ trợ phù hợp với quy luật thị trường.

Khi hỗ trợ cho doanh nghiệp, ngành nghề cần phải dựa trên tinh thần bình đẳng, không phân biệt doanh nghiệp Nhà nước, cổ phần hoá hay doanh nghiệp ngoài Nhà nước, tư nhân. Điều này sẽ tạo ra môi trường kinh doanh không bình đẳng, phá vỡ tính thị trường của ngành.

PV: Xin cảm ơn chia sẻ của các chuyên gia!