Photo Travel: Naga, thần rắn biểu tượng trong kiến trúc chùa Khmer

Đối với đồng bào Khmer sinh sống ở các tỉnh Tây Nam Bộ như Sóc Trăng, Trà Vinh, An Giang…, mỗi ngôi chùa đều được xem là Bảo tàng về nghệ thuật kiến trúc và thường có điểm nhấn là thần rắn Naga trang trí ở các góc mái, cổng rào, lan can, cột cờ...

***

Với hình thể độc đáo, tùy theo cách thức thể hiện như nhiều đầu, thường là số lẻ 5, 7, 9, phổ biến nhất ở con số 7 mà hình ảnh rắn thần Naga lại hàm chứa những ý nghĩa khác nhau.

Theo tiếng Phạn, "Naga" mang nghĩa là rắn lớn và linh vật này được gắn với hai vị thần là Vishnu và Shiva, theo nguồn gốc Hindu giáo. Người Ấn Độ cổ quan niệm rắn Naga là linh hồn của thiên nhiên, bảo vệ nguồn nước, giúp mùa màng tốt tươi, biểu trưng thịnh vượng.

Đối với đồng bào Khmer Tây Nam Bộ, rắn Naga được gọi là Niệk theo nhiều truyền thuyết nói về nguồn gốc ra đời, trong đó có truyền thuyết lập quốc của người Khmer. Theo đó, vị vua đầu tiên lãnh đạo Vương quốc Chân Lạp là Kampu, vốn là người tài giỏi, đức độ, được nhân dân yêu mến, sùng kính như vị thần.

Thời trai trẻ, chưa lập vương quốc, trong lần vượt biển sang đất nước của những hòn đảo, ngài đã gặp con gái vua rắn Naga, một cô gái kiều diễm, thông minh, xinh đẹp. Khi vua rắn Naga tổ chức lễ kén rể cho con gái, Kampu đã vượt qua tất cả các chàng trai trong các cuộc thi văn võ để làm chồng công chúa Naga. Vợ chồng Kampu đã lãnh đạo nhân dân, kết nối các bộ lạc, lập nên Vương quốc Chân Lạp.

Biết ơn công chúa Naga, sau này khi xây dựng các cung điện, đền thờ, chùa chiền, các công trình tâm linh, các vị vua đều đắp tượng rắn Naga để thờ, xem đó là vị thần canh giữ chốn linh thiêng. Ngày nay, trong kiến trúc nhiều ngôi chùa của người Khmer, các phù điêu Naga nơi mái cuốn có ý nghĩa trừ tà, tránh hỏa hoạn và bảo vệ Đức Phật.

Thần rắn Naga khi xuất hiện thường có phần đuôi uốn cong, phần đầu là hình ảnh phồng mang với 3 đầu, 5 đầu, 7 đầu hoặc 9 đầu. Rắn 3 đầu tượng trưng cho tam tài: thiên - địa - nhân, 5 đầu tượng trưng cho ngũ hành: kim - mộc - thủy - hỏa - thổ, còn 7 đầu tượng trưng cho sự đắc đạo trong tu hành và 9 đầu chính là con đường dẫn lên thiên đàng. Tuy nhiên, phổ biến nhất trong các chùa Khmer ở Nam Bộ là rắn Naga 5 đầu.

Thần rắn Naga xuất hiện ở khắp nơi, từ nóc chùa, chân cầu thang chánh điện, chân cầu thang phòng đọc sách, chân cột cờ, trên những chiếc xe tang đưa người chết đến nơi hỏa thiêu tượng trưng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Niết Bàn.

Sự xuất hiện của hình tượng rắn Naga là nét văn hóa đặc trưng của người Khmer Nam Bộ, góp phần tạo nên một không gian linh thiêng, huyền bí của các ngôi chùa Khmer Nam Bộ.