Với mục đích đặt ra ban đầu là nhằm hạn chế việc chuyển thu nhập của các doanh nghiệp có FDI tại Việt Nam đến một doanh nghiệp khác (trong cùng Tập đoàn đa quốc gia) tại vùng lãnh thổ/quốc gia có thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp thấp hơn so với Việt Nam, Nghị định số 20/2017/NĐ-CP về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết được kỳ vọng sẽ thực hiện tốt vai trò kiểm soát, chống chuyển giá. Tuy nhiên, giới chuyên môn lại chỉ ra một thực tế ngược lại rằng, đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất theo quy định này là các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp đang đầu tư vào những ngành trọng điểm cần nguồn vốn lớn.
“Sợi dây vô hình” và những nút thắt với doanh nghiệp
Trên thực tế, không phải tới khi đưa vào áp dụng mà ngay trước khi ban hành, Nghị định 20 đã gây ra những ý kiến trái chiều và tạo áp lực cho doanh nghiệp, để rồi biến thành "sợi dây vô hình" trói chặt sự phát triển của doanh nghiệp.
Nghị định 20 có hiệu lực từ ngày 1/5/2017, trong suốt thời gian được đưa vào áp dụng cho tới nay, Nghị định này đã gây thiệt hại hàng ngàn tỷ đồng cho doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước, tư nhân và FDI.
Đánh giá về những tác động của Nghị định này, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà thừa nhận: Khoản 3, điều 8 gây khó cho các hoạt động của doanh nghiệp trung chuyển vốn vay, cho vay lại hay việc vay nợ giữa các công ty mẹ con trong cùng một tập đoàn, tổng công ty ở trong nước. Ngoài ra, mức áp trần chi phí phí lãi vay từ 20% là "sợi dây vô hình" trói chặt sự phát triển của doanh nghiệp.
Trong một cuộc họp tại TP.HCM, đại diện Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Bình Phước (Bigimexco) khẳng định: Nghị định 20 về giao dịch liên kết ban hành năm 2017 đã gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp. Do đó, doanh nghiệp này kiến nghị Chính phủ xem xét lại để điều chỉnh nội dung của khoản 3, điều 8, Nghị định 20 cho hợp lý, hợp pháp, hợp tình và có quy định hồi tố, hoàn trả lại số tiền thuế truy thu do cách tính áp đặt này gây ra.
Cùng quan điểm trên, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Xuân Nam bày tỏ: Chính phủ cho phép công ty mẹ EVN là chủ thể vay để cho vay lại tới các tổng công ty phát điện (GENCO), và bản chất mối liên kết này không phải EVN vay về để cho vay lại nhằm mục đích chuyển giá theo tinh thần Nghị định 20. Nhưng, EVN phải nộp thuế theo quy định tại Nghị định 20 cho khoản chi phí lãi vay vượt 20% lợi nhuận thuần, điều này là không hợp lý. Con số thuế mà doanh nghiệp này phải nộp tăng tới 500 tỷ đồng.
Có thể thấy, mục đích ban đầu nhằm chống chuyển giá của Nghị định 20 đã lệch hướng, dẫn tới việc triệt tiêu các động lực phát triển của doanh nghiệp, tạo ra chi phí vô lý, tạo thêm gánh nặng cho doanh nghiệp.
Là một tập đoàn quy mô lớn với hơn 70 công ty con, công ty liên kết và đơn vị trực thuộc, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) cũng gặp khó khăn khi Nghị định 20 đưa vào áp dụng. Ông Lê Quang Dũng, Phó Tổng giám đốc Vinacomin đã từng chia sẻ, ước tính con số nộp thuế của Tập đoàn tăng hơn 300 tỷ đồng vì Nghị định 20. Nguyên nhân bởi mức trần 20% là tính gộp chung các khoản vay giữa công ty liên kết và các tổ chức độc lập như vay ngân hàng…
"Luật thuế thu nhập doanh nghiệp cho phép chi phí lãi vay được tính khi quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp theo chi phí thực tế, nhưng Nghị định 20/2017/NĐ-CP thì lại khống chế. Như vậy, đối với các đơn vị độc lập thì không bị khống chế chi phí lãi vay tính trong giá thành nhưng các đơn vị hoạt động theo mô hình công ty mẹ - con thì lại bị khống chế. Đó là sự không bình đẳng", ông Lê Quang Dũng bày tỏ.
Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, bình quân tỷ lệ nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của nhóm doanh nghiệp tư nhân trong nước vào khoảng 3/1, tức 1 đồng vốn chủ sở hữu, còn 3 đồng phải đi vay. Từ đó để thấy, tỷ suất lợi nhuận trên vốn của khu vực doanh nghiệp tư nhân trong nước chỉ ở ngưỡng 1,12%.
Trong bối cảnh ấy, một số chuyên gia lo ngại rằng, Nghị định 20 sẽ khiến khối doanh nghiệp tư nhân trong nước bị tăng lợi nhuận ảo, dẫn đến phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp cao hơn và lợi nhuận thật của doanh nghiệp bị giảm đáng kể, không ít doanh nghiệp bị lỗ nặng.
"Hồi tố" để tránh thuế chồng thuế
Sau gần 3 năm đưa vào thực hiện, với những khúc mắc nhìn thấy rõ ràng và sau hàng loạt kiến nghị từ doanh nghiệp, giới chuyên môn cũng như ý kiến đề xuất của Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, Bộ Tài chính đã có những động thái ban đầu khi công bố dự thảo sửa đổi, bổ sung khoản 3, điều 8 Nghị định 20, nâng mức khống chế chi phí lãi vay được trừ theo quy định từ 20% lên 30%.
Tuy nhiên, việc nâng trần từ 20% lên 30% là chưa đủ để giải quyết hết những vướng mắc mà các doanh nghiệp đang gặp phải.
Theo Luật Quản lý thuế, thời gian tối đa cơ quan thuế xuống doanh nghiệp quyết toán thuế là 5 năm, và theo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp thì khoản lãi vay không bị trừ ra khỏi chi phí hợp lý, do vậy, trước khi Nghị định 20 ra đời, kế toán của doanh nghiệp mặc nhiên hạch toán khoản lãi vay này vào chi phí hợp lý.
Tuy nhiên, khi Nghị định 20 có hiệu lực, các khoản lãi được hạch toán vào chi phí trước sẽ bị cơ quan thuế xuất toán, khi đó chủ doanh nghiệp mới biết lãi thật của mình không còn do bị truy thu thuế theo Nghị định này.
Do đó, một số chuyên gia cho rằng song song với sửa trần lãi vay 30% thì cần áp dụng tính hồi tố về năm 2017 - thời điểm ban hành Nghị định này, vì riêng tiền thuế nộp trong 2 năm 2017 và 2018 cũng khiến nhiều doanh nghiệp "khốn đốn", thậm chí từ lãi chuyển sang lỗ. Phương pháp hồi tố có thể cho khấu trừ dần vào tiền thuế phải nộp hàng năm trong những năm tiếp theo.
Việc hồi tố được đánh giá sẽ tránh được nguy cơ thuế chồng thuế. Bởi theo Nghị định 20, bên cho vay phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp đối với thu nhập từ lãi tiền vay, trong khi bên đi vay cũng phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp đối với chi phí tiền vay vượt mức khống chế.
Ở góc độ chuyên môn, bà Hương Vũ, Phó Tổng giám đốc Ernst&Young Việt Nam đã đề nghị Bộ Tài chính xem xét cho phép doanh nghiệp chuyển sang kỳ sau chi phí lãi vay bị loại vì vượt quá mức khống chế. Thời gian chuyển có thể xem xét là 5 năm kể từ sau kỳ bị loại, phù hợp với kỳ chuyển lỗ.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Việt Anh, chuyên gia Thuế cao cấp của Ngân hàng Thế giới (World Bank) đề xuất chỉ nên đánh thuế dựa trên phần chi phí lãi vay thuần (chi phí lãi vay trừ đi thu nhập từ lãi tiền gửi, lãi cho vay) là phù hợp với thông lệ quốc tế.
Và mới đây nhất, ngày 3/3/2020 vừa qua, Hiệp hội Bất động sản Việt Nam đã có kiến nghị gửi lên Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành đẩy nhanh tiến độ sửa đổi Khoản 3 Điều 8 Nghị định 20 theo 3 hướng cơ bản. Thứ nhất là bỏ Khoản 3 Điều 8 Nghị định 20. Thứ hai là kiến nghị hoãn, lùi thời gian thực hiện điều khoản nói trên. Và thứ ba là cho phép hồi tố đối với các doanh nghiệp đã thực hiện Khoản 3 Điều 8 Nghị định 20 từ năm 2017 đến nay để đảm bảo công bằng và bình đẳng giữa các doanh nghiệp.
Dù tại Dự thảo sửa đổi, bổ sung khoản 3 điều 8 Nghị định 20 Bộ Tài chính đã đồng ý với việc nâng mức khống chế chi phí lãi vay được trừ từ 20% lên 30%, nhưng vấn đề mà doanh nghiệp quan tâm nhất hiện nay là có “hồi tố” lại các kỳ tính thuế mà doanh nghiệp đã nộp trước đó hay không bởi đây cũng là một trong các yếu tố quan trọng, ảnh hưởng tới sự phát triển cũng như sự công bằng cho các doanh nghiệp.
