Sản xuất bắt đầu gia tăng
Theo số liệu thống kê của Bộ Xây dựng, tổng công suất thiết kế các chủng loại VLXKN đến hết năm 2016 đạt khoảng bảy tỷ viên quy tiêu chuẩn (QTC)/năm, trong đó đã sản xuất 6,5 tỷ viên QTC/năm. Tuy nhiên, chỉ có gạch xi-măng cốt liệu có mức tiêu thụ cao, khoảng 5,7 tỷ viên QTC, đạt khoảng 98% lượng sản xuất, còn gạch không nung loại nhẹ (gạch bê-tông khí chưng áp, bê-tông bọt) mới đạt khoảng 0,55 tỷ viên trên tổng công suất khoảng 1,2 tỷ viên QTC.
So với mục tiêu đề ra trong Chương trình phát triển VLXKN, lượng sản xuất, tiêu thụ hiện nay đã hoàn thành, nhưng để đạt tới mục tiêu đóng góp 30 đến 40% tổng lượng vật liệu xây đến năm 2020 vẫn còn khá nhiều chông gai.
Phó Chủ tịch Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam Lê Văn Tới nhận định, ở góc độ người thực hiện, còn nhiều cản trở chính như thói quen sử dụng gạch đất sét nung truyền thống; lợi ích từ việc sản xuất, sử dụng vật liệu cũ sẽ bị đụng chạm khi vật liệu mới thay thế; tính tùy tiện trong thiết kế, thi công công trình và sự thờ ơ đối với mục tiêu chung, tiết kiệm tài nguyên, bảo đảm môi trường.
Công nhân Công ty CP Sông Đà Cao Cường (Hải Dương) vận hành dây chuyền sản xuất gạch nhẹ. Ảnh: Thanh Lâm.
Ở góc độ quản lý, tồn tại bốn vướng mắc gây chậm trễ trong thực hiện: thiếu một số hướng dẫn trong cơ chế chính sách, dẫn đến thực tế triển khai gặp khó, đơn cử như vay vốn ưu đãi đầu tư; thiếu các tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức kinh tế - kỹ thuật cần thiết; phát triển công trình xanh, thân thiện môi trường chưa được quan tâm đúng mức; thiếu đôn đốc trong quản lý, công tác thanh kiểm tra, xử phạt chưa phát huy tác dụng.
Mặc dù vậy, do lượng tiêu thụ trong nước ngày càng được cải thiện khiến nhiều nhà đầu tư đã và đang mạnh dạn đầu tư vào lĩnh vực này nhằm chiếm lĩnh thị trường, đón đầu xu thế phát triển.
Công ty Gạch khối Tân Kỷ Nguyên đã đầu tư thêm dây chuyền 2 sản xuất gạch bê-tông khí chưng áp công suất 150 nghìn m3/năm. Trước đây 80% sản lượng của công ty xuất khẩu sang thị trường Đài Loan (Trung Quốc) và Xin-ga-po, nhưng hiện tiêu thụ tại khu vực TP.HCM tăng và lượng xuất sang nước ngoài đã giảm xuống còn 50% sản lượng. Nhưng tiêu biểu hơn cả là các đơn vị sản xuất gạch xi-măng cốt liệu.
Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Gạch Khang Minh Đặng Việt Lê cho biết, hiện nay công ty có sáu dây chuyền sản xuất gạch xi-măng cốt liệu với tổng công suất 200 triệu viên QTC/năm và dự kiến trong năm 2018 sẽ tiếp tục đầu tư thêm bốn dây chuyền với công suất tương tự, nâng tổng công suất của công ty lên gấp đôi, khoảng 400 triệu viên QTC/năm.
Thực tế, thị trường gạch không nung vẫn đang rộng mở và đầy tiềm năng đối với các nhà đầu tư. Đồng thời, nhiều công trình đã sử dụng hơn 80% VLXKN như dự án khu nhà ở xã hội Ecohome, dự án nhà ở thương mại tại ngõ 102 Trường Chinh - Hà Nội.
Tiếp thêm những sinh lực mới
Đẩy mạnh sản xuất, tiêu thụ VLXKN, không chỉ là việc của một bộ, ngành mà cần bổ sung tổng hòa nhiều giải pháp từ cơ chế chính sách, khung kỹ thuật, đào tạo, công nghệ thi công và công tác tuyên truyền. Sau gần 5 năm thực hiện, Bộ Xây dựng nhận thấy Thông tư 09/2012/TT-BXD (Thông tư 09) quy định sử dụng VLXKN trong các công trình xây dựng đã bộc lộ một số hạn chế, thiếu tính khả thi. Do vậy, cần sửa đổi Thông tư 09 cho phù hợp với điều kiện thực tế để đạt hiệu quả mạnh mẽ hơn.
Theo Vụ trưởng Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) Phạm Văn Bắc, dự thảo thông tư sửa đổi lần này có một số điểm mới, như: quy định cụ thể tỷ lệ sử dụng VLXKN trong các công trình xây dựng theo tùy từng vùng miền trong phạm vi toàn quốc, trong đó tỷ lệ sử dụng VLXKN tại một số khu vực có giảm đi so với quy định tại Thông tư 09. Quy định việc sử dụng VLXKN đối với tất cả các công trình xây dựng, bao gồm cả công trình vốn nhà nước cũng như công trình vốn ngoài ngân sách.
Trước đây, Thông tư 09 không quy định chế độ báo cáo đối với cơ sở sử dụng VLXKN, gây khó khăn trong quá trình thẩm tra, kiểm soát. Tuy nhiên, thông tư sửa đổi quy định đối với công trình sử dụng VLXKN phải báo cáo số liệu cho cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương theo định kỳ sáu tháng hoặc một năm. Trên cơ sở đó, địa phương sẽ tập hợp và báo cáo Bộ Xây dựng.
Bên cạnh đó, mức xử phạt các hành vi vi phạm trong sản xuất, sử dụng VLXKN sẽ cao gấp hai lần so với mức hiện hành. Ngoài ra, các công trình cao tầng phải sử dụng VLXKN loại nhẹ cao nhất lên đến 90%, không phải ở mức độ tối đa 100% như trước đây... “Với các quy định cụ thể hơn, thiết thực, phù hợp hơn với điều kiện từng vùng, khi được ban hành, thông tư sửa đổi sẽ tốt hơn, có tính khả thi cao hơn”, Vụ trưởng Phạm Văn Bắc nhận định. Dự kiến, dự thảo thông tư sửa đổi sẽ trình Chính phủ trong tháng 9 này.
Song song với công tác xây dựng thông tư mới, việc hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức hiện đang còn thiếu trong sử dụng VLXKN tại các công trình cũng hết sức quan trọng và cần đẩy nhanh. Theo lộ trình, các hướng dẫn thi công và nghiệm thu, tiêu chuẩn thiết kế, trước đây đã có, nay cũng được soát xét lại với cả ba dòng sản phẩm gạch không nung và sẽ được ban hành trong tháng 9. Đồng thời, dự kiến cuối năm 2017, hệ thống định mức sẽ được nghiên cứu hoàn thiện và ban hành.
Một trong những công tác rất cần sự quan tâm là tuyên truyền. Thời gian qua, việc triển khai tuyên truyền chưa toàn diện cả về thời lượng và chiều sâu cho nên người sử dụng hiểu về công dụng của VLXKN còn hạn chế, cũng như vẫn còn đắn đo trong việc xóa bỏ các lò gạch thủ công. Đồng thời, cần siết chặt kiểm soát chất lượng sản phẩm gạch không nung, tránh hiện tượng một số sản phẩm lỗi vẫn đưa ra thị trường tiêu thụ, làm giảm hiệu quả, định hướng của chương trình phát triển VLXKN.
